سرویس ایرانشهر جوان آنلاین: به دنبال سفر ریاست جمهوری به سمنان در سیزدهم آذرماه و طرح موضوع انتقال آب دریای خزر به استان فلات مرکزی ایران، بار دیگر ابهامات و پرسشهایی در افکار عمومی درخصوص اجرای این طرح مطرح شد. کارشناسان هم نسبت به این موضوع اظهارنظرهای مختلفی ابراز کردهاند که در مواردی ضد و نقیض هم است. دکتر احمد ربیعی، مدیرعامل بنیاد آب خزر، به برخی از اشکالات مطرحشده در این رابطه پرداخته است. متن این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
مطالعات اجرای طرح انتقال آب خزر به استان سمنان از چه سالی آغاز شد و آیا در حال حاضر مطالعاتی جامع برای اجرای آن صورت گرفته است؟
این طرح یکبار در سالهای ۸۸ تا ۹۰ توسط قرارگاه سازندگی خاتمالانبیا (ص) مورد مطالعه قرار گرفت و بر اساس آن در سالهای ۹۱ و ۹۲ عملیات اجرایی آن انجام شد لیکن به دلایل سیاسی و به بهانه ناکافی بودن مطالعات و کماطلاعی مدیران ذیربط از جزئیات طرح و به تعبیر آقای کردوانی لجبازی برخی از عناصر محیطزیست به تعطیلی کشانده شد و مجدداً در سال ۹۳ توسط شرکت مشاورین مهاب قدس وابسته به وزارت نیرو بازنگری و در سیر مراحل تصویب در وزارتخانه قرار گرفت، ولی همچنان این لجبازیها ادامه دارد. امیدواریم با تأکید ریاست محترم جمهور و قول مساعد ایشان در سفر اخیر به سمنان، این پروژه وارد مراحل اجرایی شود.
آیا در دنیا از آبهای غیرمتعارف (آبهای دریاها و دریاچهها) برداشت و استفاده میشود؟ شیرینسازی آب در حوزه دریای خزر سابقه دارد؟
در حوزه خلیج فارس، عربستان ۶ میلیارد مترمکعب و امارات ۲/۸ میلیارد مترمکعب و کویت یک میلیارد مترمکعب سالانه از آب دریا برداشت و آن را شیرینسازی و استفاده میکنند و پساب دارای چندین برابر شوری را به خلیج فارس برمیگردانند. در حوزه دریای خزر، ترکمنستان و قزاقستان سالانه بیش از نیم میلیون متر مکعب از آب دریا را شیرینسازی نموده و متأسفانه پساب آن را که دارای شوری ۲/۵ برابری است به این دریا برمیگردانند.
کشورهای امریکا و اسپانیا به ترتیب ۶ و ۳/۸ میلیارد مترمکعب از آب دریا را برداشت و شیرینسازی میکنند. استرالیا و بسیاری از کشورهای اروپایی نیز چنین رویهای را دنبال میکنند.
میزان آب برداشتی از دریای خزر در این طرح چقدر خواهد بود و این برداشت چه اثراتی بر سطح آب این دریا خواهد داشت؟
وزارت نیرو قصد دارد سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب از آب دریای خزر را به فلات مرکزی ایران منتقل نماید. این میزان برداشت سالانه از ۷۸ هزار میلیارد مترمکعب آب دریای خزر، معادل ۰/۰۰۰۲۵ درصد از این آب یا معادل برداشت ۲ سیسی آب از یک منبع ۷۸۰ لیتری در طول یک سال میباشد، در حالی که سالانه ۲۷۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین به جز نزولات آسمانی از طریق ۱۳۰ رودخانه وارد دریای خزر میشود.
پساب ناشی از شیرینسازی آب دریای خزر چه سرنوشتی خواهد داشت و آلودگی محیطزیستی ناشی از برگشت آن به دریا و بهخصوص تالابها را چگونه توجیه میکنید؟
اولاً فاصله محل آبگیری و آبشیرینکنها با تالابهای حفاظتشده مثل تالاب راغمرز ۱۶ کیلومتر و تا تالاب میانکاله ۲۵ کیلومتر و تالاب گرگان (آشوراده) ۱۰۸ کیلومتر است. ثانیاً نمک حاصل از ۲۰۰ میلیون مترمکعب شیرینسازی که معادل است با ۰/۰۰۰۲۵ درصد از ۷۸ هزار میلیارد مترمکعب حجم مخزن خزر، مقداری نیست که آب دریا را شور نماید. در این طرح، هیچگونه پسابی به دریا بازگردانده نمیشود. بلکه با استفاده از تکنولوژیهای جدید به روش E. C. R. O. این پساب فرآوری شده و عناصر ارزشمندی مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و دهها عنصر مفید دیگر از آن استحصال میگردد.
در این روش کار بدین صورت است که پس از تصفیه، تمامی عناصر محلول در آب به صورت خشت خشک یا به تعبیری کیک قهوهای، بهدست آمده و سپس در تأسیسات مجزا این محصولات فرآوری و عناصر موجود در آن جداسازی میشود و محصولات جدیدی به دست میآید.
از سدیم، نمک خوراکی و صنعتی به دست میآید و در تولید کلر که مصرف بالایی در کشور دارد نیز از این عنصر استفاده میشود. سدیم در ترکیب با پتاسیم، کود پتاس را به دست میدهد که بیشترین نیاز کشور برای بارورسازی خاک به این ماده است که ارزش افزوده بالایی دارد. عنصر پتاسیم ماده اولیه تولید شویندهها و محصولات بهداشتی و آرایشی و سرمهای غذایی میباشد و نیز عنصر کلسیم و منیزیم به همین نحو.
نکته قابل توجه اینکه با محصولات یادشده، نه تنها نیاز کشور تأمین خواهد شد، بلکه عمده این محصول میتواند از طریق بنادر شمالی کشور صادر هم شود؛ بنابراین حتماً باید در تکمیل این طرح نسبت به توسعه بنادر شمالی کشور اقدام کنیم و ظرفیت آن را بالا ببریم و بر همین اساس، هزاران شغل پایدار برای هموطنان عزیز ما در شمال کشور به وجود میآید.
استان مازندران امروز با ۳۰ درصد کمبود آب روبهروست. پیشنهاد ما این است که ظرفیت شیرینسازی آب دریا را به دو برابر افزایش دهیم تا بخشی از کمآبی و نیاز استان در مسیر انتقال آب مرتفع شود و اراضی حاصلخیز شهرها و روستاهای شرق مازندران منتفع شوند.
آیا آب تهیهشده از طریق این طرح برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی توجیه اقتصادی دارد؟
بله! به دلیل وجود دشتهای پست و کاهش هزینههای پمپاژ و نیز نزدیکی به دریا، قطعاً هزینه بهرهبرداری بالا نخواهد بود و سرمایهگذار هم میتواند به واسطه سود حاصله از فرآوری عناصر گرانقیمت آب دریا، آب مورد نیاز برای مصرف هموطنان ما را رایگان ارائه دهد.
از طرفی هزینه شیرینسازی آب خزر یکسوم هزینه شیرینسازی آب خلیج فارس است. هزینه انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی استانهای کرمان و یزد و اصفهان به طول ۹۰۰ کیلومتر در برآورد اولیه توسط شرکتهای سرمایهگذار به قیمت سال ۹۵ حدود ۲۰ هزار تومان برای هر متر مکعب است در حالی که هزینه انتقال آب از دریاچه خزر به استان سمنان با طول مسیر ۱۸۰ کیلومتر، ۸ هزار تومان برآورد شده است؛ لذا این آب صرفاً برای مصارف شرب و صنعت توجیه دارد و نه برای کشاورزی سنتی و غرقابی و البته برای کشاورزی به شیوه مدرن هم توجیه دارد.
بر اساس برآوردهای سازمان فضایی امریکا (ناسا) کشورهایی همانند ایران تا سال ۲۰۵۰ میلادی، ۱۱ برابر وضع موجود دچار خشکسالی خواهند شد. به علاوه کمبود شدید منابع آبی در استان سمنان و افت شدید سفرههای آبهای زیرزمینی سبب نشست دشتها و اراضی استان به میزان ۲۰ تا ۷۰ سانتیمتر شده که خطر وقوع زلزله را تشدید مینماید.
مهاجرت از نیمه شرقی کشور به بخش کوچک شمالی و نیمه غربی واقعیت ناخوشایند و بحرانی خواهد بود که کشور عزیز ما را تهدید میکند. از طرفی موضوع اشتغال در کشور ما که به دلیل فقدان آب با بنبستی در توسعه صنعتی مواجه گردیده و نزدیکی استان سمنان به پایتخت که حاشیهنشینی و جمعیت زیاد یکی از تهدیدهای آن است، این جمعبندی را به دنبال میآورد که با انتقال آب دریای خزر به استان سمنان میتوان بخش اعظمی از مشکلات استانهای همجوار سمنان، بهخصوص مازندران و تهران و حتی کشور را حل کرد.
استان سمنان طی سالهای اخیر به عنوان یک استان مهاجرپذیر مطرح بوده و تا کنون بیش از ۳۰ هزار هموطن ما از استان مازندران به سمنان آمدهاند. برآوردهای صورتگرفته نشان میدهد که به واسطه انتقال آب دریای خزر، برای ۵۰۰ هزار نفر شغل پایدار ایجاد خواهد شد؛ لذا این طرح علاوه بر توجیه اقتصادی، حلال بسیاری از معضلات کشور نیز خواهد بود.
اساساً حفر کانال برای انتقال آب دریای خزر ممکن است و اتصال این کانال به استان سمنان مشکلاتی را ایجاد نمیکند؟
در این طرح هیچگونه کانالی حفر نمیشود، بلکه آب از طریق نصب دو رشته لوله ۱۶۰۰ میلیمتری منتقل خواهد شد.
از تکنولوژی جدید حفاری با سیستم (H.D.D (Horizontal directional drilling برای حفاری و لولهگذاری استفاده میشود. در این روش این دستگاه تا عمق ۴۰ متر زیر زمین به طول ۳۰۰۰ متر عملیات حفاری و لولهگذاری را انجام میدهد بنابراین تأسیساتی مانند شهر، روستا، بزرگراه، رودخانه، کوه، جنگل، مزارع و باغات هیچگونه آسیبی نخواهند دید.
آیا اجرای این لولههای انتقال در مسیرهای دسترسی مورد نیاز، باعث از بین رفتن جنگلهای مسیر و قطع درختها نمیشود؟
این رشته لولههای انتقال درواقع از مسیر لوله نفت که در امیرآباد نکا تا پالایشگاه ری در تهران قرار گرفته اجرا خواهد شد. هموطنان ما در مازندران اطلاع دارند که در سالهای ۷۵ تا ۸۰، هزاران هکتار از جنگلهای هیرکانی برای اجرای خط نفت نابود شدهاند. این مسیر قدیمی که به عرض ۱۵ تا ۲۰ متر اجرا شده و سالیان طولانی توسط روستاییان منطقه برای رفتوآمد مورد استفاده قرار گرفته، فاقد جنگل و گیاه است. از نزدیکی نیروگاه نکا تا دوآب در مسیری به طول ۸۱ کیلومتر و در کنار خط لوله نفت، خطوط انتقال آب نیز اجرا خواهند شد.
در این مسیر مقدار محدودی پوشش گیاهی (حدود ۲۴ هکتار) موجود است که پس از اجرای خط لوله نفت رویش نموده است. از دو آب تا خطیرکوه به طول ۳۵ کیلومتر اصلاً جنگلی وجود ندارد و مجری نیز موظف است حداقل آسیب به بوتهزارها و مزارع مردم وارد شود و متعهد است که پنج برابر آسیبهای احتمالی و جزئی وارده را در نقاطی که سازمان محیطزیست اعلام مینماید، جبران کند.
این مسیر انتقال آب ۳۵ کیلومتری از حاشیه جاده تعریضشده موجود، عبور خواهد نمود. در ادامه مسیر تا سمنان نیز خط انتقال در حال حاضر موجود است (تونل چشمه روزیه). ادامه مسیر از سمنان به گرمسار و از سمنان به دامغان، شاهرود و میامی نیز که عاری از جنگل بودن آن بر همگان آشکار است و خط انتقال در کنار خط گاز سراسری اجرا خواهد شد.
با برداشت آب از دریای خزر، آینده این دریا به خطر نخواهد افتاد؟
آب دریای خزر هرقدر برداشت شود، روسیه با باز و بسته کردن دریچههای کانال ولگا- دن که به آبهای آزاد (دریای سیاه) متصل است خواسته یا ناخواسته، برداشتها را جبران میکند. سالانه ۲۴۶ میلیارد متر مکعب آب شیرین که ناشی از ذوب کوههای یخی در سیبری است وارد دریای خزر میشود. جالب است که در مصب رود ولگا به خزر تا شعاع بیش از یکصد کیلومتر آب دریا شیرین است؛ لذا هرچه آب برداشت شود، آب دریا به سمت شیرینی میل میکند.
بنابراین هیچ نگرانی برای کم شدن آب دریا وجود ندارد. این نکته نیز قابل توجه است که اگر تغییرات جوی در سطح دریای خزر به وجود آید، بیش از ۱۵۰ میلیون انسان ساحلنشین، در کشورهای اطراف دریای خزر آسیب خواهند دید؛ لذا روسها همواره سطح آب را از طریق دریچههای ولگا- دن کنترل میکنند؛ لذا میبینیم ترکمنستان و قزاقستان، مطالعه انتقال آب دریای خزر به دریاچه آرال که توسط اسرائیلیها در حال انجام است را با اطلاع روسها انجام میدهند و روسها در این زمینه ممانعتی به عمل نیاوردهاند.
این دو کشور اقدامات دیگری نیز در این راستا به انجام رساندهاند و روسها واکنشی نشان ندادهاند؛ همچنانکه ترکمنستان و قزاقستان با نصب آبشیرینکنها سالهاست آب خزر را با انتقال به شهرهای خود مصرف میکنند. قزاقستان انتقال آب دریای خزر را جزو مسائل استراتژیک کشور خود میداند. ترکمنستان یک کارخانه شیرینکننده را در نزدیکی منطقه آزاد گردشگری آواره در خزر نصب کرده است و آب شیرین را به این منطقه انتقال میدهد. برای منطقه گردشگری آواره در کنار خزر ۲ میلیارد دلار صرف شده است.
احداث جزیره مصنوعی خزر و احداث مجتمع گردشگری آواره در طول ۲۶ کیلومتر از سواحل جنوب شرقی خزر در اردیبهشتماه ۱۳۸۶ آغاز شده است. فعالان محیطزیست میگویند ساخت این جزیره دریا را آلوده خواهد کرد. مقامات این کشور مدعی هستند که پروژههای ساختمانی به ارزش ۴۴ میلیارد دلار در این منطقه در دست احداث است. ترکمنستان درنظر دارد که یک رودخانه مصنوعی قابل کشتیرانی، یک آکواریوم بزرگ دریایی، مرکز تفریحی برای اسکی و یک کازینوسیتی در این منطقه ایجاد کند.
از این رو چنانچه ایران اقدام به نصب آبشیرینهایی کند که پساب نداشته باشد، میتواند در اجلاسها و کنوانسیونها با قدرت و مدعی حاضر شود و از اجرای طرحهای سنتی و نصب آبشیرینکنهای دارای پساب جلوگیری کند.