سرویس جامعه جوان آنلاین: انتقال تابعیت از طریق مادر هم از منظر منافع ملی و هم برای افزایش تعلق ملی و ایرانی فرزندان مادران ایرانی و کاهش مشکلات این مادران و فرزندان گامی است که باید برداشته میشد، اما در کنار تمامی محسنات آن نباید از ایراد بزرگ این طرح گذشت. در لایحه واصله و در مصوبه کمیسیون شرط تولد طفل در ایران حذف شده است که خود میتواند گرهی جدید باشد! دو تابعیتیشدن فرزندانی که در خارج از ایران متولد شدهاند و مسائل امنیتی و اقتصادی برخاسته از آن از جمله این موارد است و همچنین حذف مهلت زمانی برای تولد در ایران موجب ترغیب به مهاجرت غیرقانونی خواهد شد.
سالهاست لایحهای تحت عنوان «اصلاح قانون تعیین تکلیف فرزندان حاصل از زنان ایرانی با مردان خارجی» بین کمیسیونهای مختلف مجلس دست به دست میشود و نقدهای زیادی به این قانون وجود داشت. برخی معتقد بودند این حق از ابتدا باید برای زنان ایرانی در نظر گرفته میشد و با تصویب این قانون ارزش و اهمیت جایگاه مادران ایرانی در کشور متجلی میشود. برخی دیگر بر طبل شائبههای بینالمللی کوبیده و اعتقاد داشتند با تغییر سیستم تابعیتی ایران از خاک به خون، شائبههای ممانعت از هویت بخشی به فرزندان مادران ایرانی دارای همسر خارجی رفع میشود، اما فارغ از نقدهای حاشیهای، روز گذشته جزئیات اصلاح قانون تعیین تکلیف فرزندان حاصل از زنان ایرانی با مردان خارجی به تصویب نمایندگان رسید.
تعیین تکلیف فرزندان حاصل از زنان ایرانی با مردان خارجی، در اصل سیستم تابعیتی ایران را از خاک به خون تغییر داد تا پیش از تصویب لایحه فوقالذکر، مرد ایرانی تنها این حق را داشت که تابعیت ایرانی را به فرزندان خود در هر نقطهای از جهان انتقال دهد، اما با قانونی شدن این لایحه زن ایرانی هم قادر به انتقال تابعیت خواهد بود، حتی اگر در ایران نباشد.
مشکلات فرزندان مادران ایرانی
بر اساس مطالعات تجربی معتبر، تبعیض و محرومیت قانونی کنونی در بسیاری از موارد به طرد اجتماعی فرزندان مادران ایرانی، افزایش نارضایتی این مادران و فرزندانشان و آسیبهای اجتماعی متعددی انجامیده. افزایش بیشناسنامهها در نواحی مختلف کشور و گسترش فقر در میان آنها هم از تبعات این تبعیض قانونی است و تعداد قابل توجهی از ساکنان ایران را از حق درمان و تحصیل باکیفیت و رایگان و سایر حقوق اولیه شهروندی محروم و رنج و مشکلات زیادی را به آنها تحمیل میکند. بسیاری از فرزندان مادران ایرانی خارج از ایران هم به خاطر همین تبعیض حقوقی امکان ارتباط بیشتر با سرزمین مادریشان را از دست میدهند.
در قانون تقاضای تابعیت منوط به چند شرط است. تولد طفل در ایران، تولد طفل حداکثر تا تاریخ ۲ /۷ /۱۳۸۶ (یکسال پس از تصویب قانون)، تقاضای تابعیت پس از سن ۱۸ سال تمام شمسی، نداشتن سوء پیشینه کیفری و امنیتی، اعلام رد تابعیت غیر ایرانی و احکام دیگر موجود مثل صدور اقامت برای پدر خارجی از جمله این موارد است.
جزئیات تغییر قانون
اکنون لایحه فعلی در چند مورد احکام را تغییر داده است. ابتدا ۲ تبصره از یک ماده حذف شده؛ تبصره اول مربوط به متقاضیانی است که در زمان تصویب قانون بیش از ۱۸ سال تمام داشتند و تبصره دوم در خصوص حذف شرط سکونت در خصوص متقاضیانی است که پس از تصویب قانون، از ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی به دنیا آمدهاند. تغییر دیگر مربوط به حذف شرط تولد در ایران است و همچنین تقاضای تابعیت قبل از ۱۸ سالگی توسط مادر ایرانی امکانپذیر است. افزون بر این شرط عدم سوء پیشینه کیفری نیز حذف شده است.
کمااینکه باید گفت، کمیسیون قضایی چندین مورد را به حذفیات اضافه کرده است. مهلت سه ماهه برای پاسخ به استعلامات امنیتی و نیز تکلیفکردن نیروی انتظامی به صدور پروانه اقامت برای پدر غیر ایرانی از جمله این موارد است. مسئله مهمتر این است که برای افراد فاقد تابعیت که خود و یکی از والدین آنها در ایران متولد شده است، در صورت نبود سوء پیشینه کیفری و مشکل امنیتی امکان تحصیل تابعیت ایران پس از ۱۸ سالگی ایجاد شده است.
نقد اصلاحیه و اختلال در نظام تابعیتی
هرچند که باید گفت، اعطای تابعیت به فرزندان مادران ایرانی و در حالت کلی تغییر سیستمی تابعیتی از خاک به خون کاری پسندیده و درست است که در اکثر کشورهای دنیا به استثنای شش کشور جهان صورت میگیرد، اما فارغ از محسنات این مهم نباید از ایراد بزرگ آن عبور کرد. حذف شرط تولد طفل در ایران یکی از همین ایرادات محسوب میشود.
طبق اظهار نظر کارشناسی طرح مذکور پنج ایراد به این طرح وارد شده است. مشکل کنونی حل مسئله تابعیت حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی است که در داخل کشور مشکلات عدیده دارند، اما با این اصلاحیه، این تابعیت به فرزندان متولد در خارج از کشور هم اعطا خواهد شد که خود دارای مشکلاتی است. این افراد عموماً دارای وضع اقتصادی مناسب و دارای تابعیت پدر هستند که همین منجر به دو تابعیتی شدن آنان میشود. افرادی که در ایران زندگی نمیکنند، اصلاً ایران را وطن خود نمیدانند و این در حالی است که فرزندان متولد ایران عموماً در ایران زندگی میکنند و همچنین از آنجایی که شرط تولد در ایران در اکثر قوانین کشور ما وجود دارد، در اصل میتوان گفت: حذف این شرط نظام تابعیتی کشور را مختل خواهد کرد. در نهایت کنترل مسائل امنیتی فرزندان ایران نسبت به فرزندان خارجی نیز از جمله این ایرادات است.
دو تابعیتی شدن فرزندانی که در خارج از ایران متولد میشوند و نیز حذف مهلت زمانی برای تولد ایران موجب ترغیب به مهاجرت غیر قانونی خواهد شد، از جمله موارد مهمی است که در قالب نقد باید به این طرح وارد دانست و چکش کاری نهایی توسط شورای نگهبان را میطلبد.