شهریور امسال بود که برای نخستین بار به صورت جدی در نشست رؤسای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی به بودجه پژوهشگاه‌های دستگاه‌های دولتی خارج از وزارت علوم انتقاد شد. بررسی بودجه سال آینده نشان می‌دهد که این انتقاد‌ها راه به جایی نبرده است.
به طور نمونه آمار‌ها نشان می‌دهد که افزایش بودجه پژوهشی سازمان برنامه و بودجه ۱۰۰درصد بوده، حال آنکه دانشگاه تهران تنها یک درصد افزایش بودجه داشته است!
متأسفانه دستگاه‌های دولتی در حال حاضر خودشان را بی‌نیاز از آموزش عالی و دانشگاه‌ها می‌بینند؛ چراکه برای خود مراکز پژوهشی ایجاد کرده و بودجه اختصاصی هم گرفته‌اند که این قضیه به پژوهشگران دانشگاهی زیان جدی می‌زند و انگیزه آن‌ها را هم نابود می‌کند.
به تازگی در نشست رؤسای دانشگاه‌ها افشا شد، امسال ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان از بودجه دولتی به پژوهشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و مراکز آموزش عالی خارج از وزارت علوم داده شد و پژوهشگران دانشگاهی را به حاشیه راند.
بررسی بودجه پژوهشی دانشگاه‌های مطرح کشور در سال ۹۸ نشان می‌دهد که دانشگاه تربیت‌مدرس ۱۹درصد، علم و صنعت ۱۸درصد، علامه‌طباطبایی ۱۱درصد، دانشگاه تبریز ۱۲ درصد، شهیدبهشتی ۱۵درصد، امیرکبیر ۱۷ درصد، تهران ۹درصد و تنها صنعتی شریف به روال هر سال ۳۲درصد از کل بودجه است.
دانشگاه‌ها با این بودجه باید فعالیت‌های مختلفی از اعطای پژوهانه به اعضای هیئت‌علمی (گرنت) و حمایت از پژوهش‌های پایه‌ای گرفته تا اعزام به فرصت‌های مطالعاتی (داخلی و خارجی)، حمایت از پایان‌نامه‌ها، ارائه خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات، تأمین کتاب و نشریات علمی، برگزاری همایش‌های علمی و پژوهشی، عقد قرارداد‌های پژوهشی توسعه‌ای با دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی را انجام دهند.
اما در دیگر سو پژوهشگاه‌های دولتی با افزایش بودجه چشم‌گیری مواجه شده‌اند، به طوری که مرکز پژوهش‌های مجلس بیش از ۸ میلیارد تومان بودجه پژوهشی دارد که به تنهایی از کل بودجه بسیاری از دانشگاه‌های دیگر همچون دانشگاه صنعتی شیراز (۵۸ میلیارد تومان) یا دانشگاه هنر اصفهان (۵۰ میلیارد تومان) بیشتر است!
در نمونه‌ای دیگر، سال آینده برای انجام فعالیت‌های پژوهشی سازمان برنامه و بودجه ۷۹میلیارد تومان اختصاص یافته که آن هم به تنهایی از کل بودجه دانشگاه‌های بزرگی همچون صنعتی نوشیروانی بابل (۷۵ میلیارد تومان) یا صنعتی جندی شاپور (۳۹ میلیارد تومان) بیشتر و برابر با بودجه دانشگاه سهند تبریز (۷۹ میلیارد تومان) است!
مؤسسه عالی آموزش‌و‌پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی هم زیرمجموعه سازمان برنامه‌و‌بودجه کشور است و مسعود نیلی ریاست آن را برعهده دارد. این نهاد توانسته در لایحه بودجه سال آینده ۴۱ میلیارد تومان به خودش اختصاص دهد که حدود دو برابر دانشگاه‌های بزرگی همچون نیشابور (۲۲ میلیارد تومان)، دانشگاه اراک (۱۸ میلیارد تومان) و دانشگاه بیرجند (۱۹ میلیارد تومان) است!
این افزایش بودجه در حالی است که این نهاد‌ها نه‌تن‌ها پژوهش‌های سالانه بالایی ندارند، بلکه الزامی برای ورود به حوزه پژوهش‌های کاربردی هم برایشان نیست. در حالی که بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها شامل سرفصل‌های پژوهش‌های پایه‌ای دانشگاهی (مثل همایش‌های علمی)، پژوهش‌های توسعه‌ای (مثل تأمین نشریات و خدمات آی تی) و پژوهش‌های کاربردی (مثل عقد قرارداد با مؤسسات خصوصی) است.
نکته جالب دیگر در بررسی بودجه‌های پژوهشی، کاهش ۱۰۰ میلیاردی بودجه معاونت علمی ریاست جمهوری آن هم در حالی است که بودجه کل نهاد افزایش یافته است. حال آنکه این معاونت وظایف مهمی همچون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، توانمندسازی و توسعه شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و حمایت از نوآوری و پژوهش‌های داخلی تنها بخش کوچکی از وظایف آن است.
