با وجود اینکه همدان در داشتن آثار باستانی مختلف و آرامگاه مشاهیری همچون ابوعلی سینا وباباطاهر از شهرت جهانی برخوردار است، اما نباید از صنایع دستی آن غافل شد. قالی بافی، تولید انواع کفش وگیوه وصنایع چرمی را می‌توان از جمله صنایع دستی مهم این استان نام برد، با این حال نیاید از سفال آن غافل شد. دراین میان شهرلالجین که به عنوان مرکز سفال و سرامیک در خاورمیانه شناخته شده بکی از مهمترین مراکز تولید انواع سفال وسرامیک است. درحالی که تا سال‌های قبل واردات انواع سفال چینی عملا تهدیدی بر حیات این صنعت کهن در شهرستان لاله جین همدان بود حالا با گران شدن دلار عملا واردات کاهش وموجب رونق تولیدات انواع سفال شده است.
صنعت سفال ایران سال هاست که به دلایل مختلفی رشد کرده و کاربرد‌های متنوعی دارد که به دیگر کشور‌ها نیز صادر می‌شود. از میان تمام صادرکنندگان سفال، شهر لالجین مهمترین مرکز در کشور است که برای مدتی است که این صنعت را در خود جای داده است. سفال لالجین جزو آن دسته هنر‌هایی است که در خانه‌های بسیاری از ما ایرانیان وجود دارد و شهر لالجین یکی از شهر‌های گردشگری استان همدان است که به پایتخت سفال ایران معروف است. سفال لالجین یکی از بهترین‌ها سفال‌های ایران می‌باشد. این شهر را می‌توان مرکز عمده سفال و سرامیک ایران دانست که صادرات آن به جهان بیشتر از هر نقطه دیگری ثبت شده است. سفال لالجین انواع گوناگونی دارد که می‌توان از جمله آن‌ها ظروف کاربردی و تزیینی، سرامیک‌های متنوع و … را نام برد.
گرانی دلارعامل رونق فروش سفال
واردات بی رویه انواع منصوعات چینی بی کیفیت، اما ارزان قیمت به کشوراز مهمترین دلایلی است که عامل ورشکستگی واز رونق افتادن کسب وکار در کشوراست. یکی از دلایلی که موجب واردات انواع صنایع وکالا‌ها ازچین به کشور شده است ارزانی تولیدات است موضوعی که عملا موجب ورشکشتگی تولید کننده داخلی شده است. با این حال از چندی قبل گران شدن دلار موجب شد تا واردات کالا‌های مشابه تولید داخل از خارج خصوصا چینی دیگر صرفه اقتصادی نداشته باشد. موضوعی که عملا موجب رونق تولیدات داخلی ازجمله سفال وسرامیک شد. رئیس انجمن سفال و سرامیک شهر لالجین، گرانی دلار را عامل رونق تولیدات سفال دانست و می‌گوید: «در دو سال اخیر، به علت افزایش نرخ دلار، واردات محصولات سفالی و سرامیکی بسیار کاهش داشته و موجب افزایش میزان تولیدات داخلی شده است.»
محمد سلیمی می‌افزاید: «امسال واردات محصولات به صفر رسیده و نسبت به سال‌های گذشته آمار قابل توجهی از تولیدات داشته‌ایم.» وی در خصوص صادرات خاک لالجین، تصریح می‌کند: «در هر سال مقدار ۲۰ تن گل رس برای کشور‌های اروپایی و آمریکایی صادر می‌کنیم.» وی ادامه می‌دهد: «چندین سال پیش برای کوره‌های آجرپزی از خاک لالجین استفاده می‌شد که اکنون از جایگزین برای این امر استفاده می‌کنند.» محمدی با بیان اینکه کار تولید سفال و سرامیک دو مشکل اساسی دارد، بیان می‌کند: «اصلی‌ترین مشکل این حرفه، عرضه‌ی محصولات بدون شناسنامه است، هنگامی که یک اثر تاریخی بدون توضیح کاربرد، تاریخ ساخت، نام سازنده و نوع مواد استفاده شده، به فروش می‌رسد موجبات سوءاستفاده و کلاهبرداری را فراهم می‌کند.»
وی تصریح می‌کند: «تمام اجناس سفالی و سرامیکی با مواد یکسان در مغازه‌های مختلف با مبالغ متفاوت به فروش می‌رسد که علت این امر عدم شناسنامه دار بودن اجناس است.» وی با اشاره به اینکه روش تولید آثار به صورت سنتی و عدم استفاده از روش‌های دانش بنیان است، اعلام می‌کند: «این موضوع باعث عدم رونق بازار صنایع دستی لالجین شده است، به خصوص که ما شهر جهانی هستیم بهره نبردن از روش‌های پیشرفته برای تولید آثار، ظاهر خوبی برای شهر ندارد.» محمدی با اشاره به تأثیر رویداد ۲۰۱۸ در معرفی این شهر می‌افزاید: «این اتفاق تغییر چشمگیری در لالجین ایجاد نکرد و در جهت معرفی این شهرجهانی بسیار کوتاهی شده است.»
سفال و سرامیک شهر لالجین یکی از مهمترین رشته‌های صنایع دستی استان همدان است که شهرت جهانی دارد و قدمت آن به ۷۰۰ سال می‌رسد. تولیدات این صنایع دستی باعث شده تا لالجین به مهمترین قطب تولیدسفال وسرامیک در کشور تبدیل شود. تولید انواع ظروف مصرفی، ظروف تزئینی و آثار هنری، انواع تندیس، تولیدات سرامیک لعابدار، نقاشی شده و بدون نقاشی، خام پخت با نقاشی‌های زیر لعابی، تلفیق سفال با چرم، چوب، پارچه، گل، خرمهره و.. در نزدیک به ۷۰۰ کارگاه سفال و سرامیک، شهر لاله جین را به نمایشگاهی بزرگ تبدیل کرده است. با این حال در چند سال اخیر واردات اجناس بی کیفیت وارزان چینی در کنارعدم حمایت از تولیدکنندگان این شهر باعث شده تا ادامه فعالیت برخی از آن‌ها در هاله‌ای ازابهام باقی بماند، با این وجود معاون سازمان میراث فرهنگی همدان معتقد است مشکلی بر سر راه فعالان حوزه سفال و سرافیک این شهر وجود ندارد و به طور کلی شرایط تولید کنندگان را خوب ارزیابی می‌کند.
صنعت اصیل سفال وسرامیک همدان
همدان یکی از قطب‌های بزرگ واصلی صنایع دستی درکشور است که تولیداتش از جمله صنعت چرم، منبت، کنده کاری روی چوب، سنگ، قلم زنی و... آن شهرت جهانی دارد. شواهد موجود کاکی از ان است که تنوع برخی از صنایع دستی این استان از اصفهان نیز بیشتر است. در این میان صنعت سفال از قدمت ۷۰۰ ساله برخوردار است که طی سالیان متوالی حرکت روبه رشدی را داشته است. به طور مثال در سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۴۲ با توسعه کار‌های متعدد سفال و سرامیک در منطقه لالجین مرحوم حاج‌محمدجواد زیرک به همراه برادرش حاج محمود که از اهالی همدان بودند، شرکت سهامی ظروف لالجین راپایه گذاری کردند. این شرکت تا سال ۱۳۴۲ فروش سفال لالجین را در انحصار داشت وطبق قانون سفالگرانی که در بیرون از شرکت کار می‌کردند، می‌بایست محصولات کارگاه‌های خود را به این شرکت تحویل می‌دادند تا پس از درجه‌بندی به فروش برسد.
یکی دیگراز کار‌های مهم مرحوم محمدجوادزیرک این بود که سوخت نفت سیاه را در سال‌های ۲۵-۲۴ جایگزین بوته‌های خار کرد. پیش از آن، سفالگران انبوه بوته‌های خار را از بیابان‌های اطراف لالجین گرد می‌آوردند و با آن کوره‌ها را مشتعل می‌ساختند؛ بنابراین پخت سفالینه‌ها پرمشقت بود و معمولاً وقت زیادی از سفالگران می‌گرفت. سفالگران به هنگام پخت ظروف سفالینه‌ها، نزدیک کوره می‌نشستند و با کاسه‌ای کوچک نفت سیاه را اندک اندک به آتشدان کوره‌ها می‌پاشیدند؛ تا زمانی که ظروف کاملاً پخته شوند. پس از جایگزینی نفت سفید، کار پخت سفالینه‌ها آسان‌تر شد.
۸۰ درصد لالجینی‌ها سفالگرند
طبق آمار صنایع دستی وگردشگری استان همدان، لالجین دارای ۷۰۰ کارگاه بزرگ و کوچک تولید سفال و سرامیک است و این محصولات توسط ۲ هزار و ۵۰۰ هنرمند این شهر ساخته شده و در بیش از ۲۰۰ فروشگاه به فروش می‌رسد و این هنرمندان در سال بیش از ۳۷ میلیون قطعه سفال تولید می‌کنند. در شهر ۱۵ هزار نفری لالجین اکثریت به این حرفه و مشاغل مرتبط به آن در حال فعالیت کسب در آمد هستند. اما این روز‌ها خبر‌های خوشی از این صنعت به گوش نمی‌رسد به طوری که هرروز تعدادی از کسانی که در این صنعت فعالیت می‌کنند به خاطر در آمد ناچیز وغیر اقتصادی بودن عطای این شغل را به لقایش می‌بخشند؛ چرا که در چند سال اخیر با بالارفتن قیمت مواد اولیه و واردات کالای ارزان قیمت وبی کیفیت چینی، عدم بازاریابی و معرفی نشدن آن، خریداران رغبتی به خرید مجسمه‌های با کیفیت هنرمندان لالجین نشان نمی‌دهند.
نظرات متفاوت در خصوص سفال وسرامیک
دست اندرکاران صنعت سفال وسرامیک لالجین همدان مشکلات بسیاری را سد راه تولید می‌دانند. رئیس انجمن هنرمندان سفالگر ایران می‌گوید:سفال در ایران دارای دمای پخت پایین است و بنابراین برای پخت بهتر، از سرب استفاده می‌شود. بهزاد اژدری ادامه می‌دهد: تا چند سال قبل بازار‌های اروپایی از خرید سفال ایران استقبال می‌کردند، اما بعد‌ها مشخص شد که وجود سرب در برخی از این سفال‌ها که به عنوان ظروف غذا استفاده می‌شود مسمومیت ایجاد می‌کند، به همین علت برخی از سفال‌های صادر شده به اروپا پس از انجام آزمایش و تایید سرب در آن‌ها برگردانده می‌شد. این مشکل مدتهاست ادامه دارد با این حال صنایع دستی استان همدان برای حل مشکل تاکنون اقدامی انجام نداده است.
در این میان تولید کنندگان در خصوص مشکلات این صنعت حرف‌هایی برای گفتن دارند؛ خیلی از آن‌ها می‌گویند در بسیاری از کشور‌ها مخصوصا چین دولت به طور کامل از تولید کنندگان حمایت می‌کند تا به راحتی کالای خودرا با کمترین هزینه تولید وصادر کنند، اما در کشور ما چنین اتفاقی نمی‌افتد. مثلا با اجرای هدفمند شدن یارانه‌ها قیمت سوخت، مواد اولیه ونرخ کارگر به شدت بالا رفت واین موضوع باعث افزایش هزینه‌ها و مقرون به صرفه نبودن تولید شد. به همین دلیل پس از مدت کوتاهی دوباره سروکله چینی‌ها پیدا شد، چراکه آن‌ها در هر شرایطی می‌توانند با کمترین قیمت و کیفیت‌های گوناگون کالارا تولید کنند خود را با شرایط اقتصادی کشور‌ها وفق دهند.
این در حالی است که معاون صنایع دستی همدان ونماینده مردم همدان نظری کاملا متناقض با تولید کنندگان دارند. حمیدرضا قاسمی معاون صنایع دستی استان همدان در این خصوص می‌گوید: تا قبل از تحریم‌ها وبالا رفتن قیمت دلار اکثر تولید کنندگان ما قدرت رقابت با اجناس خارجی مخصوصا اجناس چینی را نداشتند، اما در دوسه سال اخیر موضوع کاملا فرق کرده است وبا توجه بالارفتن قیمت، حتی واردات کالای چینی نیز دیگر به صرفه نیست. از این رواگر تولید کنندگان با مشکل مواجهند باید اشکال را در جای دیگر جستجوکنند.
وی ادامه می‌دهد: برخلاف گذشته صنایع دستی استان همدان تمامی تلاش‌های خودرا انجام داده تا تولیدکنندگان از فروش کالا‌های خود بهترین سود راببرند؛ برای مثال در چند سال اخیر با نصب بیلبرد در مکان‌های ورودی به استان، تبلیغات خوبی در خصوص سفال همدان انجام شده است وحتی برای معرفی صنایع دستی استان اقدام به برپایی چندین نمایشگاه در سایر استان‌های کشور کردیم. قاسمی ادامه می‌دهد: قبلا، چون قیمت دلار پایین بود تولید کننده ضررمی کرد، اما با گران شدن نرخ ارز، حتی واردات سفال برای قاچاقچیان نیز مقرون به صرفه نیست واکنون بازار در دست تولید کننده ایرانی است.
نماینده مردم همدان در مجلس شورای اسلامی ریشه مشکل سفالکاران را در جای دیگر می‌داند ومعتقد است: سفالکاران همدانی مخصوصا منطقه لالجین همدان تنوع ونوآوری در محصولشان وجود ندارد وهنوز از الگو‌ها ومدل‌های کاملا منسوخ شده پیروی می‌کنند، در حالی محصولات وارداتی کاملا به روز ومتنوع استووقتی خریدار به سراغ اینگونه اجناس می‌رود ناخودآگاه محو زیبایی وتنوع کالای خارجی می‌شود. ابراهیم کارخانه‌ای ادامه می‌دهد: تولیدکنندگان ماباید برحسب سلیقه و با توجه به نیاز خریدار، سفال تولید کنند، اما سفال همدان طبق سلیقه تولید کننده وبا الگو‌های قدیمی تولید می‌شود. وی برای حل این مشکل پیشنهاد می‌کند سفالکاران به نوآوری وتنوع محصول با توجه به سلیقه مشتریان روی آورند وبا افزایش تولید، نرخ کالای تولیدی خود را پایین آورند. همچنین به جای پراکندی، کارگاه‌ها را در کنار یکدیگر احداث کنند وبا بالابردن بهره وری قیمت اجناس خودرا پایین آورند.
اما جدا ازاین مباحث باتوجه به سیاست‌های مسئولان در خصوص توسعه اقتصاد بدون نفت، چاره‌ای جز حمایت از تولید کننده ایرانی نیست، لاز این رو حضورکارشناسان خبره در این زمینه وفراهم کردن نیاز‌های مادی ومعنوی تولید کنندگان کشور می‌تواند گامی در جهت کارآفرینی و خروج تولید از بحران باشد.
