پروژههای عمرانی موجود در کشور به یک چالش عظیم تبدیل شدهاست، زیرا در شرایطی که طی سال ۸۲ الی ۹۷ در حدود ۳۶۰ هزار میلیارد تومان پرداختهای عمرانی از طریق بودجه عمومی کشور انجام گرفتهاست، هم اکنون نمایندگان مجلس تعداد پروژههای نیمهکاره در کشور را در حدود ۷۱ هزار پروژه معرفی میکنند که به فرض عدم کلنگزنی پروژههای عمرانی جدید و با این روند پرداختهای عمرانی حداقل در حدود ۲۰ سال زمان برای اتمام این پروژهها نیاز است.
دهها سال است که کارشناسان دلسوز نسبت به بزرگ شدن بیش از اندازه دولت و نوسازی نشدن ساختارسازمانی دولت تذکر دادهاند، ولی متأسفانه این تذکرات نادیده گرفته شدهاست و در هر دولت بیتفاوت به اینکه چه ساختاری را در بعد نیروی انسانی و اداری و همچنین مالی و پروژه عمرانی و چگونه ساختاری را تحویل میدهند، بر حجم هزینههای مصرفی و جاری و بدهیها و پروژههای نیمهکاره افزوده شدهاست و حوزه سرمایهگذاریهای عمرانی بودجه عمومی به شدت کوچک شدهاست، بهطوری که اتمام پروژههای عمرانی نیمه نیز امروز برای خود یک معضل جدی است.
رشد شدید بودجههای جاری
بهطور نمونه در سال ۸۲ در ساختار پرداختی دولت بهطور میانگین از هر ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومانی که در ماه برای هزینههای جاری دولت پرداخت میشد، بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان نیز پرداختهای عمرانی انجام میگرفت. یعنی از هر ۳ واحد پولی که برای پرداختهای مصرفی صورت میگرفت یک واحد هم پرداخت عمرانی انجام میگرفت، اما رفتهرفته این وضعیت تغییر کرد و حجم هزینههای جاری بر حجم هزینههای عمرانی غلبه پیدا کرد.
بهطور نمونه بر اساس گزارشهای دخل و خرج دولت در ۹ ماهه سال ۹۷ هزینههای جاری دولت در هر ماه بهطور میانگین در حدود ۲۲ هزار میلیارد تومان است و پرداختهای عمرانی تنها ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بودهاست، این مقایسهها نشان میدهد که بخش دولت دیگر سالها است که در حوزه عمرانی دیگر سرمایهگذاری جدی ندارد؛ چراکه هزینههای جاریاش بسیار جهش یافتهاست و حال آنکه پیوسته هزینههای جاری بخش دولت تحت عناوینی، چون پرداختهای اجتنابناپذیر و ضروری جهش داشتهاست. در طول سالهایی که دولت هزینههای عمرانی را از درآمدهای نفت و گاز و مالیات و استقراض انجام دادهاست، کوهی از پروژههای عمرانی نیمهکاره در کشور رقم خوردهاست و بسیاری از پروژهها تمام نشده نیمه کاره رها شدهاست و کلنگی دیگر بر زمین عمرانی خوردهاست و امروز باید پرسید آیا عواید برخی از اشخاص صرفاً کلنگزنی و تولید پروژه نیمهکاره است و آیا نباید این پروژهها برای عمران کشور به پایان برسد؟
عمران نیمه کاره
با وجودیکه طی بازه زمانی ۸۲ الی ۹ ماهه منتهی به آذرماه ۹۷ در حدود ۳۶۰ هزار میلیارد تومان پرداختهای عمرانی از طریق دولت و بودجه عمومی انجام گرفتهاست، گویا این پرداختها به اتمام پروژههای عمرانی منتج نشدهاست، زیرا به گفته یک نماینده مجلس، شمار پروژههای نیمهکاره در کشور ۷۱ هزار مورد میباشد که با این روند کاهش پرداختهای عمرانی ۲۵ سال طول میکشد تا این پروژهها به بهرهبرداری برسند. علیاصغر یوسفنژاد، سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه مجلس در بهمن ماه سال ۹۶، با بیان اینکه از ۷۱ هزار پروژه نیمهکاره در کشور، حدود ۵ هزار پروژه ملی و ۶۶ هزار پروژه استانی و شهرستانی است، افزود: برای اتمام آنها نیاز به اعتباری بالغبر ۵۰۰ هزار میلیارد تومان داریم و با روند در نظر گرفتن سالانه ۲۰ هزار میلیارد تومان برای پروژههای عمرانی، ۲۵ سال طول میکشد تا این پروژهها به اتمام برسد، اما با توجه به عمر پروژهها و استهلاک، انجام چنین کاری نیز سخت است.
۹۰درصد پروژههای عمرانی نیمهکاره هستند
از سوی دیگر مجید کیانپور، نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس در شهریور ۱۳۹۷ با بیان اینکه حدود ۹۰ درصد پروژههای عمرانی در کشور نیمهکاره هستند و به همان شکل رها شدهاند، میگوید: زمان تکمیل برخی از این پروژهها اصلاً مشخص نیست و تعدادی از آنها به زودی توجیه اقتصادی خود را از دست میدهند و مستهلک میشوند.
کیانپور با بیان اینکه تعلل در تکمیل پروژههای عمرانی، توجیه اقتصادی آنها را از بین برده و هدر رفت منابع بیتالمال را رقم زدهاست، تصریح میکند وضعیت پروژههای عمرانی بسیار نابسامان است و دولت باید از مدلهای جدید برای تأمین مالی این پروژهها استفاده کند تا تعداد پروژههای نیمهتمام و انباشته شده افزایش نیابد.
کلنگهای سیاسی بر سر عمران
نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس با بیان اینکه کلنگ بسیاری از پروژههای نیمهتمام با انگیزههای سیاسی و منافع منطقهای به زمین زده شدهاست، میافزاید: متأسفانه در کلنگزنی و آغاز احداث پروژههایی که نیمهتمام رها شدهاست، منافع ملی لحاظ نشده و بیشتر با انگیزههای سیاسی و در نظر گرفتن منافع منطقهای کلنگ آنها به زمین زده شدهاست. در پایان از نهادهای نظارتی همچون سازمان بازرسی کل کشور، دیوان محاسبات و سازمان حسابرسی و سایر مراجع باید درخواست کرد تا مراکز دولتی و به ویژه سازمان برنامه و بودجه را در رابطه با وضعیت پروژههای نیمهکاره و عواملی که منابع کشور را اینچنین حیف و میل کردهاند، مورد پاسخگویی قرار دهد تا مشخص شود چرا این حجم انبوه از پروژههای نیمه کاره در ایران شکل گرفتهاست و برای عبور از سد پروژههای نیمهکاره باید چه کرد؟