سرویس سیاسی جوان آنلاین: مصوبه روز دوشنبه مجلس در خصوص محدودیت دوره‌های نمایندگی مجلس شورای اسلامی صرف‌نظر از اینکه می‌تواند از سوی شورای نگهبان رد یا تأیید شود، گمانه‌زنی‌های جدی در محافل سیاسی در خصوص ابعاد مختلف این مصوبه ایجاد کرده است؛ از تلاش تیم فعلی مجلس برای فراهم کردن بهانه‌ای که عدم حضور آن‌ها را در انتخابات بعدی توجیه کند تا تلاش برای جوان‌سازی و فراهم کردن حضور نسل جدیدی از اصلاح‌طلبان که از چندی پیش طرح آن از سوی برخی محافل داخلی این جبهه به اعضای شورای عالی اصلاح‌طلبان ارائه شده است.
صرف‌نظر از چنین گمانه‌زنی‌هایی که اغلب مبتنی برای تحلیل‌های ابتدایی است، سؤال اساسی این است که چنین مصوبه‌ای واقعا به صلاح فضای سیاسی کشور است و می‌تواند کمکی به شرایط فعلی مجلس شورای اسلامی کند؟
قانون اساسی چه می‌گوید
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تنها محدودیتی که برای تصدی مقامات حکومتی تعیین شده است مربوط به محدودیت دو دوره‌ای حضور رئیس جمهور در رئیس قوه مجریه است.
نگاهی به مذاکرات نمایندگان مجلس خبرگان نشان می‌دهد هدف اصلی نمایندگان از چنین مصوبه‌ای تلاش برای جلوگیری از حاکم شدن یک فکر به صورت مداوم بر سیستم اجرایی کشور بوده تا امکان حضور دیگر سلایق نیز بر رأس دستگاه اجرایی کشور فراهم شود، البته در وضع شدن این قانون مجلس خبرگان نیم‌نگاهی به تجربه دیگر کشور‌ها از جمله فرانسه نیز باید داشت. با این حال به نظر می‌رسد از آنجا که نمایندگی مجلس شورای اسلامی یا مجلس خبرگان فاقد تاثیرگذاری کلان در سیاست‌های اجرایی کشور بوده نیازی به وضع شدن چنین قانونی برای محدودیت دوره‌های نمایندگی دیده نشده است.
نگاهی به ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد برخی از آن نمایندگان گاه توانسته‌اند تا هفت دوره نمایندگی حوزه انتخابیه خود را کسب کنند که از جمله سرشناس‌ترین آن‌ها احمد ناطق‌نوری نماینده مردم نور در مجلس است که گاه از وی به عنوان پدر مجلس شورای اسلامی یاد می‌کنند.
تجربه‌ها سوخت می‌شود
حضور نمایندگان در چندین دوره مجلس شورای اسلامی می‌تواند در وهله اول به افزایش تجربه آنان به خصوص در حوزه قانونگذاری بینجامد. برخی از باسابقه‌ترین دولتمردان نظام جمهوری اسلامی نمایندگانی بودند که چندین دوره در مجلس حضور داشته‌اند که شاخص‌ترین آن‌ها حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی و رئیس‌جمهور فعلی حسن روحانی هستند. از سوی دیگر نمایندگان تازه‌وارد گاه در فهم مسائل اجرایی مجلس نیز دچار مشکل هستند، به عنوان مثال در دوره دهم مجلس شورای اسلامی ماجرا به اندازه‌ای وخیم شد که رئیس مجلس شورای اسلامی خواستار برگزاری یک کلاس برای تبیین مسائل مربوط به آیین نامه به نمایندگان جوان شد. استفاده فاطمه حسینی از تریبون مجلس در هنگام پرسش سؤال نمایندگان از واعظی (وزیر وقت ارتباطات) برای پاسخ به برخی اتهامات علیه خانواده وی که با انتقاد گسترده حتی در بین اصلاح‌طلبان روبه رو شد نشانه‌ای از همین عدم تسلط بود.
با این حال در کنار انباشت تجربه درکسانی که در چندین دوره مجلس شورای اسلامی به نمایندگی می‌رسند، این حضور مداوم می‌تواند آسیب‌های خاص خود را نیز به همراه داشته باشد.
آسیب‌های نمایندگی مادام العمر
مهم‌ترین آسیب ادامه یافتن حضور نمایندگان در چندین دوره فراهم آمدن زمینه اتصال این افراد به باند‌های قدرت و ثروت است. واقعیت این است که نمایندگان به دلیل دسترسی‌های گسترده خود به مقامات دولتی و آرای سرنوشت ساز در بزنگاه‌هایی همچون رأی اعتماد در معرض فساد‌های گسترده قرار دارند.
تلاش برای خریدن آرای نمایندگان با پول تنها بخشی از آسیب‌های موجود است. این مسئله زمانی که با استانی شدن انتخابات همراه شود، می‌تواند منجر به تسلط گروه‌های خاص بر سرنوشت سیاسی کشور شود. واقعیت این است که هم اکنون نیز انتخابات مجلس به دلیل تمرکز بیش از اندازه در معرض آسیب است. در ایران، سیستم انتخابات بر بنیاد حوزه‌های انتخابیه کلان بنا شد.
از این رو، در انگلیس پدیده‌ای به نام «نماینده لندن» نداریم بلکه با نمایندگان محلات (حوزه‌های انتخابیه) سروکار داریم ولی در ایران با پدیده‌ای به نام «نماینده تهران» یا «نماینده شیراز» مواجهیم. در ایالات متحده امریکا و در کلانشهر‌هایی مانند نیویورک نیز اینطور است و نمایندگان برگزیده حوزه‌های انتخابیه کوچک هستند نه کلانشهرها. در امریکا هر عضو مجلس نمایندگان به طور متوسط نماینده حدود ۷۰۰هزار نفر است.
مفاهیمی، چون مشارکت و نظارت و پاسخگویی و... در سطوح خرد و کوچک اجتماعی معنی واقعی می‌دهد. در فضای کلان، دموکراسی با پوپولیسم آمیخته می‌شود و نماینده مجلس یا شورای شهر ظاهراً در مقابل انبوه میلیونی انتخاب‌کنندگانش مسئول است در حالی که امکان واقعی برای پیوند و ارتباط مستقیم میان او و انتخاب‌کنندگان وجود ندارد.
حال به نظر می‌رسد که نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای کاهش آسیب‌های تمرکز بیش از اندازه قدرت در نظام پارلمانی استان به محدود کردن دوره‌های نمایندگی روی آورده‌اند.
این راهکار عملا با توجه به شرایطی که استانی کردن انتخابات ایجاد می‌کند، بی‌فایده است. باند‌های قدرت و ثروت در هر استان می‌توانند با معرفی چهره‌های جدید به راحتی این قانون را دور بزنند در حالی که همچنان تسلط آنان بر شرایط فعلی حفظ می‌شود، البته دغدغه فوق تنها منحصر به ایران نیست و به عنوان مثال در امریکا نیز جنبش مشابهی برای محدود کردن تعداد دوره‌های نمایندگی ایجاد شده است.
نگاهی به تجربه‌های مشابه در دنیا
موضوع اعمال محدودیت بر دوره‌های حضور در مجالس سنا و نمایندگان امریکا برای نخستین بار در اوایل دهه ۱۹۹۰ مطرح و حتی در هشت ایالت (از مجموع ۲۴ ایالتی که درخواست چنین محدودیتی را داشتند) نیز رای‌گیری انجام شد. دیوان عالی ایالات متحده، اما در سال ۱۹۹۵ اعلام کرد که ایالت‌ها اجازه اعمال محدودیت بر نمایندگان فدرال یا سناتور‌های خود را ندارند، با این حال با گذشت نزدیک به ۲۰ سال از مطرح شدن چنین طرحی بار دیگر اعمال محدودیت بر دوره‌های نمایندگی مطرح شده است.
دونالد ترامپ پس از پیروزی در انتخابات و به دست گرفتن زمام ریاست‌جمهوری امریکا هم در توئیت‌هایی حمایت خود از محدود شدن دوره زمانی حضور در مجالس نمایندگان و سنا را اعلام کرد. او در توئیتی به تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۱۸ نوشت: اخیراً دیدار فوق‌العاده‌ای با گروهی از قانونگذاران جدید دو حزب داشتم که قویاً حامی محدودیت دوره عضویت در کنگره بودند. من حمایت کامل خود و تأیید اقدامات آن‌ها را اعلام کردم.
موافقان این طرح، اما معتقد هستند محدودیت زمانی در عضویت در کنگره، مکانیسمی برای بهبود اثربخشی این نهاد و در حوزه گسترده‌تری خود دولت است. همچنین این طرح می‌تواند باعث شود که نمایندگان کنگره زمان کمتری را به ثروت‌اندوزی گذرانده و بیشتر به سیاستگذاری بپردازند، البته درست است که شاید درپی این روش، آن‌ها تصمیمات ضروری، اما ناخوشایند به مذاق عمومی اتخاذ کنند، اما از نفوذ فسادانگیز برخی منافع خاص (که ثمره غیرقابل اجتناب حضور طولانی در قدرت است) اجتناب کرده و دیگر ترسی از انتقام‌جویی‌ها پای صندوق رأی نخواهند داشت.
راهی برای گریز از شورای نگهبان
در ایران نیز بعید به نظر می‌رسد شورای نگهبان زیر بار چنین طرحی برود و به احتمال زیاد این تبصره به همراه کل طرح استانی شدن انتخابات لغو خواهد شد.
با این حال نمی‌توان این راهکار را در نظر گرفت که نمایندگان مجلس در صورت جدی بودن در خصوص اهداف خود برای محدود کردن طرح دوره‌های نمایندگی این تبصره را در لایحه پیشنهادی دولت وارد کنند.
چنین مسئله‌ای سبب می‌شود که این تبصره بدون اینکه قربانی بحث ناقص استانی کردن انتخابات شود، به تصویب برسد. اتفاقات بعدی نشان خواهد داد که تا چه حد مجلس در به کرسی نشاندن این مصوبه خود فارغ از بحث استانی شدن انتخابات مجلس مصر است.
