سرویس تاریخ جوان آنلاین:
زنده‌یاد استاد على ابوالحسنى (مُنْذِر)
ف. - گلزار: استاد علی ابوالحسنی (۱۳۹۰ - ۱۳۳۴) مشهور به «مُنذِر» از «رازآگاهانِ تاریخ ایران و جهان» و از «طلایه‌داران ستیز با تحریفات تاریخی» بود که با دقتی بی‌بدیل گم‌گوشه های تاریخ را بازجست و راهی جدید را فراروی تاریخ‌پژوهان گشود. استاد فقید، به عنوان اندیشمندی پدیدارشناس و تاریخ‌نگاری صاحب سبک، بر آن بود تا بین لایه‌های پیدا و پنهان تاریخی پیوند زند و با گذار از سطح ظاهری امور و رهیابی به ابعاد ناپیدای آن از تاریخ‌نگاری «پوزیتویستی» و «ظاهرگرا» عبور کند و ضمن تلفیق علل و عوامل باطنی با اسباب مادی، به تاریخ‌نگاری «دینی» و «قدسی» رهنمون گردد. در نگرش فلسفه تاریخی استاد ابوالحسنی، حقایق و پدیده‌های هستی نه تنها در پوسته ظاهری آن «محسوسات مادی» محدود نمی‌شوند، بلکه دو عرصه «محسوس» و «نامحسوس» یا به تعبیر قرآن‌کریم «غیب» و «شهادت» را درمی‌نوردند. بنابراین علل و اسباب ظاهری در «طولِ» علل و اسباب باطنی و غیبی قرار داشته است و «تعارض و تزاحم» میان آن دو وجود ندارد تا مجبور شویم یکی را به جای دیگری برگزینیم و دیگری را وانهیم، بلکه در علل و اسباب حوادث جهان، نخست علل و اسباب باطنی - که همان سنت‌های استوارِ الهی حاکم بر طبیعت و تاریخند - قرار دارند و سپس در طول آن‌ها و با تأثیرپذیری از آن‌ها نوبت به علل و اسباب ظاهری می‌رسد. استاد فقید در همین راستا و به منظور کاوش در ژرف‌ْ‌نای تاریخ معاصر ایران، در حال تدوین کتابی بود که با انبوهی از اسناد تاریخی، راز بقا و پایداری ایران را در عنایات غیبی اهل بیت (ع) باز می‌جست؛ کتابی که می‌توانست ما را به لایه‌های مخفی و پر رمز و رازِ تاریخ ایران برد و در زمره مشهورترین آثار استاد ابوالحسنی به شمار آید، اما دریغا که پیک اجل مهلت نداد و قبل از پایان یافتن این کتاب، کتاب عمرش به پایان آمد. اکنون برآنیم تا به مناسبت هفتمین سالگرد استاد ابوالحسنی، بُرِشی از کتاب منتشرنشده ایشان (راز بقای ایران؛ عنایات اهل بیت «ع») را تکمیل نموده و فرا دید خوانندگان محترم قرار دهیم.
طلیعه
بر اهل نظر پوشیده نیست که «غیبت» حضرت ولیعصر (عج) هرگز به معنى «به خود وانهادگىِ مطلق» شیعه و محرومیت او از الطاف خاص آن حضرت نیست. الطاف و عنایات آن جناب، به ویژه در مواقع سخت و بحرانى تاریخ، بسان درخشش خورشید از خلال ابر، گاهی برقى مىزند و جلوهاى بارز مىیابد. همانطور که در سایر مواقع نیز سایه روشن لطف آن «آفتاب پنهان» کمابیش بر اهل دل محسوس است.
در این باب، باید خصوصاً از ایران اسلامى شیعه یاد کرد که بالأخص در دو قرن اخیر تاریخ پرتلاطم خویش، بار‌ها و بار‌ها آینهدار تابش «مِهرِ» یار بوده است. به قول محمود شاهرخى (جذبه) شاعر دلآگاه معاصر:
تا کشتى امت را سکان به کف نوح است
بیمى نبود ما را از لطمه طوفان‌ها
نوشتار حاضر، در همین راستا به جلوهاى از الطاف امام عصر (عج) در یکى از حساسترین مقاطع تاریخ ایران، دوران جنگ جهانى اول و اشغال کشورمان توسط قشون روس، انگلیس و عثمانى مىپردازد.
هجوم روسها به بارگاه رضوی (ع) و رؤیا‌های عجیب
فروپاشى و قتل عام فجیع سلسله سلطنتى روس تزارى (خاندان رومانف و نیکولاى دوم) در ۱۹۱۷ میلادى - که پس از گذشت مدت کوتاهى از اقدام وحشیانه قشون تزارى به گلوله باران گنبد مطهر رضوى و کشتار فجیع زوّار امام هشتم (ع) صورت گرفت - از حوادث مشهور و عبرتانگیز تاریخ معاصر است که همگان به «غیر عادى بودن» آن اعتراف دارند. توضیح این صحنه شگفت تاریخى و اسرار پشت پرده آن چنین است:
سالهاى پیش از جنگ جهانى اول، براى کشورمان سالهایى بسیار سیاه و مصیبتبار بود. تاخت و تاز نیروهاى نشاندار روس و انگلیس، اولتیماتومها و بدکنشىهاى آن دو کشور زورگو و اعدام علما و آزادیخواهان از مسائلى بود که هر از گاه به اندک بهانهاى تجدید مىشد و علاوه بر اشغال گوشههایى از خاک کشورمان، قرارداد محرمانه ۱۹۰۷ روس و انگلیس مبنى بر تجزیه ایران به مناطق نفوذ، خصوصاً با تکمله سرّى آن در ۱۹۱۵، طناب دار استقلال و تمامیت ارضى ایران را هر لحظه محکمتر مىساخت. مهمتر از همه جنایت فجیع روسها در ربیعالثانى ۱۳۳۰ ق. مبنى بر به توپ بستن گنبد مطهر حضرت رضا (ع) که قلب هر آزادهاى را داغدار ساخت.
فجایع مزبور، ایران را در موجى وسیع از اندوه و عزا فروبرد؛ چنانکه عبداللّه مستوفى مىنویسد: «شب‌ها در زیرزمین زیر ساعت صحن حضرت عبدالعظیم، جمعیت هزار نفرى از مقدسین... با ناله و ندبه نسبت به دولتین [روس و انگلیس]لعن و نفرین مىفرستادند. سحر قرآن سر مىگرفتند، خطیب جماعت دست به دعا برمىداشت، از درگاه خداوند خذلان دولتین را استدعا مىکرد. هزار صدا با حدّت بىنظیر آمین مىگفت، مخصوصاً نسبت به روسها که حرم حضرت رضا (ع) را بمباران کرده بودند، عداوت بىاندازه بود و انگلیس‌ها را، چون با آن‌ها همکار بودند دشمن مىداشتند.»
آرى، در چنین شرایطى بود که دو جبهه متخاصم (متفقین و متحدین)، شرق و غرب جهان را عرصه نبردى بىامان ساختند و در پى آن به طور طبیعى، ناگهان سطح فشار و تحکمات دو همسایه در کشورمان کاهش یافت. تو گویى دستى از غیب بیرون آمد و در پاسخ به دعاى دلسوختگان این دیار، از این زندان تیره ـ. که به وسعت یک کشور بود ـ. روزنهاى به هواى آزاد گشود!
نوید غیبى به اضمحلال رژیم تزارى
اوج این شادى و سرور نیز وقتى بود که امپراتورى تزارى ـ با حملات برقآساى ارتش آلمان از خارج و شورش مردم در داخل ـ. از پا درآمد و خاندان رومانوف (که قرن‌ها بر بخشى عظیم از جهان حکم رانده و خواب تسخیر ایران و ترکیه را مىدید) با آن وضع عجیب و عبرتانگیز که در تاریخ بىسابقه است، تار و مار گشت و شگفت آنکه نوید فروپاشى این سلسله مدت‌ها پیش از شروع جنگ جهانى، از سوى امام عصر (عج) و نیاى بزرگش امام هشتم (ع) کراراً به دلسوختگان و مظلومان کشورمان داده شده بود. آقا نجفى قوچانى، عالم برجسته و وارسته عصر مشروطه ضمن اشاره به شروع جنگ جهانى اول و پخش خبر آن در نجف مىنویسد:
«رفتم به بیرونى مرحوم آخوند [خراسانى]که صنادید قوم در آنجا همیشه جمع بودند. شنیدم که پسر کوچک مرحوم آخوند نقل مىکند که وقتى در تهران بودیم، سید مقدسى که در همسایگى ما بود، شبى خواب دیده بود که پیغمبر و حضرت رضا و حضرت حجت وارد شده بودند به منزل سید و سید احتراماً به پا ایستاده بود و پیغمبر نشسته بود و آن دو امام نیز در خدمت پیغمبر به پا ایستاده بودند. بعد حضرت رضا به پیغمبر شکایت از روس نموده بود که شیعیان ما از دست این خرس شمال در فشار و نکال هستند، تدبیرى بفرمایید. پیغمبر فرموده بود، چون امروزه مدیر دنیا حجتبنالحسن است عرض شکایت به او بنمایید، حضرت رضا همان شکایت از روس را به حضرت حجت نمود. حضرت حجت گفت: تا ۲۰ ماه به من مهلت بده تا آنکه تدبیر این کار تمام شود و بعد از آن روس مضمحل گردد و حالا که این جنگ شروع شده سه ماه مانده که ۲۰ ماه تمام شود و من یقین دارم که روس تا سه ماه دیگر مضمحل خواهد شد... و با این فشنگ صِربى، آتش براى روس برافروخته توسط حاج ویلهلم [مقصود، امپراتور مقتدر آلمان در جنگ جهانى اول است!]را قوت و نصرت بدهد. اى به قربان حضرت حجت که تدبیرى نمود. الان از هر طرف که شود کشته شود اسلام است و الا ما آخوند‌ها چه از دستمان مىآید با روس منحوس [؟]...».
رمز اینکه ادیب پیشاورى (حکیم و شاعر برجسته ایران در عصر مشروطه) نیز آن همه ابیات در مدح قیصر آلمان (ویلهلم دوم) سروده، خوابى است که پس از گلولهباران بارگاه رضوى (ع) توسط روسها دیده بود. در دیوان ادیب، قصیدهاى در مدح قیصر وجود دارد که «تجدید مطلع شده» یعنى شاعر کار سرودن آن را در دو مرحله به پایان برده است. دکتر اسدالله مبشرى (نویسنده دانشور و وزیر اسبق دادگسترى جمهورى اسلامى ایران) -که ظاهراً در جوانى با شاگرد و مصحح دیوان ادیب على عبدالرسولى، مراودهاى داشته است- در شرح ماجرا چنین مىگفت:
«زمانى که ارتش روسیه بارگاه مطهر حضرت ثامنالائمه (ع) را آماج گلولههاى توپ مىسازد، موجى از خشم و اعتراض در میان مردم به وجود مىآید و به ویژه بزرگانى، چون ادیب پیشاورى که داراى احساس و باور عمیق فرهنگى بودند این عمل ننگین را هتک حرمت به ساحت آزادى و فرهنگ انسانى ـ. الهى شمرده و شدیداً اندهگین مىشوند. شبانگاه آن دانشور آزاده، امام على بن موسى الرضا (ع) را در خواب مىبیند که با اشاره به قیصر آلمان مىفرمایند: انتقام مرا این مرد مىگیرد. ادیب از خواب بر مىخیزد و آن قصیده سترگ را (تا جایى که تجدید مطلع شده) مىسراید و پس از چندى که جنگ جهانى اول آغاز و آلمان با حملات خود به روسیه شکست سختى بر آن وارد میکند، قصیده فوق را تجدید مطلع مىکند و به پایان مىرساند.»
خود ادیب نیز در قیصرنامه مىگوید: «در عالم رؤیا درختى پرشاخ و برگ و جهانگستر مشاهده کردم. فرشتهاى به من گفت: این مثال قیصر است که شاهان جهان همه طوق فرمان او را به گردن افکنده و گرنه نابود خواهند شد. سپس گفت: من نیز، چون تو ثناخوان قیصرم و :
به فرمان فرزند وخشور پاک
سر دشمنش اندر آرم به خاک»
شواهدی بر یک عنایت غیبی
در تأیید داستانهاى فوق، بد نیست به رؤیاى شگفت آیتالله آقا نجفى اصفهانى (فقیه پارسا و متنفذ اصفهان) و نیز تفأل جمعى از رجال تهران به مثنوى بپردازیم. شیخالملک اورنگ از رجال فرهنگى و سیاسى عصر پهلوى در یادداشتهاى خویش مربوط به دوران جنگ جهانى اول آورده است: «.. در ماه رجب ۱۳۳۲ هجرى قمرى... وارد اصفهان... [ و]مهمان صمصامالسلطنه حاکم [ شهر]شدیم. روز دوم ورود با خبر شدیم که قنسول روس ـ. که سابقاً قنسول تبریز و به دار زننده ۱۱ نفر در غروب روز عاشورا [۱۳۳۰ ق]از جمله آقاى ثقةالاسلام در تبریز بود ـ. خدمت آقاى صمصامالسلطنه حاکم مىآید. بنده سخت مشتاق بودم که قاتل ثقةالاسلام را دیده باشم. مردى وارد شد خیلى کوتاه قامت و باریک. ساعتى بود و رفت و دو روز بعد همان قنسول در چاه مستراح افتاد و میان کثافت غوطه خورد و سزاى او را هم در وقت مرگ دیدیم. روز ۱۸ رجب بنا بر سوابقى که با حضرت... آقانجفى [اصفهانى]مجتهد معروف داشتم خدمت ایشان مشرف شدم. ایشان به مرض استسقا مبتلا بودند و تفقد بینهایت نمودند. ضمناً از اهالى اصفهان شکایت فرمودند: با این بیان که خلق در امور دینشان لااُبالى و پایه دینىشان سست شده است. دنباله این بیان فرمود: خوابى هم دیده و خودم تعبیر کردم: در خواب دیدم به صحن حضرت رضا در مشهد وارد شدم. درب صحن، کسى گفت که حضرت رضا (ع) میان صحن ایستاده است. من که وارد شدم به حضرت سلام نکردم و گفتم: گنبد و بارگاهت را روسها به توپ بستند و میان حرمت سگ آوردند و هیچ نگفتى. حضرت فرمود: قبول مصیبت و محن، وظیفه ماست. گفتم: این عوام شیعیان که وضع را مىبینند عقیدهشان سست مىشود و پاى آن‌ها از خرک دین بیرون مىرود. مسئول این کار کیست؟ حضرت فرمود: براى اینکه عوام و شیعیان اعتقادشان سست نشود، به شیرى امر کردیم روسها را تنبه و تأدیب کند. من از خواب بیدار شدم و این کلمات را که گفتم از روى بىادبى نبود، بلکه از راه تعصب و غیرت دینى من بود.
بعد از بیدار شدن از خواب، خودم بدون اینکه به کس دیگر جواب را نقل کنم تعبیر کردم که ما رومی‌ها را یعنى [ترک = امپراتورى عثمانى]... نجسالعین نمىدانیم و شیر را نجس نمىدانیم. حضرت این رومی‌ها را مأمور مىکند و پوست از سر روسها در مىآورند، براى جسارتى که آن‌ها نسبت به قبّه و بارگاه حضرت نمودهاند.»
لطف خواب آقا نجفى اصفهانى آن است که وى اساساً چند روز پیش از شروع جنگ جهانى اول درگذشته و انقراض رژیم تزارى را ندیده است. شیخ الملک اورنگ مىافزاید:
«در پانزدهم شعبان یعنى ۲۷ روز بعد از ملاقات آقانجفى، ایشان در اصفهان به رحمت خدا رفتند، رضوان الله تعالى علیه و در دوم ماه رمضان یعنى ۱۷ روز بعد از وفات آقا نجفى، جنگ بینالمللى شروع شد و در ذیحجه چهار ماه بعد از شروع جنگ، دولت عثمانى هم وارد جنگ شد و عاقبت، کار دولت روس خراب و خاندان سلطنتش بر باد رفت و قتل عام شدند و انقلاب کبیر روسیه شروع گردید و یک نفر از صاحبمنصبان داخل مملکت روسیه و کسانى که در واقعه خرابى مشهد مقدس و بقعه متبرکه حضرت رضا (ع) اندک دخالتى داشتند زنده نماندند!»
یک تفأل، یک حقیقت
اورنگ همچنین به واقعه عجیب دیگرى اشاره مىکند که چندى بعد از آن تاریخ و در تهران رخ داده است. زمانى که صمصامالسلطنه بر مسند نخستوزیرى کشور تکیه زده بود جنگ بینالمللى با شدت ادامه داشت. شبى در منزل حاج میرزا حسن محتشمالسلطنه اسفندیارى، وزیر مالیه کابینه صمصامالسلطنه به شام دعوت داشتند و جماعتى از علما هم تشریف داشتند. من جمله حاج میرزا ابوالقاسم امام جمعه و برادرش، حاج میرزا سیدمحمد امام جمعه. در اتاق کتابخانه ایشان نشسته بودیم صحبت از خراسان و اهانت روسها نسبت به بارگاه حضرت رضا (ع) شد. همه گفتند خوب است از مثنوى رومى در این واقعه تفأل بزنیم. مثنوى آوردند و تفأل زدیم و این واقعه آمد:
حمله بردند اسپه جسمانیان
جانب قلعه و دز روحانیان
تا فرو گیرند دربندان غیب
تا کسى ناید از آنسو پاک جَیْب
غازیان حمله غزا، چون کم برند
کافران بر عکس حمله آورند
غازیان غیب، چون از حلم خویش
حمله ناوردند بر تو زشت کیش
حمله بردى سوى دربندان غیب
تا نیایند این طرف مردان غیب
چنگ در صلب و رحم‌ها برزدى
تا که شارع را بگیرى از بدى
سد شدى دربند‌ها را اى لجوج
کورى تو، کرد سرهنگى خروج
نک منم سرهنگ و، هنگت بشکنم
نک به نامش نام و ننگت بشکنم
تو هلا در بند پا را سخت بند
چند گاهى بر سبال خود بخند
سبلتت را بر کند یک یک قدر
تا بدانى کـ: «القدر یُعمى البصر»
سبلت تو تیزتر، یا آنِ عاد
که همى لرزید از دمشان بلاد؟
تو ستیزه رویتر، یا آن ثمود
که نیامد مثل ایشان در وجود؟
صد از این‌ها گر بگویم، تو کَرى
بشنوى و، ناشنوده آورى
توبه کردم از سخن کانگیختم
بىسخن من داوریت آمیختم
گه نهم بر ریش خامت تا پزد
یا بسوزد ریش خامت تا ابد
تابدانى کو خبیر است اى عدو
مىدهد هر چیز را در خوردِ او
این بلا از کودنى آمد تو را
که نکردى فهم نکته و رمز‌ها
از بدى، چون دل سیاه و تیره شد
فهم کن اینجا نشاید خیره شد
ور نه خود تیرى شود آن تیرگى
در رسد در تو جزاى خیرگى
به گفته شیخ الملک: مضمون این اشعار که در این فال آمد، سخت مناسب واقعه بود، به اضافه اینکه سمت ویلهلم پادشاه آلمان، در میان قشون آلمان منصب سرهنگى بود. شب و مهمانى به آخر رسید. فرداى آن شب، در منزل حاج على قلىخان سردار اسعد بودم، تلفنى از رئیس دولت، صمصامالسلطنه برادر اسعد رسید که اورنگ را با یک کتاب مثنوى فورى به دربار در هیئت وزرا بفرستید. سردار اسعد فرمود: از کى تا حال نجفقلى (یعنى صمصام السلطنه) با سواد و عارف شده است که مثنوى مىخواند؟ در هر حال به من فرمود: کتاب مثنوى را بردار و برو. رفتم و به اتاق هیئت وزرا وارد شده نشستم. صمصامالسلطنه رئیسالوزرا بود، محتشمالسلطنه وزیر مالیه، وثوقالدوله وزیر خارجه، قوامالسلطنه وزیر داخله، ممتازالدوله وزیر عدلیه، مستشارالدوله وزیر پست و تلگراف. محتشمالسلطنه به من گفت: دیشب شما کجا بودید؟ گفتم: در منزل شما مهمان و همانجا هم خوابیدم. گفت: هرچه در منزل من دیدید و کردید بیان کنید. شرح مهمانى و شام و فال مثنوى را گفتم. وثوقالدوله گفت: کتاب مثنوى که همراه دارید جاى فال را پیدا کنید. کتاب را باز کردم هر قدر ورق زده جستوجو کردم فال آن شب قبل را نیافتم. وثوقالدوله گفت: بىسبب خود را خسته نکن، کتاب را اشتباه کردهاید؛ کتاب دیگر بوده گمان بردهاید مثنوى بلخى است. شعراى دیگر، دواوینى دارند که اشعار آن‌ها مثل مثنوى است. قبل از آمدن شما آقاى حاج محتشمالسلطنه این مطلب را بیان کردند، مثنوى از کتابخانه سلطنتى آوردند و هر قدر لازم بود گردش کردیم و کردند، همچو اشعارى در مثنوى نبود. شما کتاب را قطعاً اشتباه کردهاید. من هم از جستوجو خسته شده بودم، چاى و قلیان آوردند. آقاى وثوقالدوله گفت: حال با کتاب مثنوى رومى، یک فال براى واقعه خراسان مىگیریم. تمام حاضران همه با هم نیت کردند و از مولوى خواستند که عاقبت روسها را به واسطه این حرکت زشت و شنیعى که نسبت به امام رضا (ع) مرتکب شده‌اند بیان کند. قرار شد آقاى صمصامالسلطنه کتاب را باز کند. ایشان هم کتاب مثنوى را باز و براى خواندن به وثوقالدوله دادند. همان فال شب گذشته آمد که عنوانش این بود: «حمله بردن سپاه جسمانیان به جانب قلعه و دز روحانیان» الى آخر! چنان حالى به وثوقالدوله و سایرین دست داد که شرحش از عهده من خارج است و ۲۰ دقیقه سکوت کامل حکمفرما شد و اشعار را تا آخر خواندند.»
روایتی دیگر از یک گسسته از دین و روحانیت!
مخبرالسلطنه هدایت نیز با همه گسستگى از دین و روحانیت که بدان متهم است، در «گزارش ایران» اش، پس از اشاره به خواب مرحوم آقا نجفى اصفهانى و نوید حضرت ثامنالحجج (ع) به آن مرحوم در خواب، تأیید مىکند که در انقراض و قتل عام بىسابقه و غیرمنتظره خاندان سلطنتى رومانف، باید حتماً یک نظر و توجه غیبى در کار بوده باشد. وی مىنویسد:
«در حقیقت آنچه بر خانواده امپراتور روس گذشت، بر جریان عادى حمل نمىتوان کرد؛ امپراتور روس را با زن و فرزند به سیبرى بردند و همه را در حضور هم کشتند. در تاریخ قرینه ندارد.»
ماجراى تفأل به مثنوى و آمدن اشعار مزبور (حمله بردند اسپه جسمانیان...)، ماجرایى حقاً عجیب است و عجیبتر آن است که پس از اهانت روسها به بارگاه مطهر رضوى (ع) توسط افراد مختلف و در مکانهاى مختلف، بار‌ها تکرار شده است! مرحوم آقا نجفى قوچانى که هنگام گلوله باران بارگاه رضوى (ع) در نجف مىزیسته، ضمن اشاره به ناراحتى شدید مردم نجف از آن فاجعه مىنویسد:
«مجالس تعزیه و روضهخوانى برپا شد. ضمناً دعاى فرج زیاد مىشد، بلکه گاهى که حوصله تنگ مىشد، چون و چرایى با حضرت حجّت مىنمودیم که تا کى صبر و حوصله؟! به یکى از دوستان گفتم: من گمان ندارم حضرت حجت در این قضیه صبر کند و خودش هم مىداند که شیعه کارى از دستش نمىآید. گفت: بیا برویم نزد آقا شیخ اسماعیل محلاتى که از مجتهدین منزوى است، بلکه عقده دلمان بگشاید. رفتم. ایشان هم خیلى اظهار همدردى نمودند و این مصیبت را بزرگ مىشمردند. گفتیم ممکن است این عقده از دل ما بیرون رود و انتقام [ما از روسها]کشیده شود؟ گفت:البته امکان ذاتى دارد، لکن نظر به اسباب عادى ممکن نیست، چون هیچ دولتى امروزه در روى کره مقاومت با روس ندارد، بلکه تمام دول هم اگر متحد شوند باز اشکال دارد. چه اگر به نقشه نظر کنى ممالک دیگر نسبت به مملکت روس، ساخلو [پادگان]هاى سرحدّى یک مملکت محسوب هستند! سعه مملکت روس از شرق تا غرب به حدى است که آفتاب [ در قلمرو آن غروب نمىکند]و بالجمله در قوّت و شوکت و قشون نیز سرآمد دول است. خیلى اشکال دارد به این زودی‌ها این عقده از دل‌ها بیرون رود و باید دعا کرد. بعد از آن دست برد کتاب مثنوى را از طاقچه برداشت مشغول به صلوات و سوره حمدى شد که بگشاید و تفألى به اشعار او در این قضیه بزند... مثنوى را گشود و تبسم نمود و اظهار تعجب و این اشعار قرائت شد از جلد چهارم، صفحه ۳۸۸، چاپ علاءالدوله:
حمله بردند اسپه جسمانیان
جانب قلعه و دز روحانیان
تا فرو گیرند بر دربند غیب
تاکسى ناید از آنسو پاک جیب»
سپس مىافزاید: «بعد از این اشعار بسیار خوشحال شدیم، کأنّه وحى آسمانى بود که بر ما نزول نمود و یقین نمودیم که روسها به همین نزدیکی‌ها مضمحل خواهند شد توسط سرهنگى و آن سرهنگ را به هیچ یک از دول نتوانستیم ـ. ولو به طور ظنّ ـ. تطبیق کنیم مگر حضرت حجت یا کسى که از طرف الله باشد و از آنجا برخاستیم و منتظر بودیم که تا کدام سرهنگ و از کدام نقطه به تأیید اسلام و [خنکى]قلوب مؤمنین و بر اضمحلال دولت [ تزارى]کمر بندد و بلکه عالم را از این خرس شمالى آسوده سازد.» آنگاه چند صفحه بعد از ترور ولیعهد اتریش در صربستان و شروع جنگ جهانى اول خبر مىدهد.
فروپاشى امپراتورى تزارى، خفت ژنرال‌های روس
باری، با فروپاشى امپراتورى تزارى، آن دستگاه عظیم و استعمارى از هم پاشید و ژنرال‌ها، پالگونیک‌ها و پرنس‌هاى مغرور و متبختر روسى، به خفّت و خوارى عجیبى افتادند، و کسانى که زمانى، هیچچیز، جلودارشان نبود، حتى به نان شب محتاج شدند!
خان ملک ساسانى، عضو عالی‌رتبه سفارت ایران در عثمانى در سالهاى پس از جنگ جهانى اول، شاهد «وضعیت دلخراش و رقتانگیز عده بسیار روسهاى مریض، خصوصاً زن‌ها و بچه‌ها و پیران مهاجرین» بوده و حتى ژنرال باراتوف (فرمانده کل قشون متجاوز روسیه در ایران) را دیده است که «لنگان لنگان» در حالیکه یک پایش را از دست داده بود، خود را «به استانبول رسانیده... و بسیار نالان و پریشان روزگار مىزیست» و براى «معاش روزانه» خویش از ایرانیان گدایى مىکرد!
مسیو سازانوف، وزیر خارجه متکبر روس تزارى، نیز که به فرانسه پناهنده شده بود، وضع بهترى از باراتوف نداشت. رحیمزاده صفوى، ازروزنامهنگاران عصر احمدشاه که به پاریس رفته بود، سازانوف را دیده و حال زار وى را باز گفته است: «سازانوف!... که وزیر خارجه روسیه تزارى بود و آن همه توهین و تحقیر و تهدید در نطقهایش حواله ایران می‌داد... با... قیافه موقّر، اما بسیار افسرده، در لباس مشکى مندرس که دوخت آن نیز قدیمى بود، به ما رسید... از او پرسیدم: آیا در پاریس خوب مىگذرانید و راحت هستید؟ سازانوف گفت: مگر شما حالت سایر مهاجرین روس را ندیدهاید؟ سایر پرنس‌ها و شاهزادگان در هر حالى هستند، من هم چنانم، اما البته قدرى سختتر!...». سپس «با تبسمى تلخ و آهسته گفت... ما روسها... به جوانمردى و غریب نوازى و سخاوت ایرانیان... اعتماد داریم و در این موقع که مهاجرین روسیه در پاریس، خصوصاً خود من، خیلى در سختى هستیم» آمدهام که «از فتوت اعلى‌حضرت [احمد]شاه استمداد نمایم»!
مسیو سازانف، وزیر خارجه پیشین روسیه، در ادامه گفتگو با رحیمزاده، روزنامهنگار ایرانى، دست روى نقطه بسیار حساسى مىگذارد و به سرّ تاریخى مهم و اساسیى در باب کشور ایران اعتراف مىکند که موضوع اصلى بحث ماست: ایران، صاحب دارد و هرکس که در مقام نابودى و زوال آن برآید دستى غیبى وى را با صلابت تمام به خاک سیاه مىنشاند! رحیمزاده صفوى ادامهگفتار سازانوف را چنین نقل مىکند:
یک روزى در لندن، اوقاتى که ما تازه از روسیه فرار کرده بودیم، من دعوت شدم به مجلس نطق آقاخان محلاتى، وایشان بر ضد قرارداد
انگلیس با ایران (قرارداد ۱۹۱۹) بیانات آتشین مىنمود ومظلومیت ملّت ایران را با نطق خود در دلهاى حاضران مجلس فرومىبرد. بعد از
پایان کنفرانس، من به جناب ایشان معرفى شدم و در اثناى صحبت گفتم: «راستى بیانات سوزناک شما خیلى در من اثر کرد واى کاش در
محافل دیپلماسى نیز همین تأثیر را مىبخشید». آقاخان در پاسخ من حقایقى بیان نمود و از آن جمله با تبسم گفت:
«.. شما مىدانید که من یک قرن است در ردیف امراى هندوستان شمرده مىشومو ایران در هر حال، خوب یا بد باشد، به وضع من مربوط نیست، اما در این جهان، اسرار بیشمارى هست که هنوز بر بشر مجهول است و خواهشمندم این عقیده را که به شما مىگویم به جنبه روحانیت من نسبت ندهید، زیرا فقط نتیجه تجربه است واز عجایب مسائل طبیعى است که شاید روزى علت علمى آن معلوم گردد.
شما بدانید که ایران در قلب آسیا مانند چراغى است که اقوام و ملل را قرن‌ها به سوى مدنیّت راهنما بوده و راهنما هست و خواهد بود وطى قرون متمادى گاهى آن چراغ، پرنورتر وگاهى نیز کم نورتر شده، اما هیچگاه بکلّى از فروغ نیفتاده و تجربه نشان مىدهد که هر دولت یا هر مرد دولتمدارى که در خاموشى آن چراغ کوشیده است از برکات حیات و قدرت محروم و به نابودى وزووال محکوم گردیده است. حالات این راز را شما به یاد خود داشته باشید. شما سرنوشت همکاران خود را در سلطنتت تزارى دیدید. اکنون سرنوشت طرفداران قرارداد انگلیس در ایران را نگران باشید!...».
سپس مسیو سازانوف قدرى سکوت ورزید وگفت: «تلخیهاى روزگار.
انسان را معنوى و متوجه حقیقت مىسازد، امّا عقیدهآقاخان پیش از فشار ایام خاطر مرا به امور معنوى مشغول گردانید... چه باید کرد!... وقتى بشر در اوج قدرت است دلش سخت و گوشش سنگین مىشود!...».
[شنیدن این مطالب از عنصر متبختر و بی‌پروایی، چون مسیو سازانف؛ آن هم به نقل از آقاخان محلاتی، به راستی از پدیده‌های شگفت تاریخ است. اما به هر روی]همان حقیقتى که مرحوم آیت‌اللّه نائینى در رؤیاى شگفتانگیز خویش در همان دوران جنگ جهانى اول از زبان حضرت ولى‌عصر (عج) شنیده است که در ادامه از آن یاد میکنیم.
ایران، شیعه خانه ما است!
با شروع جنگ جهانى اول، کشور ما از همه سو مورد هجوم قشون متفقین (روس و انگلیس) و واکنش متقابل متحدین (عثمانى و آلمان) قرار گرفت و بویژه نیروهاى ارتش تزارى به رهبرى ژنرال باراتوف، براى رساندن خود به جنوب عراق وشکستن محاصره شدید قواى انگلیس توسط دولت عثمانى، تا قم واصفهان بلکه تا حدود خانقین نیز پیش رفت. حضور قشون متجاوز اجنبى در خاک ایران، و کشتارهاى فراوان آنان از مردم مظلوم و غیور این سرزمین، همراه با قحطى و کمبود شدید ارزاق عمومى، قلب عناصر شریف و مستقل این دیار را به درد آورده و شدیداً نگران ایران و اسلام ساخته بود. مرحوم آیت‌اللّه میرزاى نائینى (استاد مراجع عصر اخیر) یکى از همین افراد بود که مشاهده وضع اَسَفبار ایران، او را پریشان ساخته و سخت نگران بود که مبادا این کشور دوستدار امام زمان ـ. سلام اللّه علیه ـ. از بین برود و سقوط کند. در همین زمان‌ها شبى به امام عصر ـ. عج ـ. متوسل مىشود و در حال توسل و گریه و ناراحتى به خواب مىروند و خواب مىبینند که دیوارى به شکل نقشه ایران است، و این دیوار شکست برداشته و خم شده و در حال افتادن است. در زیر این دیوار یک عده زن و بچه نشستهاند و دیوار دارد روى سر این‌ها خراب مىشود.
مرحوم میرزا وقتى این صحنه را مىبینند به قدرى نگران مىشوند که فریاد مىزنند و مىگویندکه خدایا این وضع به کجا خواهد انجامید. در این حالات، مىبینند که حضرت امام عصر ـ. ارواحنا فداه ـ. تشریف آورده و انگشت مبارکشان را به طرف دیوارى که خم شده و در حال افتادن بود، گرفتند و آن را بلند کردند و دومرتبه سر جایش قرار دادند و بعد فرمودند:
ـ. اینجا شیعه خانه ماست. مىشکند، خم مىشود، خطر هست، ولى ما نمىگذاریم سقوط کند، ما نگهش مىداریم.
عارض رضا، حاکم خدا!
مرحوم آیت اللّه حاج شیخ باقر محسنى ملایرى ـ. از علماى معمّر مقیم قم، که استخارههایش، هواداران زیادى در ایران و خارج از کشور داشت و چند سال پیش درگذشت ـ. در شهریورماه سال ۱۳۷۴ بدین بنده فرمودند:
پدرم، مرحوم آیت‌اللّه شیخ ابوالقاسم ملایرى (متوفى ۱۳۴۹ ق) در ملایر و حومه، موقعیت و نفوذ قابل توجهى داشت و در حوادث جنگ بینالملل اول ـ. که بین روسها و عثمانی‌ها در صفحات غرب ایران نبردى سخت در کار بود ـ. بر ضد متفقین با قشون مسلمان عثمانى و متحدین ایرانى آن ارتباط و همکارى جدّى داشت. در خانه پدرم آیۀ شریفه «هَل اَدُلُّکُمْ عَلى تِجارَةٍ تُنْجِیکُمْ مِنْ عَذابٍ اَلیم تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ تُجاهِدُونَ بِاَمْوالِکُمْ وَ اَنْفُسِکُمْ...»، همراه با نشان ستاره، بر دیوار نصب شده بود و ویسى بیک (فرمانده ارتش عثمانى در کرمانشاه، که دستورات على احسان پاشا در بغداد را اجرا مىکرد) به پدرم ارادت مىورزید و روزهاى جمعه در نماز جمعه ایشان شرکت مىجست. روى این ارتباطات، روسها در ایام نفوذشان به غرب ایران، پدرم را احضار و تحت بازجویى قرار دادند و حتى بر آن بودند که وى را اعدام کنند. عثمانی‌ها نیز در اعتراض به این امر اردوى روسها را شدیداً زیر آتش توپخانه قرار دادند؛ و خوشبختانه، سیر حوادث ـ. چنانکه در تاریخ آمده ـ. به زیان روسها پیش رفت و قشون آن‌ها براى همیشه از آن نواحى عقب نشست و پدرم، از خطر اعدام نجات یافت.
بارى، پس از آن کشاکش‌ها، یک روز ویسى بیک از پدرم پرسید که چه شد روسها، با آن همه شکوه و اقتدار، و تاخت و تاز و جولان، اینگونه تار و مار شدند و امپراتورى عظیم و کهنسال تزارى از صفحه روزگار محو شد؟ پدرم فرمود:
ـ. عارض رضا (ع)، حاکم خدا!
چکامۀ بلند ادیب پیشاوری دربارۀ فرجام تزار روس
ادیب پیشاورى ـ. حکیم، ادیب، ریاضی‌دان و حماسه‌سراى بزرگ اسلامى قرن اخیر ـ. نیز از کسانى است که انقراض و کشتار خاندان تزارى را، که به فاصلهاى بسیار کوتاه از آن جنایت رخ داد، نمودى از آتش قهر و انتقام الهى مىشمرد و بر آن، شادی‌ها مىنمود. در مثنوى قیصرنامه مىگوید:
شه روس، کز کوس او شهر طوس
بلرزید بر خود، چو روس از پروس
به دارو برآکنده روئینه خُنب
شهابى نهفته در آن تیز جُنب
سوى مرقد پور موسى (ع) براند
کزین شرم، عیسى (ع) به رخ، خون فشاند
سوى گنبد پاک فرّخ ضریح
فروزنده، چون شمع دیر مسیح
چو محراب اقصى، مبارک نهاد
که تاج «تَبارک» به تارک نهاد
همه آتشین تیر پرتاب کرد
دَم و دِل، زغم، سرد و پُرتاب کرد
گروهى که بودند زنهاریان
بدانجاى، آمد به جانشان زیان
چو لرزید عرش الهى از او
ربودند اورنگ شاهى از او
بشورید مردم بر او یکسره
فتادند درهم، چوگرک و بره
کزین دوده، هرگز نخواهیم شاه
نیازیم زى وى به پشت دو تاه
نخستین، ربودند از او تاج را
ببستند بروى در باج را
چه دانى از این پس که این گِرْد گَرد
چه خواهد دگر باره با مرد کرد
زعیسى چه کاهید کید جهود
کجا سوى گردون، بَرَد راه دود؟!
به سر بر نهادش کله کاغذین
خرى برد آزرده پشت و سُرین
چو بر پشت لفگان ستورش نشاند
زبان را، به تشنیع وى، تیز راند
چو زینگونه غوغا برانگیختند
به قول تو، از دارش آویختند
چه افزود زین برستمگر جهود
چه کم شد ز. رود خجسته سرود؟
تو بگشا ز. بینندگان بند را
دراین جلوه، بنگر خداوند را
چو حلّ شد به توفیق مولاى من
ز. دل، سخت عقده معمّاى من
تو حل کن معمّاى تاریخ نیز
که بیهوش مردم نیرزد به هیچ
غریوى برآمد ز. پتروگراد
که شه اشک ریزان ز. تخت اوفتاد
دگر پرسیم بر مسیحى سنه
که کى کنده شد شاخ و بن زین تنه
چه بود اینکه این کوه آهن ز. جاى
بشدک نده و اندر آمد ز. پاى؟
سحر، چون ز. خواب اندر آمد سرم
چو خضر مبارک سروش از درم
درآمد، چنین گفت: در گوش من
که اى عور دهر و وشى پور من
ز. خشم خداوند قهّار گو
سر آزْوَر کنده شده همچوو گو
نکته جالب در ادبیات فوق، ماده تاریخ بسیار شیوا و هنرمندانهاى است که ادیب، براى انقراض خاندان تزارى گفته است:
غریوى برآمد ز. پترو گراد
که شه، اشک ریزان، ز. تخت اوفتاد
«تخت» به حساب حروف ابجد، برابر با عدد ۱۴۰۰ است. اشک شه، سه نقطه آن است که با ریزش آن، شه تبدیل به سه مىشود که مساوى ۶۵ است و با تفریق ۶۵ از ۱۴۰۰، عدد ۱۳۳۵ به دست مىآید که به حساب قمرى، سال انقراض و فروپاشى سلسله تزارى است. آخرین بیت شعر فوق نیز:
زخشم خداوند قهّار گو
سر آزوَر کنده شد همچو گو
حاوى ماده تاریخ قتل تزار به سال مسیحى میلادى است: به حساب ابجد، خشم خداوند قهّار برابر ۱۹۱۶ مىباشد که با سر آزور (= الف. = ۱) ۱۹۱۷ میلادى مىشود.
* «ایران صاحب دارد» تیتری است که خود مرحوم منذر برای مقاله خویش انتخاب کرده و ما نیز از همان استفاده میکنیم. 
