سرویس ایران جوان آنلاین: دیوار تاریخی گرگان که در ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۸ به ثبت ملی رسید، پس از دیوار چین که به طول ۶ هزار کیلومتر است، با طول ۲۰۰ کیلومتر، بزرگترین دیوار دفاعی جهان است. این دیوار از کنار دریای خزر در ناحیه گمیشان آغاز شده و تا کوههای گلیداغ در شمال شرق کلاله ادامه داشته که در حال حاضر بخش زیادی از آن از بین رفته و تنها بخشهای کوچکی از این دیوار که در زیر خاک مدفون مانده، باقی است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند دیوار تاریخی گرگان همزمان با دیوار چین ساخته شده و هر دوی این بناها برای مقابله با گروهی از مهاجمان به نام هپتالها ساخته شده که از شمال وارد میشدهاند. شاید بسیاری از گردشگران و مسافران استان گلستان که وارد شهر گرگان میشوند به علت ازدیاد مناطق گردشگری و دیدنیهای این شهر فرصت بازدید ازآثار دیوار گرگان را نداشته باشند. دیوار بزرگی که به دیوارسرخ مشهور است و در بسیاری از متون تاریخی هم از آن با عنوان مار سرخ نام برده شده است. البته حدود یک سال پیش هم مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان عنوان کرده بود که دیوار دفاعی گرگان برای ثبت در فهرست آثار جهانی به ۵۰ میلیارد ریال بودجه و فراهم آوردن برخی زیرساختهای اولیه نیازمند است.
با تمام این تفاسیر دیوار دفاعی یا دیوار بزرگ گرگان که یکی از آثار شگفتانگیز معماری پیش از اسلام به شمار میآید، هم اکنون از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران بهعنوان یکی از گزینههای اصلی برای ثبت در فهرست آثار میراث جهانی (یونسکو) مطرح است، اما به دلیل تغییراتی که توسط ساکنان اطراف این دیوار در ساختار خود دیوار و تأسیسات آن شده و همچنین به دلیل تغییرات فرسایش آب و هوایی بخش زیادی از دیوار یا نابود یا زیر خاک مدفون شده است. از سویی به دلیل وجود روستاهایی در مسیر و همچنین زمینهای کشاورزی روی این دیوار، میراث فرهنگی عملاً با چالشی جدی برای ثبت جهانی این میراث عظیم روبهرو است. در زمان احداث دیوار گرگان یا همان «مار سرخ»، سطح آب دریای مازندران پایینتر از سطح کنونی آن بوده؛ بنابر این محتمل است برخی از قسمتهای این دیوار دفاعی اکنون زیر آب فرو رفته باشد. حدود ۱۰ سال پیش کاوشهایی در زیر آبهای خلیج گرگان انجام شد که بخشهایی از دیواری به نام دیوار «تمیشه» را آشکار کرد که گمان میرود در نقطهای به دیوار گرگان متصل میشده است. حدسهایی نیز در این مورد وجود دارد که بخشهای زیر آب دریا، قسمتهایی از پادگانی بزرگ یا حتی بندری ساسانی باشد. این دیوار که در اصل یک دیوار دفاعی بوده برای حفاظت از شهر ساخته شده بوده میتوانسته تا ۳۰هزار سرباز را رو طول خود مستقر کند. تحقیقات روی یکی از دژها یا سربازخانههای این دیوار دفاعی نشان میدهد که حداقل تا یک قرن پس از ساخته شدن فعال بوده و نشانههایی از حضور سربازان در آن دیده میشود، اما بعد از آن به عللی متروک شده است.
پشت دیوار گرگان ۳۶ قلعه با وسعتهای ۵ تا ۲۰ هکتار شناسایی شدهاند که همه آنها ویژگیهای دفاعی دارند. البته در نواحی غربی دیوار که بیشتر دشت و بیابان است و دید بیشتری وجود دارد قلعهها با تراکم کمتری ساخته شدهاند، ولی در نواحی شرقی که تپه ماهور و کوهستان بیشتری به چشم میخورد قلعهها متراکمتر هستند. یکی از نکات جالب توجه درباره این قلعهها این است که علاوه بر ارگ، حصار و برج و بارو همه آنها نیز خندق داشتهاند. خندق دیوار بیشتر در نواحی شرقی قلمرو دیوار بزرگ گرگان سالم و دست نخورده باقیمانده و در بعضی قسمتها در داخل آن کشاورزی صورت میگیرد. همچنین بزرگترین قلعه در میان این قلعههای پشتیبان، ۳۳۰ هکتار وسعت دارد. پیش از این برج قابوس بلندترین برج آجری دنیا و یکی از آثار ارزشمند معماری دوره اسلامی در شهرستان گنبدکاووس از توابع استان گلستان؛ ثبت جهانی شده است. جرجان یکی از شهرهای معتبر دورههای سامانیان، آل زیار و سلجوقیان بوده که بر اثر حمله مغول در ۶۱۷ هجری قمری از بین رفت.