محمد رضا سوري
با وجود اينكه بارها مسئولان شهري از نوسازي بافتهاي فرسوده در استانهاي مختلف كشور سخن به ميان آورده اند، اما نبود اراده براي حل اين معضل موجب شده تا مناطق مختلفي از كشور ازجمله، كرمانشاه ، اصفهان، اردبيل ، آذربايجان غربي ومناطقي ازاين دست ازاين معضلات رنج ببرند. موضوعي كه باعث شد تامعاون دفتر راهبری و هدایت طرح های بازآفرینی شهری شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران اعلام كند:« از یک هزار و 243 شهر کشور، 544 شهر دارای بافت فرسوده هستند.» اين درحالي است كه به گفته ساكنان بافتهاي فرسوده ، هزينه بالاي ساخت وساز ،در كنار كافي نبودن تسهيلات وبهره بالاي وام هاي نوسازي وزمان پرداخت آن عملاآنها را در نسبت به نوسازي محل سكونتشان نااميد كرده است.
******
ناامني،ناموزوني وتبديل شدن به مكاني براي ارتكاب انواع جرايم تنها گوشهاي از اثرات وجود بافت فرسوده دركشوراست موضوعي كه با توجه به اين مخاطرات ايجاب مي كند كه هرچه زودتر در رفع آنها كوشيده شود.
آمارهاي وزارت راه ومسكن وشهر سازي نشان مي دهد كه اكثر استانهاي كشور از اين موضوع رنج مي برند كه به عنوان مهمترين وشاخص ترين آنها مي توان از كرمانشاه ، اصفهان، اردبيل ، آذربايجان غربي، خراسان رضوي وهرمزگان نام برد.
مدیرعامل بانک مسکن با اعلام اينكه در حال حاضر بیش از ۱۴۰ هزار هکتار بافت فرسوده در ۵۴۴ شهرکشور واقع شده است مي گويد:« هدف اصلی تسهیلات بافت فرسوده و ناکارآمد شهری را احیاء، بهسازی، نو سازی و مقاوم سازی بافت فرسوده و ناکارآمدشهری است كه دراين ميان نقش بانک در این مسیر پیش رانی و راهبری و ایجاد رونق در بخشی از بافت فرسوده شهری بوده و تأمین مالی در احداث و تکمیل، توانمندسازی اقشار مختلف جامعه با محوریت اقشار میان درآمدی و کم درآمد و تقویت مالی خریداران از اولویت‌های آن به شمار می‌رود.»
ازاروميه تا هرمزگان
آمارها نشان مي دهد در حال حاضر بیش از ۱۴۰ هزار هکتار بافت فرسوده در ۵۴۴ شهرکشور واقع شده است كه هريك از استانهاي كشور از اين ميزان داري سهم قابل توجهي هستند.
دراين ميان اروميه در آذربايجان غربي ازجمله شهرهاي به شمار مي رود كه بالاترين ميزان بافت فرسوده را به خود اختصاص داده است، به طوري كه طبق آمارها ۴۱۷ هکتار بافت فرسوده در ارومیه وجود دارد كه نياز است هرچه زودتر مرمت وباز سازي شود.
شهردار ارومیه در تاييد اين مهم مي گويد:« از این میزان بافت فرسوده شناسایی شده ۳۰۰ هکتار بافت تاریخی است.»
اين درحالي است كه نحوه نگهداری از این بناها رضایت بخش نبوده است.
محمد حضرت پور با تاکید بر اینکه نبود مطالعات جامع و اصولی در این بخش از شهر ارومیه از مهمترین دلایل بی توجهی به بافت فرسوده و تاریخی شهر ارومیه است مي افزايد:« بافت تاریخی هر شهرو منطقه ای نشان دهنده هویت آن منطقه است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.»
وي با اشاره به احیای سه سرای تاریخی در ارومیه ادامه مي دهد: «سه سرای تاریخی بازار ارومیه شامل سرای سروش، نخجوانی و مهدی زاده در قالب کاروان سرا با حذب سرمایه گذار از سال آینده احیای و بازسازی می شوند.»
اين اظهارات درحالي است كه احیای این کاراون سراها با حفظ استحکام بازار منجر به رونق اقصادی و جذب گردشگر می شود.
پس از ارومبه نوبت به اصفهان مي رسد،چراكه درحال حاضرتعداد شهرهای دارای بافت فرسوده اين استان به ۶۶ شهر رسیده موضوعي كه موجب شد تا شهرهای حسن‌آباد با ۲۷ هکتار، محمدآباد ۲۶ هکتار، ورزنه ۳۴.۸ هکتار، نوش‌آباد ۸۰.۱ هکتار، کمشچه ۳۰.۷ هکتار، کوشک ۵۶.۸ هکتار، گلشن ۵۴.۸ هکتار، جوزدان ۱۵.۹ هکتار و میمه با ۹۵.۴ راي نوسازي به تصویب برسد.
بنا به پیشنهاد اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان و بر اساس اولویت مداخله در بافت‌ها و محلات هدف شهرهای استان، محدوده بافت فرسوده تعداد ۹ شهر دیگر استان با مساحت بالغ بر ۴۲۱.۵ هکتار علاوه بر ۵۷ شهر دارای محدوده بافت فرسوده مصوب در جلسه کمیسیون ماده ۵ مطرح و مورد تصویب قرار گرفت.
مدیرکل راه و شهرسازی استان اصفهان در این باره مي گويد:« از ۱۰۷ شهر استان در حال حاضر ۶۶ شهر دارای محدوده مصوب است که با تصویب این محدوده‌ها سطح کل بافت فرسوده استان از ۱۳۰۷۷ هکتار به ۱۳۴۹۸.۵ هکتار رسید که این مساحت ۹.۵ درصد از سهم کل بافت‌های فرسوده کشور را به خود اختصاص می‌دهد.»
حجت اله غلامی مي افزايد: «اهمیت شناسایی و تصویب محدوده بافت‌های فرسوده از این بابت است که محیط فیزیکی، مالکان و ساکنان این بافت‌ها زیر چتر سیاست‌ها و اقدامات حمایتی دولت و شهرداری‌ها قرار گرفته و زمینه بازآفرینی و مشارکتی آنها به گونه‌ای قانونی فراهم می‌گردد.»
15درصد اردبيل فرسوده است
اردبيل نيز ازجمله مناطقي از كشور است كه مقدار قابل توجهي از آن در ميان بافت فرسوده است .
اين استان یک و یک دهم درصد مساحت کل کشور 1/7 دهم درصد جمعیت کل کشور را دارا می باشد و 15 درصد مساحت این منطقه را بافت فرسوده تشکیل می دهد که این رقم 2 درصد بافت فرسوده کشور را شامل شده و نشان دهنده بالا بودن مساحت بافت فرسوده در این استان است.
رییس عمران و بهسازی راه و شهرسازی استان اردبیل در اين خصوص مي گويد:« براساس مطالعات انجام گرفته در سال90 وسعت سکونتگاه های غیر رسمی و ناکارآمد نیز در 3 شهر اردبیل، پارس آباد و مشگین شهر یک هزار و 145 هکتار و مساحت بافت های فرسوده این 3 شهر یک هزار و 523 هکتار می باشد که از این میان 963 هکتار یعنی 15 درصد مساحت شهر اردبیل، 248 هکتار یعنی 21درصد مساحت شهر پارس آباد و 94/2 دهم هکتار یعنی 7/8 دهم درصد مساحت شهر مشگین شهر در محدوده بافت فرسوده قرار دارد.»
اين درحالي است كه 30 درصد جمعیت استان ساکن سکونتگاه های غیر رسمی و ناکارآمد هستند که حاشیه نشینی نیز جزء این مناطق محسوب می شود. این رقم گواه این است که جمعیت ساکن در بافت فرسوده و حاشیه نشین زیاد بوده و درصد زیادی از افراد با مشکلات بافت های فرسوده دست و پنجه نرم می کنند البته این رقم به دلیل افزایش مهاجرت به شهرها و افزایش حاشیه نشینی سال به سال رو به فزونی می گراید.
عبدالرحمن روحی با اشاره به اجراي ای مطالعات طرح بهسازی و نوسازی در چهار شهر اردبیل، پارس آباد و مشگین شهر مي افزايد: « مطالعات طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر خلخال نیز به پایان رسیده و از سال 96 مطالعات بهسازی تمام شهرهای بالای 20هزار نفر نیز در حوزه وظایف این اداره قرار خواهد گرفت.»
15 منطقه حاشیه نشین در شهر اردبیل شناسایی شده که 5 منطقه جزء محلات هدف و از مناطق اولویت دار اجرای طرح های بهسازی اداره عمران و شهرسازی است که 106 پروژه برای اجرا در این محلات هدف تعریف شده است.
براين اساس در پارس آباد هفت محله حاشیه نشین با 72 پروژه و سه محله هدف و در مشگین شهر 17محله حاشیه نشین و 13 محله هدف و 581 پروژه برای اجرا در این محلات تعریف شده است به طور متوسط در هر شهر 13 محله به نام سکونتگاه یا حاشیه نشین وجود دارد که هفت محله به عنوان محلات هدف تعیین شده كه از اولویت های اول برای اجرای پروژه های بهسازی و نوسازی است.
رطوب عامل فرسودگي در هرمزگان
شهرهای ساحلی بویژه شهر بندرعباس که در طول سال در معرض خطر رطوبت، شرجی و گرما قرار دارند، زودتر دچار فرسودگی و استهلاک شده و بناهای آن از جمله زیرساخت های شهری، زودتر از بین می روند.
استاندار هرمزگان دراين رابطه مي گويد:« حدود 42 درصد شهر بندرعباس مرکز استان را بافت فرسوده تشکیل داده که 250 هزار نفر در این بافت ها ساکن هستند.»
فریدون همتی می افزاید: « نوسازی بافت های فرسوده در هرمزگان از جمله اولویت های مهم کاری است و در همین راستا نیز نوسازی محله چاهستانی ها در بندرعباس در دست انجام است.»
در حال حاضر نزدیک به 366 هزار نفر از جمعیت شهرهای این استان در بافت های فرسوده، سکونت گاه های غیر رسمی و محدوده های تاریخی ساکن هستند.
ببندرعباس، میناب، رودان، حاجی آباد، بندرلنگه، بندرکنگ، بندرخمیر و قشم به عنوان شهرستان هایی نام برد که به ترتیب دارای بیشترین سکونتگاه های غیر رسمی و بافت های فرسوده هستند.
دراين ميان ، بندرعباس به عنوان مرکز استان بیشترین بافت قدیمی و فرسوده دارد که باید به تدریج با اصلاح و نوسازی، سیمای این بخش از شهر را تغییر داد.
۳۶ محله كرمانشاه هم فرسوده اند
هم اینک 33 درصد از جمعیت کرمانشاه كه بیش از 300 هزار نفر از جمعیت شهررا تشكيل مي دهند در بافت فرسوده سکونت دارند،كه در صورتی که به بهسازی مناطق فرسوده شهری و سکو‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نتگاه‌‌های غیر رسمی توجه بیشتری شود، معضلات اجتماعی در سایر مناطق شهر کرمانشاه به همان میزان کاهش می‌‌یابد.
از مجموع مناطق و محله‌‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی که دارای بافت فرسوده هستند، وضعیت 14 محله به گونه‌ای است که باید در اولویت بهسازی و نوسازی قرار بگیرند.
ازآنجا كه سالانه یک هزار مورد زلزله در کشور اتفاق می افتد که 240 مورد آن بالای چهار ریشتر است.
ایران جزو 6 کشوری است که با بحران های طبیعی زیادی رو به رو هستند به گونه ای که از 41 مورد بلایای طبیعی شناسایی شده در جهان 31 مورد آن در کشورمان به وقوع می پیوندد.
كه با توجه به این میزان حادثه خیزی در کشور، لزوم توجه به بازآفرینی شهری و رسیدگی به مناطق آسیب پذیر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
بر اساس برمامه ريزي هاي انجام گرفته در طول برنامه ششم و هفتم توسعه باید 2 هزار و 700 محله در بافت های فرسوده شهری کشور نوسازی شوند که در برنامه ششم توسعه تا سال 1400 باید نوسازی یک هزار و 350 محله در دستور کار قرار گیرد.
