شاید ضرورت استمرار حرکت مردمی بود که موجب صدور دستور تشکیل بسیج، پس از پیروزی انقلاب شد. یعنی زمانی که کشور در حال نهادینه شدن و شکلیافتگی بود، ضرورت حضور مردم بیش از هر زمان دیگری احساس میشد. از این جهت حضور مردم، ضروریتر مینمود که حرکت و جنبش اجتماعی آنان ایستا نشود و همان مردمی که برای اهداف بلند و آرمانی انقلاب کردند، همانها باید آن را حفظ نمایند و چنین تفکری را توسعه دهند، یعنی در جمهوری اسلامی ایران، سازمان بسیج برای حفاظت و حراست از دستاوردهایی است که خود مردم قیام کردند و حکومت دلخواه خود را به وجود آوردند. چنین تفکری است که تهدیدات خارجی به کشور را تعرض به خود میداند و آن را وظیفه دولت نمیداند، بلکه وظیفه خویش میداند تا از آسیب وارده جلوگیری و حمله را دفع نماید. هنگامی که دشمن سرسخت این مردم، وارد آبهای خلیج فارس شده و خطر حمله به ایران نزدیکتر میشود، فرمان بسیج عمومی در پنجم آذر ماه سال ۱۳۵۸ صادر میگردد. روشن است در چنین وضعیتی بسیج عمومی باید کارکرد دفاعی و نظامی داشته باشد. آنچه در این هنگام، میتواند داروی شفابخش باشد، حضور گسترده مردم و آمادگی روحی و جسمی آنان برای دفاع از سرزمین و حکومت میباشد که در واقع بسیج عمومی نظامی است. با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران حرکت نظامی بسیج شتاب بیشتری به خود گرفت، زیرا هنگام تشکیل بسیج، صرفاً تهدید امریکا علیه ایران، درخلیج فارس وجود داشت، یعنی خطر در حد تهدید بود و هنوز به مرحله حمله و تجاوز نرسید، ولی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ تجاوز از جنوب و غرب کشور از سوی عراق و کشورهای همپیمانش به صورت سراسری و گسترده انجام گرفت، از این نظر تشکیل هستههای مقاومت، جدیتر شد و کارکرد بسیج به عنوان کاربردی نظامی و دفاعی مفهوم پیدا کرد. تبیین کارکرد بسیج در جمهوری اسلامی ایران از این حیث دارای ارزش و اهمیت است که رویکردی نوین و اختصاصی را داراست، یعنی برخلاف نظریه جامعه شناختی که حرکت مردمی را برای انقلاب ضروری میداند و پس از تشکیل نهادهای قانونی، بسیج عمومی را لازم نمیدانند و جلوی هر حرکت اجتماعی و مردمی را خواهند گرفت. رویکرد نوین جمهوری اسلامی به بسیج موجب شد نخبگان و تودههای انقلابی پس از انقلاب، منفعل نشوند بلکه همان نخبگان و همان توده مردم، در جهت حفاظت و حراست از انقلاب، به راه خود ادامه دهند. اما نباید فراموش کنیم که کارکرد مثبت و فرهنگساز بسیج همیشه بوده و هست و ادامه دارد. انجام عملیاتهای بزرگ در جبهههای جنوب و غرب که از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام میگرفت یا به صورت مشترک با ارتش اجرا میشد یا حضور انبوه عظیم مردم را طلب میکرد. از همین روی طی سالها سازمان بسیج گسترش بیشتری پیدا کرد و پایگاههای مقاومت بسیج علاوه بر مساجد و محلات که پایگاه مردمی را تشکیل میدادند، دامنه آن به دیگر اقشار جامعه و طبقات اجتماعی توسعه پیدا کرد. واحد بسیج برای عضویابی و ترغیب افراد داوطلب به شرکت در جنگ، برنامهریزی اساسی انجام داد. فرآیند جذب و شیوههای صحیح عضویابی به دقت مورد بررسی قرار گرفت. در آغاز این مقطع تحولی عظیم در امر جذب بهوجود آمد و آن تشکیل بسیج دانشآموزی در مدارس بود. التهاب و هیجان نوجوانان و جوانان دانشآموز برای دفاع از نظام اسلامی با تشکیل واحدهای مقاومت در سطح مدارس بیشتر شد، بنابراین در میان رزمندگان، نوجوانانی مشاهده میکنیم که توان حمل سلاح، تجهیزات انفرادی و امکانات را ندارند ولی نشاط و شادابی حضورشان در جنگ حماسهای دیگر آفرید و شهید محمدحسین فهمیده، حماسهساز عرصه خون و آتش شده که دربارهاش بنیانگذار جمهوری اسلامی تعبیر به رهبر نمودهاند. شاهد امر همین بس که در طول دفاع مقدس، بیش از ۵۵۰ هزار دانشآموز بسیجی به جبهه عزیمت نمودند که از میان آنان بیش از ۳۶ هزار دانشآموز شهید شده و ۲۸۵۳ نفر جانباز و مجروح و ۲۴۳۳ نفر آزاده تقدیم انقلاب کردند.