سرويس حقوق جوان آنلاين: ۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ (۲۴ آوریل ۱۹۸۰) شش هواپیما و هشت بالگرد امریکایی برای آزادی ۵۳ گروگان در تهران وارد فضای پروازی ایران میشوند. در هنگام اجرای عملیات با ورود به حریم هوایی ایران یکی از بالگردها در ۱۲۰ کیلومتری راور کرمان دچار نقص فنی شده و به اجبار فرود میآید و سرنشینان آن به بالگردی دیگر منتقل میشوند. همان بالگرد نیز دچار نقص فنی شده و به ناچار به ناو هواپیمابر بازمی گردد.
شش هواپیما و شش بالگرد دیگر خود را به طبس رسانده و در تاریکی شب در منطقهای دورافتاده بدون متوجه شدن نیروهای نظامی ایرانی فرود میآیند. در حین سوختگیری یکی دیگر از بالگردها دچار نقص فنی میشود و درمجموع در حالی که هنوز عملیات آغاز نشده، سه فروند بالگرد از دست رفته بود. پس از تماس با مرکز عملیات، کارتر دستور بازگشت نیروها را میدهد، ولی هنگام برخاستن هواپیماها و بالگردها طوفان شن آغاز شده و یک هواپیمای سی۱۳۰ و یک بالگرد سیاچ- ۵۳ به هم خورده و هر دو آتش میگیرند که در این حادثه هشت نفر از نیروهای امریکایی در آتش سوخته و چهار بالگرد ناتوان از پرواز روی زمین باقی میمانند. نیروها با پنج هواپیما خود را به ناو هواپیمابر نیمیتز میرسانند و بدین ترتیب عملیات به طور کامل شکست میخورد.
فارغ از سالها دعوای سیاسی و محکوم کردن امریکا در این اقدام به لحاظ ابعاد سیاسی، اما به استناد قوانین بینالمللی ایران میتواند و باید به دلیل نقض چندین اصل بینالمللی، تخلفات امریکا را در دیوان بینالمللی دادگستری پیگیری کند.
یک: این واقعه، نمونه کوچکی از تجاوز امریکاییها را در کشورهای مختلف جهان نشان میدهد.
دوم: امریکا حریم هوایی ایران را نقض کرده، چراکه بدون رضایت ایران وارد قلمرو هوایی ایران شده است و طبیعتاً به دلیل اینکه مرتکب یک عمل متخلفانه بینالمللی شده، مسئولیت بینالمللی دارد.
سوم: ماده ۶ پیمان بینالمللی هواپیمایی کشوری مشهور به معاهده شیکاگو تحت عنوان «پرواز طبق برنامه» تأکید میکند هیچ سرویس هواپیمایی بینالمللی حق ندارد که در کشور متعاهد دیگر عمل نماید مگر اینکه اجازه مخصوص یا اجازه دیگر از آن کشور داشته و مطابق شرایط چنین اجازه یا اختیاری پرواز نموده باشد. به مصداق همین ماده قانونی که امریکا و نیز ایران از جمله امضاکنندگان آن هستند، چنین تجاوزی نقض قوانین بینالمللی مورد توافق است.
نقض چند اصل بینالمللی با حمله هوایی امریکا در طبس
احمد مؤمنیراد عضو هیئت علمی و استاد حقوق بینالملل در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است. وی در گفتوگو با «جوان» ورود به حریم هوایی کشورها را ممنوع میداند و در این باره میگوید: اصل حاکمیت و استقلال کشورها و عدم مداخله در امور داخلی کشورها اقتضا میکند که هر کشوری برای ورود به پهنه مرزی سایر کشورها مجوز کسب کند؛ موضوع قابل اهمیتی که در کنوانسیون مربوط به هوانوردی به آن اشاره شده است.
وی حمله هوایی امریکا در طبس را نقض چند اصل در حقوق بینالملل میداند که ورود بدون مجوز به حریم هوایی تنها یکی از آنها است.
توسل به زور در مناسبات با ایران، اقدام به پیاده ساختن نیرو و تجهیزات به صورت مخفیانه و بدون مجوز در خاک ایران نیز موضوعات قابل اهمیت دیگری است که نقض اصول و قواعد بینالمللی محسوب میشود.
وی در توضیح موارد مذکور میگوید: اصل توسل به زور در مناسبات بینالمللی ممنوع است و با فرض اختلاف میان ایران و امریکا، امریکا نمیتوانست برای خود حق نقض حریم هوایی قائل شود. مؤمنیراد پیاده ساختن نیرو و تجهیزات را پروسه شروع جنگ معرفی کرده و معتقد است تجاوز خود شروع جنگ و حتی بالاتر از آن کودتا علیه جمهوری اسلامی ایران است لذا با فرض هدف امریکاییها برای نجات گروگانها نیز چنین اقدامی محکوم است.
این استاد حقوق بینالملل به اقدام منفعلانه ایران در همان ابتدا اشاره داشته و ضمن تأیید طرح دعواهای اخیر ایران در موضوعاتی، چون برجام یا بازپسگیری اموال ایران در دادگاههای بینالمللی، نقض حریم هوایی ایران در موضوع طبس را نیز قابل پیگیری در مجامع بینالمللی میداند. مؤمنیراد عهدنامه مودت را زمینهای دیگر برای طرح دعوا در این موضوع میداند و معتقد است با ارائه مستندات در محاکم بینالمللی، میتوان ناقض حریم هوایی در طبس را پاسخگو کرد که برای جبران خسارات وارده محاکم بینالمللی وارد شوند.
تخلف امریکا در تجاوز به حریم هوایی ایران
مرتضی نجفی وکیل دعاوی بینالمللی است. وی نیز در گفتوگو با گروه حقوق روزنامه «جوان» حریم هوایی را مطابق با مقررات بینالمللی شبیه به سایر مرزها مثل دریایی و زمینی میداند و در این باره میگوید: مطابق آنچه در ایکائو و سازمان ملل آمده است، نقض حریم هوایی نیز مستثنی از اصول و قواعد بینالمللی نیست و نخواهد بود و لازم است کشور محل مورد نقض مقررات بینالمللی در مراجع قضایی ازجمله دیوان بینالمللی دادگستری طرح دعوا کند.
نجفی نیز قضیه طبس را مصداق بارز نقض حریم هوایی معرفی کرده و اعتقاد دارد فارغ از موضوعات گروگانگیری، اما به ماهوی حق، تعرض به حریم هوایی یک کشور از هر طریقی در مقررات بینالمللی و عرف حقوقی تخلف محسوب میشود که قابلیت پیگیری در دیوان بینالمللی دادگستری دارد.