حوريه ملکي
ایجاد واحدهای بوم گردی در روستاهای غرب مازندران با استقبال خوبی از سوی روستاییان مواجه شده و آنها را ترغیب به ایجاد اینگونه واحدها به جای زمین فروشی در راستای درآمد زایی پایدار كرده است. یكی از مهم‌ترین خط مشی‌های گردشگری كه در دو دهه گذشته به صورت جهانی مورد توجه قرار گرفته، رشد فزاینده گرایش به كسب وكارهای كوچك گردشگری است. اقامتگاههای بومگردی نیز از جمله كسب و كارهای كوچكی هستند كه از طریق توسعه بومگردی ایجاد شده و به اقتصاد بومی و محلی خانواده‌های روستایی كمك می‌كند.
***
اقامتگاههای بوم گردی به مكانی گفته می شود كه گردشگران آسیبی به محیط زیست اطراف خود اعم از طبیعی و فرهنگی وارد نسازند ، كمترین تاثیر ممكن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی پیرامون خود بگذارند ضمن اینكه هماهنگ با بافت فیزیكی و فرهنگی آن منطقه باشد.
روستاهای شهرستان تنكابن با در نظر گرفتن وی‍‍‍ژگی های طبیعی مانند پارك های جنگلی ، مناطق حفاظت شده بی نظیر، زیستگاه ها ، آبشارها و تالابهای دیدنی و به موازات آن احراز نمودهای فرهنگی ارزشمند از جمله مراكز عمده بوم گردی در كشور هستند كه هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی را میزبانی می كنند .
در سال های نه چندان دور ، بسیاری از گردشگران و مسافرانی كه به روستاهای غرب مازندران سفر می كردند به دلیل نبود واحد های اقامتی ناگزیر بودند به نقاط شهری بازگردند و در مسافرخانه ها و هتل ها اقامت كنند و همین وضعیت سبب نارضایتی آنان شده بود.
روستاییان نیز به دلیل آنكه از درآمد پایدار برخوردار نبودند و هیچ درآمدی هم از سوی گردشگران عاید آنها نمی شد ، مجبور بودند تا زمین های آبا و اجدادی خود را به فروش برسانند و با پول آن بر زخم های زندگی خود مرحم نهند كه این امر منجر به پدیده شومی به نام ویلاسازی شد .
اما با آغاز طرح های بوم گردی و شناساندن آن توسط كارشناسان گردشگری به روستاییان ، ابتدا تعدادی از جوانان با ذوق و سلیقه از این طرح استقبال كردند و با احیای خانه های قدیمی بستگان خود ، شروع به جذب گردشگر نمودند.
این اقدام آنها هرچند در ابتدا با استقبال خوبی از سوی سایر ساكنان روستاها همراه نبود اما با گذشت زمان نگاه ها به ورود مسافر و گردشگر به این مناطق تغییر كرد و درآمد زایی ایجاد شده از این طریق باعث ترغیب سایر روستائیان به ایجاد واحد های بوم گردی شد .
* 100واحد بومگردي، رقابتي ميان هتل ها و خانه هاي روستايي
شايد تا حالا حرف هاي زيادي در مورد بومگردي و تاثير آن در جذب گرددشگر و رونق صنعت توريسم گفته شده باشد. اما حالا اتفاقاتي در حال وقوع است که مي تواند مهر تاييدي بر نقش اين فعاليت ها و ميزان استقبال گردشگران از آن باشد. مازندران با دارا بودن ظرفیت های بیشمار در امر بومگردی توانسته در حوزه صنعت گردشگری چرخ های اقتصادی خود را خوب به حرکت درآورد و حالا با فعاليت ۱۰۰ واحد بومگردی در گوشه و کنار اين استان ، روستائیان رقابت سختي را با هتل‌های مدرن آغاز کرده اند و آمده‌اند و قرار است با نان محلی، پیاله‌های عسل، ماست و سرشیر و کره و مربا و اتاق هاي گلي و زيراندازهاي سنتي، در برابر اتاق ها و امکانات لوکس و غذاهاي فرنگي هتل ها قد علم کنند.
حالا مسافران و گردشگراني که راهي مازندران مي شوند اول به دنبال روستاهايي هستند که با خانه هاي سنتي و زيبايشان در انتظار آنها نشسته اند. کساني که راهي شمال ايران مي شوند ترجيحشان زندگي چند روزه در خانه هاي بوگردي است. آنها قيد اقامت در هتل و مهمانسراها را مي زنند و روانه روستاها مي شوند و خانه‌های کاه‌گلی با سقف‌های چوبی، پنجره‌هایی رو به جنگل و کوهستان و کومه‌های چوبی و خشتی که یادگاری از زندگی پیشینیان است را به همه چيز ترجيح مي دهند.
* عدم وجود استراتژی درست در امر پایش بومگردی
مهدی رمضان‌زاده یکی از اعضای هیئت علمی گروه جهانگردی دانشگاه مازندران مي گويد: هسته‌های اولیه جوامع روستاها بودند که موجب پدید آمدن شهرها شدند و حفظ بافت روستایی امری مهم است.
وی با اشاره به اینکه بیش از 68 هزار آبادی در کشور وجود دارد، خاطرنشان مي کند: کاهش تنوع درآمدی و ضعف زیرساخت‌ها از جمله مهم ترین عوامل مهاجرت روستائیان به شهر هستند.
عضو هیئت علمی گروه جهانگردی و گردشگری دانشگاه مازندران تصریح مي کند: اصول حفظ منابع طبیعی، اصول مربوط به سازماندهی جامعه، اصول مربوط به مدیریت و اصول مربوط به آموزش از مجله اصولی است در گردشگری جوامع محلی مدنظر قرار می گیرد.
رمضان زاده با اشاره به اینکه هنوز استراتژی درستی در امر پایش بومگردی صورت نگرفته است، مي گويد: فرصت‌های بوم گردی زیادی در مازندران وجود دارد اما به خاطر مشخص نبودن استراتژی ها از این فرصت ها استفاده نمی شود.
وی ادامه مي دهد: سیاست‌گذاری نامناسب و کج فهمی برخی از نهادها با توجه به میان بخشی بودن اقامتگاه‌ها، عدم توجه به عرضه محوری و تقاضا محوری بودن به عنوان نیروی محرک فرآیند توسعه بوم گردی، تاکید بیش از حد بر رشد بوم گردی به جای توسعه بوم گردی (آمارزدگی)، توجه به مدل های تجاری در تصمیم گیری و مغفول ماندن ارزیابی اثرات از جمله مهم ترین چالش های اساسی فراروی بوم گردی است.
عضو هیئت علمی گروه جهانگردی و گردشگری دانشگاه مازندران یادآور مي شود: نداشتن مدل محلی برای برنامه ریزی رشد و توسعه، عدم توجه کافی به گردشگری صنایع فرهنگی خلاق، ضعف بازاریابی آنلاین و بازاریابی مبتنی بر وب برای بازار هدف خارجی، عدم پیوند بین بوم گردی و تجربه شیوه های معیشت بومی و حضور سرمایه گذار غیربومی و بدون آشنا به فرهنگ بومی منطقه از جمله دیگر چالش های این امر مهم است.
* تغيير مازندران به سمت جذب بومگردها
هم اکنون ۱۰۰ واحد بومگردی در روستاهاي مازندران فعال شده است و با توجه به ميزان استقبال مسافران و گردشگران از آنها، چنان شانه به شانه هتل‌های مدرن پيش مي روند که پيش بيني مي شود در آينده اي نزديک جاي خوبي در صنعت گردشگري براي خود باز کنند.
نکته حائز اهميت اين است که در بومگردی نباید در ساختار طبیعت تغییری ایجاد کرد و خدمات آن هم تعريف خاصي دارد. با اين حال باید در نظر داشت عده ایی هم با فرصت طلبی، اماکن خود را اقامتگاه بومگردی جا می زنند، در حالی که شرایط لازم را ندارند.
سفره‌های رنگینشان را پهن کرده‌اند تا گردشگران نگران طعم و مزه‌ای نباشند و بی‌تردید «بادمجان قلیه»، «انار دون»، «آش‌ترش»، «آش دوغ»، «نازخاتون»، «هلی غورو» خوشمزه است. آنها «چادرشب»، «چوخا»، «شولا»، «کوشیر»، «جاجیم»، جوراب و کلاه پشمی، شمد و سبدهای چوبی، زنبیل‌های حصیری، نمد، کوزه و ظروف سفالی را آماده کرده‌اند تا انتخاب کنید و به سوغات ببرید.
در همين راستا معاون میراث فرهنگی مازندران با بیان اینکه در سال‌های اخیر ذائقه گردشگران ورودی به مازندران از دریا و جنگل به سمت گردشگری روستایی تغییر کرده است، مي گويد: "از طریق فعالیت‌های بوم گردی، غذاهای محلی، نوشیدنی‌ها، سفره‌آرایی بومی، صنایع‌دستی، آداب‌ورسوم و آیین‌ها، موسیقی و فرهنگ فولکلوریک مناطق به نمایش گذاشته می‌شود."
به گفته مهران حسنی ، از حدود سه هزار روستا در مازندران بیش از نیمی از آنها قابلیت گردشگری و ایجاد اقامتگاههای بوم گردی را دارند و تفویض اختیار صدور مجوزهای بوم گردی به دهیاران و بخشداری‌ها به توسعه این واحدها کمک زیادی خواهد کرد.
وي ادامه مي دهد: "ایجاد واحدهای بوم گردی در روستاها، علاوه بر حفظ بافت تاریخی و سنتی روستاها، باعث اشتغال‌زایی جوانان، افزایش حضور گردشگری و درآمد پایدار در روستاهای استان خواهد شد."
* نيازي که که حالا همه مي شناسند
"بوم گردی یا گردشگری در اقامتگاههای سنتی، شکلی جدید از صنعت گردشگری رواج یافته در کشورمان است که در آن افراد به‌جای حضور در هتل‌های گران‌قیمت و اماکن شلوغ راهی اماکن سنتی و کم‌هزینه‌تر و درعین‌حال آرامش‌بخش می‌شوند."
اينها بخشي از حرف هاي مدیرکل میراث فرهنگی مازندران است و با بيان اينکه خانه‌هایی که برای این طرح انتخاب می‌شوند به‌صورت عمده دارای بافت کاملاً سنتی، بدون هرگونه امکانات و لوازم جدید هستند، مي گويد: " برخوردار از بخاری‌های هیزمی، سماورهای نفتی، کرسی، بشقاب‌های چوبی و همه ابزار قدیمی از الزامات آنهاست تا همان فضا و شرایط سنتی زندگی سبک قدیمی برای گردشگران بوم‌گرد تداعی شود."
سیف‌الله فرزانه تاکيد مي کند: "باید در برخورد میان گردشگران و بومیان منطقه دقت شود تا سنت بومی دستخوش تغییرات نشود."
تب بومگردی و ایجاد واحدهای بومگردی در مازندران رو به رشد است و اعتقاد متولیان میراث فرهنگی، آموزش دهیاران و آگاه‌سازی آنها در خصوص ضرورت گرفتن پروانه یکی از دلایل افزایش تعداد اقامتگاههای بومگردی دارای پروانه است.
حدود 3 ماه پيش يعني اوايل مهرماه بود که هفت مجموعه بومگردی در شهرستان‌های نکا، سوادکوه، تنکابن و سوادکوه شمالی به لیست تأسیسات گردشگری استان اضافه شد و با افتتاح این هفت مجموعه تعداد تأسیسات بومگردی در مازندران به نزديک 100 مجموعه رسید.
بهر حال هسته‌های اولیه جوامع روستاها بودند که موجب پدید آمدن شهرها شدند و حفظ بافت روستایی امری مهم است. در حال حاضر بیش از 68 هزار آبادی در کشور وجود دارد و کاهش تنوع درآمدی و ضعف زیرساخت‌ها از جمله مهم ترین عوامل مهاجرت روستائیان به شهرها به شمار مي آيد.
بنابراين اصول حفظ منابع طبیعی، سازماندهی جامعه، مدیریت و آموزش از مجله اصولی هستند که حتما بايد در گردشگری جوامع محلی مدنظر قرار گیرد.
البته به علت اينکه هنوز استراتژی درستی در امر پایش بومگردی صورت نگرفته است، فرصت‌های زيادي که در اين زمينه وجود دارد يکي بعد از ديگري يا از دست مي رود يا اصلا مورد استفاده قرار نمي گيرد.
