حوريه ملکي
نفس‌های دشت قزوین به شماره افتاده است و در حال حاضر افت بیلان و ایجاد فرونشست را مي توان در اين منطقه از ايران مشاهده کرد. اين اتفاق در شرايطي رخ مي دهد که به گفته معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین در حال حاضر ۲ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی در استان برداشت می‌شود که حدود ۱ میلیارد و ۶۰۰ مترمکعب آن از آب‌های زیرزمینی دشت قزوین است. اما به گفته کارشناسان و با توجه به بارش هاي اخير و خروج ايران از خشکسالي و ورود به ترسالي، اگر برنامه مشخصي براي حفاظت از منابع آبي و مديريت درست آنها ارايه شود مي توان افق روشني را براي قزوين متصور شد. در غير اين صورت حتما بحران آبي در اين منطقه ادامه خواهد داشت.
***
متاسفانه خبر فرونشست در بسياري از نقاط کشور به گوش مي رسد و عکس هايي که از اين اتفاقات منتشر مي شود به شدت وحشتناک هستند. با اين حال کمتر مديري را مي توان يافت که برنامه مشخصي براي جلوگيري از اين روند ارايه کند و گويي اين فجايع هيچ ربطي به مسئولان ندارد و اين محيط زيست است که بايد خودش مشکلاتش را رفع کند.
* نفس هايي که ديگر بالا نمي آيند
در جهان از فرونشست ۴ میلی‌متری به عنوان بحران یاد می‌کنند ولی در دشت قزوین ۲۰ سانتی‌متر فرونشست زمین را شاهد هستیم که باید عنوان کرد از بحران عبور کرده‌ایم و فاجعه اي در حال رخ دادن است.
در همين رابطه طاهره پرهیزگاری فعال زیست‌محیطی و مشاور استاندار قزوین با بيان اينکه در حال حاضر چاه‌های مجاز به صورت غیرمجاز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند و اگر چاهی را از کشاورز می‌گیریم باید شغل جایگزین برای او داشته باشیم که در حال حاضر این تدبیر وجود ندارد، اتفاقات رخ داده در زمينه فرونشست هاي زمين در دشت قزوين را يک فاجعه بزرگ عنوان مي کند و معتقد است: نفس‌های دشت قزوین به شماره افتاده است و در حال حاضر افت بیلان و ایجاد فرونشست را شاهد هستیم.
مشاور استاندار قزوين در امور زیست‌محیطی با اشاره به اینکه دشت قزوین تنها دشت پهناور و همرفت کشور است، مي گويد: قزوین ظرفیت توسعه در بخش کشاورزی را ندارد و باید به دنبال اشتغالی به غیر از کشاورزی بود.
وی با بیان اینکه باید پرسید آیا راهکاری برای تغییر رویکرد و کشاورزی دیده شده است، مي افزايد: سازمان جهادکشاورزی باید عملاً به الگوی کشت توجه داشته باشد، همچنین مردم باید اطلاع داشته باشند که یک محصول کشاورزی چقدر آب مصرف می‌کند.
پرهیزگاری ادامه مي دهد: اروپاییان از سال‌های پیش با مشاهده کم‌آبی تغییر الگوی رفتاری و زندگی را در پیش گرفتند و حتی در کشورهای پُرآب دنیا تغییر ذائقه مردم را در دستور کار خود قرار دادند تا الگوی رفتاری را نیز نسبت به خوراک تغییر دهند و منابع آبی را حفظ کنند.
وی یادآور مي شود: ایرانیان ۳۰۰۰ سال پیش قنات را ابداع و بر اساس نیاز سفره زیرزمینی برداشت کردند نه نیاز افراد.
این فعال زیست‌محیطی با اعلام اینکه نفس‌های زمین و دشت قزوین به شماره افتاده است و در حال حاضر افت بیلان و ایجاد فرونشست را شاهد هستیم، تصریح مي کند: در همه جای دنیا حتی برای پساب برنامه‌ریزی می‌کنند ولی ما حتی برای مدیریت مصرف آب شرب برنامه‌ای نداریم.
* برداشت از آب ذخيره شده از ميليونها سال قبل
در حال حاضر ۲ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی در استان برداشت می‌شود که حدود ۱ میلیارد و ۶۰۰ مترمکعب آن از آب‌های زیرزمینی دشت قزوین است. اگر بهره‌برداری از دشت به ۸۷۰ میلیون مترمکعب برسد، می‌توانیم برای احیای دشت قزوین امیدوار باشیم.
اينها بخشي از حرف هاي معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین است که مي گويد: در استان قزوین ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب مصرف آب وجود دارد که ۶۰۰ میلیون مترمکعب آن آب‌های سطحی و ۲ میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود.
یدالله ملکی ادامه مي دهد: آب‌های سطحی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود آب‌های زیرزمینی نیز ۹۱ درصد در بخش کشاورزی، ۵ درصد شرب و ۴ درصد نیز در صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد که با استانداردهای جهانی فاصله بسیاری دارد.
وي تصريح مي کند: دشت قزوین در سال ۴۱ به معنای امروزی شناخته شد، تاآن زمان به جز ۸۰۰ رشته قنات کسی از آب‌های زیرزمینی بهره‌برداری نمی‌کرد و هر روستایی متناسب با وضعیت خود ازیک تا ۵ رشته قنات داشت.
اين مسئول ادامه مي دهد: با مشاهده نقشه هوایی دشت قزوین قنوات متروکه به‌صورت کپه‌های خاک مشاهده می‌شوند؛ با کشف آب‌های زیرزمینی و حفر چاه عمیق در دشت قزوین در همان سال‌های نخست بیش از ۶۰۰ رشته قنات در دشت قزوین خشک شد و در حال حاضر کوره‌های قنات‌ها را می‌بینیم که ده‌ها متر بالا آمده و خالی از آب است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین با اشاره به اینکه قنوات حاشیه دشت قزوین هنوز آب دارند، مي گويد: ۲۰۰ رشته قنات در سطح استان در حاشیه دشت فعال است و مورد بهره‌برداری مردم قرار می‌گیرد و علت فعال بودنشان این است که در دامنه‌ها قرار دارند و به آب‌های زیرزمینی متصل نیستند.
وی با بيان اينکه کارشناسان حفر ۵۰۰ حلقه چاه را در دشت قزوین توصیه کردند که این ۵۰۰ حلقه اغلب دولتی بود که به واسطه آن نیز کانال‌ها را احداث کردند، تاکيد مي کند: با توجه به توسعه جمعیت، صنعت و خدمات طی سه مرحله و با سه قانون چاه‌های غیرمجاز حفر شده دارای مجوز شدند. دشت قزوین سال ۴۵ ممنوعه شد در حال حاضر بیش از ۵۶۰۰ حلقه چاه مجاز در استان وجود دارد و با چاه‌های غیرمجاز استان در مجموع ۸۰۰۰ حلقه چاه در استان وجود دارد و از آب‌های زیرزمینی بهره‌برداری می‌کنند که تعداد زیادی از چاه‌های غیرمجاز بسته شدند.
ملکي با بیان اینکه ما از آب ذخیره شده میلیون‌ها ساله دشت قزوین اضافه برداشت می‌کنیم، اعلام مي کند: در حال حاضر ۲ میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی استان برداشت می‌شود که حدود ۱ میلیارد و ۶۰۰ مترمکعب آن از آب‌های زیرزمینی دشت قزوین است اگر بهره‌برداری از دشت به ۸۷۰ میلیون مترمکعب برسد، می‌توانیم برای احیای این دشت امیدوار باشیم.
* بار سنگين اشتغال روي دوش کشاورزي
در حال حاضر بار سنگین اشتغال قزوين بر دوش کشاورزی قرار دارد و این بخش دیگر ظرفیت گسترش و افزایش را ندارد. سال ۸۴ بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان جهاد کشاورزی اراضی کشاورزی استان قزوین ۱۳۰ هزار هکتار آبی بود که در حال حاضر این رقم با دو برابر افزایش به ۲۶۰ هزار هکتار آبی رسیده است.
بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته از سال ۷۵ به بعد تمامی دشت‌های کشور به یکباره دچار افت چندین برابری شدند که طبق بررسی‌ها عامل تکنولوژی لوله منجر به این بحران شده است.
ملکی با اشاره به اینکه در حال حاضر تمامی روخانه‌های کشور در حال خشک شدن هستند، مي گويد: در گذشته مدیریت آب توسط حوزه‌های آبریز صورت می‌گرفت ولی بعدها با راه‌اندازی شرکت‌های آب، استان‌ها مجری پروژه‌ها شدند و مسابقه‌ای برای برداشت آب صورت گرفت؛ سال ۸۵ با از میان برداشته شدن حوضه‌های آبریز رودخانه‌های ابهررود و خررود هنگام تحویل به زنجان پُر آب بود ولی در حال حاضر به علت حفر چاه‌های غیرمجاز در حال خشک شدن هستند.
وی مي افزايد: در دشت قزوین با وجود همه مشکلات سطح آب زیرزمینی سالانه بیش از یک متر کاهش پیدا می‌کند که با بستن تعدادی از چاه‌های غیرمجاز سالانه ۷۰ سانتی‌متر از میزان کاسته‌ایم.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین معتقد است: اگر برای اجرای برنامه‌ها همت وجود داشته باشد دشت قزوین قابلیت احیا دارد و تاکنون نیز به واسطه عظمتی که دارد توانسته خود را حفظ کند؛ در نقاط مختلف دشت قزوین نشست‌هایی صورت گرفته است؛ دشت قزوین ۲۴ سانتی‌متر فرونشست کرده است، در سال‌های قبل در روستای ذلخیا و در سال‌جاری نیز در فتح آباد شاهد فروچاله بودیم.
وی ادامه مي دهد: سالیان سال است که از آبیاری تحت فشار برای استان استفاده می‌شود و می‌توان اذعان کرد حدود ۸۰ درصد آبیاری‌ها به صورت تحت فشار است که همین امر منجر به توسعه کشاورزی شده است و اگر کنترل نشود؛ شاهد فاجعه خواهیم بود چراکه این آبیاری منجر به توسعه کشاورزی و در نهایت موجب افت شدید آب‌های زیرزمینی می‌شود.
ملکی بیان مي کند: در حال حاضر سازگاری با کم‌آبی مطرح است و باید عنوان کرد آبی وجود ندارد که عرضه را افزایش دهیم؛ برداشت اضافی باید کنترل شود و اگر بر اساس استانداردهای جهانی عمل کنیم مشکلی نخواهیم داشت.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین با تأکید بر اینکه بیش از ۸۰ درصد مردم و کشاورزان در خصوص نحوه صحیح مصرف آب آموزش ندیده‌اند، یادآور مي شود: بیش از ۵۰۰۰ نفر کارشناس کشاورزی بیکار در سطح استان داریم که می‌توانیم آموزش مردم و کشاورزان را به آنها محول کنیم تا در استفاده بهینه آب ما را کمک کنند.
