جوان آنلاین: رسانهها گفته بودند اروپاییها قرار است همزمان با انتشار جزئیات راهاندازی سازوکار مالی برای همکاری اقتصادی با ایران در برجام، بیانیهای جنبی نیز منتشر کنند که البته آنچنانکه در حاشیه اخبار گفته شد، عدم توافق درخصوص متن آن میان کشورهایی چون ایتالیا و اسپانیا باعث شد اندکی بعد از اعلام INSTEX، یعنی دوشنبه شب این بیانیه از سوی اتحادیه اروپا منتشر شود.
بیانیه تند و تیز اروپاییها در 12بند در حالی منتشر شد که تنها چهار بند، آن هم با اما و اگر، به سازوکار مالی و برجام مربوط است و مابقی دخالت مستقیم در مسائل داخلی ایران یا مسائل منطقهای است. اروپاییها در بند 5 این بیانیه به FATF اشاره کردهاند و با تصویر اینکه ایران تعهد قطعی برای اجرای Action Plan گروه ویژه اقدام مالی داده، از ایران خواستهاند همه آنچه را که FATF میخواهد، هرچه زودتر عملیاتی کنند.
در بند بعدی، اروپاییها به ماجرای سوریه و لبنان اشاره دارند و با نادیده گرفتن نقش ایران بهعنوان اصلیترین محور مبارزه با تروریسم در منطقه، از همکاری نظامی ایران با این دو کشور ابراز نگرانی میکنند. اروپاییها که خود یکی از منابع تامین نیروی انسانی و سلاح برای تروریستهای حاضر در سوریه و عراق بودهاند، از ایران میخواهند در مسیر کنفرانس آستانه (همان اصلیترین سازوکار تامین صلح در سوریه که از قضا ایران بانی تشکیل آن و ضلع اول تصمیمگیری آن است) حرکت کند.
شگفتانگیزترین موضوع، ماجرای یمن است که گویی انگار نه انگار عربستان چند سال است کشوری بحرانزده و محروم را در محاصره گرفته و انواع بمبها و تسلیحات ساخت اروپا و آمریکا را بر سر کودکان و مردان و زنان یمنی میریزد و حالا اروپاییها آمدهاند و از ایران میخواهند به روند صلح کمک کند.
بند نهم در مورد فناوری موشکی ایران است و دخالت در مسائل دفاعی ما. اتحادیه اروپا دوباره و به صراحت وارد منطقه ممنوعه ایران شده، در حالیکه خودش با داشتن دهها و صدها کلاهک هستهای اجازه نمیدهد کسی حتی در مورد این تسلیحات کشتار جمعی انبارشده در فرانسه، انگلیس، آلمان و... سوال بپرسد یا اینکه آنها را دعوت به رعایت قوانین و پروتکلهای جهانی کند. دهمین بند درباره یک ادعای واهی است؛ ادعایی که چند کشور اروپایی با توسل به آن برخی دیپلماتهای ایران را در ماههای گذشته اخراج کرده بودند و حالا دوباره با عبور از همان مسیر فرآیند تحریم ایران را اعلام کرده و گفتهاند دو فرد و یک موسسه را در فهرست تحریم قرار دادهاند. دخالت در امور داخلی ایران موضوع بعدی است؛ همان موضوع تکراری که حالا اروپاییها دروغ بزرگتری را هم به آن افزوده و ادعای اعدام نوجوانان را در بیانیه خود مندرج کردهاند.
این بیانیه عجیب و غریب البته تحلیلهای مختلفی را در رسانهها و میان کارشناسان به دنبال داشت؛ از چرایی این اقدام تا نتایج و تبعات. «فرهیختگان» به همین منظور در گفتوگو با کارشناسان و نمایندگان مجلس این اقدام اروپاییها را بررسی کرده است.
رئیس کمیته روابط خارجی مجلس:
موضع قاطع بگیرید
مرتضی صفاری نطنزی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به بیانیه اخیر اتحادیه اروپا گفت: «بهطور اصولی مواضع اروپاییها در مواردی که در این بیانیه آمده، در گذشته هم از آمریکا تندتر بود و اینها مواضع جدیدی نیست، کمااینکه بیانیههای قبلی آنها نیز عمدتا موارد مشابهی را دربر داشته است.»
وی افزود: «با این حال آن چیزی که قدری شگفتانگیز و تعجبآور است، همزمانی صدور این بیانیه با اعلام خبر راهاندازی سازوکار مالی اتحادیه اروپا ست.»
این کارشناس مسائل بینالملل ادامه داد: «بالاخره، همکار راهبردی آمریکاییها هستند و درست به همین خاطر اقدام آنها در تاسیس اینستکس بهرغم مخالفتهای آمریکا به لحاظ سیاسی اهمیت دارد. از این رو همزمانی ثبت اینستکس و صدور این بیانیه را باید تلاشی برای ایجاد یک توازن در روابط اروپا با ایران و آمریکا دانست.»
صفاری نطنزی ادامه داد: «جز تلاش برای ایجاد توازن، هیچ مفهوم دیگری نمیتوان برای این اقدام متصور بود و معنی نمیدهد بیانیهای به این تندی بهرغم تلاشی که اروپاییها برای حفظ برجام میکردند صادر شود، لذا باید گفت این بیانیه اساسا نمیتواند خاصیت دیگری داشته باشد.»
رئیس کمیته روابط خارجی مجلس ضمن تاکید بر لزوم موضع گیری قاطع دولت در رابطه با مواضع اخیر اتحادیه اروپا خاطرنشان کرد: «بهطور طبیعی ایران مواضع اروپاییها را نمیپسندد و در هر صورت موضعگیری متقابلی خواهد داشت، چراکه اروپاییها در چارچوب برجام خیلی به جمهوری اسلامی بدهکار هستند.»
وی افزود: «بهرغم خواسته اروپاییها خود اتحادیه اروپا نمیتوانست SPV یا اینستکس را در ساختار اتحادیه ایجاد کند، چون به این مفهوم بود که به کشوری برود و شرکتی تاسیس شود و آن شرکت مسئولیت این کار را برعهده بگیرد، لذا از روز اول هم آلمان، انگلیس و فرانسه مسئول پیشبرد کار شدند.»
صفاری نطنزی با بیان آنکه صدور چنین بیانیهای تضادی با اصل اینستکس ندارد، بار دیگر یادآور شد: «لحن این بیانیه بیش از هر چیز با این هدف بود که جلوی جریانهای مخالف آمریکایی صهیونیست و نیز برخی جریانات داخلی اروپا گرفته و از فشارهای آنها کاسته شود.»
سفیر اسبق ایران در اسپانیا اضافه کرد: «در ضمیمه2 برجام موارد دوازدهگانهای وجود دارد که اروپاییها تعهد کردند آنها را دنبال کنند؛ تعهداتی که تعدادی از آنها عملیاتی شده و تعدادی نیز باقی مانده و کاری برای آنها انجام نشده است.»
عضو هیاتعلمی دانشگاه تهران:
شرط و شروط گذاشتن اروپا نقض برجام است
سیدمحمد مرندی، عضو هیاتعلمی دانشگاه تهران در گفتوگو با «فرهیختگان» بیانیه جمعبندی اروپا را نشانهای از عدم صداقت آنها دانست و گفت: «اروپاییها با بدترین دیکتاتوریها همانند عربستان، امارات و بحرین نزدیکترین روابط را دارند، به عربستان در گرسنه نگه داشتن و کشتار مردم یمن کمک میکنند، در نابودی کشور لیبی مشارکت و در حمایت از تروریسم در سوریه نقش کلیدی داشتند و در حال حاضر نیز تحت رهبری آمریکا حکومت و دولت قانونی ونزوئلا را به رسمیت نمیشناسند و از کسی حمایت میکنند که هیچ جایگاه قانونی ندارد.»
این کارشناس مسائل بینالملل با اشاره به بندهای دوازدهگانه بیانیه اخیر اروپا تاکید کرد: «این بیانیه بار دیگر نشان داد که دوستی میان اروپا و ایران وجود ندارد. برخی اذعان میکنند اروپا تحت فشار آمریکا این بیانیه را به این شکل تهیه کرده که این هم عذری بدتر از گناه است و به عبارتی یعنی اروپا یک مجموعه حکومت ضعیف و ناتوان است که چه در ونزوئلا، چه در سوریه، چه در یمن و چه در لیبی تحت مدیریت آمریکا سیاستگذاری میکند.»
وی افزود: «در همین راستا شاهد بودیم وقتی آمریکاییها به کاناداییها دستور میدهند، آنها دختر موسس و رئیس شرکت هوآوی چین را گروگان میگیرند. این نشان میدهد حاکمیت قانون و بحث حقوق بشر مطرح نیست. بحث این است که قدرت غرب در جهان کاهش یافته و سوالات جدی نسبت به کنترل مناطق مختلف توسط آمریکا و غربیها ایجاد شده و در تلاش هستند حاکمیت و نفوذ خود را حفظ کنند.»
مرندی با اشاره به ادبیاتی که اروپا علیه ایران به کار میبرد، خاطرنشان کرد: «ما نیز باید براساس همین ادبیات با آنها رفتار کنیم. ما متقابلا نباید به آنها اعتماد کنیم، بلکه باید بسیار سختگیرانه نسبت به اروپا رفتار کنیم. از این رو در حوزه موشکی و سایر توانمندیهای دفاعی باید هزینه بیشتری کنیم، در منطقه به تکفیریها فشار بیشتری وارد کنیم و به قول معروف به این شکل به اروپاییها تفهیم کنیم که این روش و منش جواب نمیدهد.»
مدیرگروه مطالعات آمریکای دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در ادامه تاکید کرد: «اروپاییها موظف هستند طبق برجام تجارت با ایران را عادیسازی کنند. اروپاییها از روز اول برجام را نقض میکردند و در حال حاضر برجام را بهطور کامل نقض میکنند. اینستکس و مکانیسم مالی که بعد از چندین ماه وعده توسط اروپاییها اعلام شده، بسیار ناچیز است و شرط و شروط گذاشتن هم نقض برجام است. چه این شروط در قالب FATF مطرح شود و چه در قالب بندهایی که در بیانیه جمعبندی اروپا آورده شده است.»
وی افزود: «اروپا از ایران طلبی ندارد و ما به تمامی تعهدات خود عمل کردهایم، در حالیکه آنها به تعهدات خود عمل نکردهاند. از این رو ما از اروپا طلبکاریم و باید این مساله به اروپا تفهیم شود. رفتار اروپا نسبت به ایران، یمن، سوریه، لیبی، عراق و... نقض حقوق بشر است و آنها در جایگاه گذاشتن شروط برای ایران نیستند.»
مدیر برنامه مطالعات جهانی مرکز بررسیهای استراتژیک ریاستجمهوری مطرح کرد
مخاطبان بیانیه اروپا:آمریکا، اعراب و اروپای شرقی
دیاکو حسینی، مدیر برنامه مطالعات جهانی مرکز بررسیهای استراتژیک ریاستجمهوری با اشاره به بیانیه اخیر اروپا درباره ایران موسوم به «بیانیه جمعبندی» و ادعاهای مطرحشده در آن گفت: «این بیانیه موضوع تازهای را دربر نداشت و تمام مواردی که در آن ذکر شده، پیش از این نیز در فهرست اختلافات میان ایران و اروپا قرار داشته است.»
وی افزود: «با این حال به دلیل بازه زمانی انتشار این بیانیه، اهمیت آن دو چندان شد و این از سویی نشاندهنده عمق اختلافات ایران و اتحادیه اروپا و از دیگر سو بازتابدهنده ظرفیتهایی است که میتواند در موارد ذکرشده، اروپا را در کنار آمریکا و علیه ایران قرار دهد.»
حسینی ادامه داد: «اروپا پیش از این هم در مقاطع مختلف و بهصورت جستهوگریخته همین دیدگاهها را بیان کرده و تکرار آنها به صورت یکجا و در یک بیانیه در مقطع کنونی میتواند به این معنا باشد که اروپاییها بهرغم حمایت از برجام، سایر موارد اختلاف را جداگانه و بهطور جدی پیگیری خواهند کرد.»
وی درباره تلاشها برای ایجاد نوعی پیوند میان اینستکس و FATF و بسط دادن مذاکرات به حوزههای غیرمرتبط با برجام نظیر برنامه موشکی گفت: «اگر بخواهیم براساس سند صحبت کنیم، در سند اخیری که تحت عنوان بیانیه جمعبندی صادر شده، صحبتی از مذاکره موشکی به میان نیامده و همینطور صحبت از این ندارد که ایران «باید» فلان کار را انجام دهد، بلکه از ایران خواسته شده برخی اقدامات را انجام دهد. درواقع گفته «انتظار دارد» که این اقدامات انجام شود.
حسینی ادامه داد: «انتظار داشتن با تعیینتکلیف کردن تفاوت دارد و براساس این بیانیه باید گفت خواستههای اروپا در رابطه با برنامههای موشکی و منطقهای و وضعیت حقوق بشر هیچ ارتباطی با برجام ندارد و آنها هم چنین ادعایی نکردهاند که برای اینکه به برجام متعهد باشیم باید این کارها را انجام دهید.»
این کارشناس مسائل بینالملل در پاسخ به این سوال که آیا این مشروطسازی درباره FATF نیز منتفی است؟ تصریح کرد: «FATF بحث جداگانه و مستقلی بود که پیشینه آن به قبل از برجام برمیگردد و آنچه در اینباره قید شده نیز آن است که ایران برای عادیسازی مبادلات تجاری خود با اروپا باید در چارچوب FATF عمل کند.»
وی توضیح داد: «از آنجاکه قرار نیست پولی بین ایران و اروپا ردوبدل شود، اروپا مکانیسمی را طراحی کرد که هم پولی از سمت اروپا به ایران نرود و هم شرکتی که کالایی به ایران میفروشد بتواند پول آن را از این صندوق دریافت کند و همینطور کشور دیگری که کالایی از ایران وارد میکند، از این طریق پرداخت را انجام دهد. بر همین اساس باید این پول از نظر آنها شفاف و تمیز باشد.»
حسینی با تاکید بر اینکه حساسیت اروپاییها درباره لحاظ کردن استانداردهای شفافیت فقط مختص ایران نیست و همه کشورهایی که با آنها تجارت دارند را دربر میگیرد، گفت: «اگر میخواهیم در آینده روابط تجاری گستردهتری نسبت به آنچه هست، با اروپا داشته باشیم، حتما باید وارد استانداردهایی شویم، به نحوی که به اروپا اطمینان دهد پولهای این مبادلات باعث سوءاستفاده گروههای تروریستی نخواهند شد.»
کارشناس مرکز بررسیهای استراتژیک ریاستجمهوری با تاکید بر اینکه اروپا حتی درباره تصویب و اجرای FATF هم برای ایران شرط نگذاشته، درباره اظهارات ظریف در کمیسیون امنیت ملی مبنیبر اینکه اقدام اروپا درباره اینستکس نمیتواند مشروط باشد و ایران به آن اعتراض دارد، گفت: «آنچه مطرح شده، حالت شرطگذاری و و گروکشی ندارد، بلکه آنها خواستهاند ایران در مقابل اینستکس چنین کاری را انجام دهد. در این میان موضع رسمی وزارت خارجه مهم است که اعلام کرد ایران چنین شروطی را نمیپذیرد و تحت چنین فشارهایی قرار نمیگیرد.»
وی با بیان اینکه FATF یک موضوع جداست و طبق پروسه قانونی خود در ایران بررسی خواهد شد، در پاسخ به این سوال که اگر لوایح مرتبط با آن در ایران تصویب نشوند چه تاثیری در اجرای اینستکس خواهد داشت؟ گفت: «از آنجا که این دو ارتباطی با هم ندارند، بهطور طبیعی اینستکس باید اجرا شود و اروپاییها نمیتوانند به این خاطر بگویند که ما هم در مقابل، برجام را اجرا نمیکنیم.»
حسینی ادامه داد: «با این حال نکته مهم آنجاست که در این صورت ما نخواهیم توانست با اروپا وارد روابط گسترده و مطلوب تجاری شویم، به نحوی که نیازها و خواستههای ایران تامین شود و در مقابل، آنها هم بهانههای کافی را خواهند داشت که از گسترش روابط تجاری با ایران خودداری کنند.»
این کارشناس مسائل بینالملل تصریح کرد که اگر ایران عضو FATF هم بشود و همه لوایح مرتبط با آن را به تصویب برساند نیز هیچ تضمینی وجود ندارد که اروپاییها وارد مناسبات گسترده تجاری با ایران شوند، ولی بهانههای آنها گرفته خواهد شد و فضا برای تجار ایرانی و اروپایی هموار خواهد شد.
وی در توضیح چرایی انتخاب این مقطع زمانی برای صدور بیانیه مذکور و انتشار آن بلافاصله بعد از رونمایی از اینستکس گفت: «این بیانیه در حقیقت فارغ از ایران، سه دسته مخاطب داشت؛ دسته اول آمریکاست و هدف آن بود که کاخ سفید اطمینان حاصل کند اروپا ضمن حمایت از برجام ایران را در حوزههای دیگر هدف قرار خواهد داد. دومین مخاطب کشورهای عربی و اسرائیل هستند تا فشارهایشان بر اروپا به خاطر حمایت از برجام، کاهش یابد. سومین مورد هم تندروهای خود اروپا هستند که با نگاه آتلانتیکگرا از همان ابتدا نیز نظر مثبتی درباره برجام نداشتند و درمقایسه با جریان حاکم بر این اتحادیه معتقدند اروپا باید با آمریکا همراهی کرده و بهخاطر ایران از ایالات متحده فاصله نگیرد، لذا این همزمانی به دلیل رساندن پیامهای مختلف به این کشورها است.»
این کارشناس مسائل بینالملل یادآور شد: «از نظر اروپاییها چه برجام میبود و چه نمیبود، ایران برای داشتن روابط تجاری با اروپا باید استانداردهای جهانی شفافیت مالی را اجرا میکرد و این یعنی اصل رابطه تجاری با اتحادیه اروپا از نگاه اروپاییها مشروط به اجرای FATF است.»
حسینی با اشاره به اظهارات مقامات اروپایی مبنیبر احتمال گسترش دامنه مبادلات تجاری در بستر اینستکس گفت: «روی این دست موضوع نباید خیلی حساب کرد، چراکه اروپاییها مطلقا نمیخواهند وارد حوزه ریسکی شوند که روابط آنها با آمریکا را به خطر بیندازد.»
نصرتالله تاجیک کارشناس مسائل بینالملل و استاد سابق دانشگاه دورهام انگلیس
سیستم امنیت دفاعی هیچ کشوری قابل مذاکره نیست
از همان ابتدا که بحث برجام مطرح بود، تحلیلگران معتقد بودند ما با اروپا هیچ برادرخواندگیای نداریم. بدیهی است که اروپا دنبال منافع خود است و ما هم دنبال منافع خود هستیم. منافع ما ایجاب میکند اروپا را پشت سر ترامپ در برجام نفرستیم و در روابط دوجانبه سعی کنیم از ظرفیتهای دو طرف استفاده بهینه کنیم. ما در منطقه حرف اول را داریم و باید از ظرفیتها و توانمندیهای خود استفاده کنیم. بیانیه 12بندی اروپا نشان از نگرانیها و دغدغههای اروپا دارد که قسمت عمده و مهم آن فعالیتهای موشکی ایران است. من معتقدم مباحث دفاعی براساس دکترین امنیت ملی کشورها شکل میگیرد که آن هم براساس تهدیدات امنیت ملی هر کشوری است.
هیچ دو کشور اروپایی نیامدند که با هم مذاکره و سیستم امنیت دفاعی خود را تدوین و طراحی کنند، بلکه هریک از کشورها فیالنفسه براساس تهدیداتی که متوجه آنها است، سیستم دفاعی خود را طراحی کردند یا دکترین امنیت ملی خود را نوشتند. به عبارت دیگر، همه کشورها براساس تهدیدات امنیتی خود، سیستم دفاعی خود را طراحی و اجرا کردند. جمهوری اسلامی هم همین روش عقلایی را داشته است، بنابراین ما دارای یک سلسله تهدیدات امنیت ملی هستیم. براساس این تهدیدات دکترین امنیت ملی را نوشتیم و براساس این دکترین امنیت ملی ما سیستم دفاعی خود را طراحی کردیم. از این رو هیچ کشوری نمیآید سیستم دفاعی خود را براساس مذاکره با جای دیگر تدوین و طراحی کند. بند 12 این بیانیه (مبنیبر اینکه تنشها و بیاعتمادیهای موجود را نباید تشدید کرد) را کاملا منطقی و معقول میدانم.
در واقع این بند خواهان عدم تشنج در منطقه است و اینکه همه کشورهای منطقه مسئولیتپذیر باشند. ما بهعنوان جمهوری اسلامی در مسائل منطقهای مسئولیتپذیر بودیم. بحث حقوق بشر یک بحث داخلی است، ولی اگر اروپا درخصوص مسائل ما دغدغههایی دارد، ما هم نسبت به اروپا نقطهنظراتی داریم. اروپا درباره سیستم دفاعی ما نظر دارد و سیستم دفاعی ما براساس دکترین امنیت ملی طراحی میشود نه براساس مشاوره با کشور دیگر. اروپا حق دارد بیانیه بدهد و هیچ ایرادی ندارد و ما هم حق داریم بیانیه اروپا را نقد و نقطهنظرات خود را بیان کنیم، ولی به عقیده من ما باید با اروپا از ظرفیتهای تاریخی، فرهنگی و ارتباطات انسانی استفاده کنیم تا بتوانیم در این شرایط اروپا را با همین مقداری که میتواند در پشت سر خود حفظ کنیم. ما دو راه بیشتر نداریم؛ یا اروپا را پشت سر ترامپ بفرستیم یا اینکه از استراتژی ظرفیتی با اروپا استفاده کنیم و تلاش کنیم اروپا را در اردوگاه خود قرار دهیم. اروپا در قد و قواره خود امکانات دارد. این قد و قواره میتواند فعلا یک فضای تنفسی برای ما باشد.
مشکلات اروپا با آمریکا بسیار است و ما باید از این ظرفیت استفاده کنیم. به عبارت دیگر بیتردید مجموعهای از ظرفیتها و چالشها را با اروپا داریم. در حال حاضر باید یک انتخاب استراتژیک در ارتباط با اروپا داشته باشیم و در واقع راهبرد ما با اروپا روی چالشها یا ظرفیتها باشد. توصیه من این است که در مقطع کنونی استراتژی ظرفیتی را به جای استراتژی چالشی داشته باشیم. از طرف دیگر باید یک سناریوی دوستونه یا دو سناریوی موازی را باید در ارتباط با اروپا در پیش بگیریم. از یک طرف ما یکسری دغدغهها و نقطهنظرات درباره اروپا داریم و یکسری دغدغهها و نقطهنظرات اروپا نسبت به ما دارد، اینها را در یک استراتژی ببریم و یک گفتمان برای حل این نقطهنظرات و دغدغهها ایجاد کنیم. یک ستون دیگر یا استراتژی موازی استراتژی اول در حقیقت باید حفظ اروپا در اردوگاه خود ما باشد، بهگونهای که اولا اروپا از این اردوگاه برجامی خارج نشود و ثانیا به کمپ یا اردوگاه ترامپ نپیوندد. این باعث میشود ترامپ همچنان منزوی بماند و کارکرد روانی اقدامات ترامپ علیه اقتصاد کشور محقق نشود.
ظرفیت تاریخی و تمدنی و فرهنگی با اروپا داریم که میتواند کمک کند گفتمان جدیدی با اروپا فراهم کنیم یا گفتمان جدیدی بسازیم که دو طرف هم دغدغههای خود را مطرح کنند. به دو دلیل اروپا علاقهمند است در برجام بماند؛ یک، برجام را قرارداد بینالمللی میداند و میخواهد ساز برجام برپا نگه داشته شود. دو، به قدرت منطقهای و تاثیرگذاری جمهوری اسلامی در منطقه قائل است. اوضاع امنیتی جنوب غرب آسیا تاثیر مستقیم بر اروپا دارد در حالی که آمریکا چنین تاثیرپذیری را به دلیل بعد مسافت ندارد. پس اروپاییان قائل به این هستند که ایران را در کنار خود داشته باشند تا مسائل خاورمیانه مخصوصا مسائل امنیتی خاورمیانه را خوب حفظ کنند.