سرویس اقتصادی جوان آنلاین: در حالی که بازار گاز ترکیه با بیتدبیری در حال از دست رفتن است، رئیسجمهور در سفر خود به این کشور از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای تأمین درازمدت انرژی موردنیاز این کشور گفته است.
ترکیه یکی از مشتریان گاز ایران است که تا شش سال دیگر قرارداد واردات گازش از ایران به پایان میرسد. بر اساس قراردادی که در دولت سازندگی با دولت اربکان بسته شده بود، ایران متعهد شده روزانه حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به ترکیه صادر کند که این رقم همواره بین ۷ تا ۹ میلیارد مترمکعب در نوسان بوده است.
ترکیه و عراق دو کشوری هستند که روزانه کمتر از ۶۰ میلیون مترمکعب گاز از ایران خریداری میکنند، اما حساب آنکارا با سایر مشتریان نفت و گاز کشور متفاوت است. ترکیه دروازه اروپایی است که نیازمند گاز است تا نیاز خود را به روسیه کاهش دهد و به همین دلیل، این کشور برای تأمین بخشی از نیازهای خود و همچنین تبدیل شدن به هاب انرژی، قراردادهای جذابی را با کشورهای روسیه و آذربایجان امضا کرده است.
در گذشته تلاشهایی برای دو برابر شدن صادرات گاز به ترکیه انجام شد تا نقش ایران در بازار این کشور تقویت شود. اهمیت صادرات گاز به ترکیه زمانی بیشتر نمود میکند که بدانیم در دوره گذشته تحریمها، پول گاز به راحتی و بدون هیچ تحریمی به ایران پرداخت میشد. رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور این کشور هم چند ماه پیش با اشاره به این موضوع گفت: ما به امریکا اعلام کردیم ترکیه نیازمند گاز ایران است و مسائل مربوط به واردات گاز باید از تحریم مستثنی شود.
این گفتههای اردوغان نشان میدهد درآمدهای صادراتی گاز ایران میتواند نقش مهمی در تأمین نیازهای ارزی کشور ایفا کند، اما نهتنها چنین نگاهی در ایران نیست، بلکه راهبرد خاصی هم برای بهرهگیری از امتیازات طبیعی کشور وجود ندارد. در دولت یازدهم ترکها پیشنهاد واردات دو برابری گاز را مطرح کردند، اما این پیشنهاد به صورت عجیبی توسط ایران رد شد. ترکیه با تأکید بر قیمت گاز دریافتی خود از روسیه و آذربایجان به ایران پیشنهاد داد اگر تهران با کاهش قیمت گاز موافقت کند، میتواند واردات خود را از ایران دو برابر کند. وزارت نفت مسئولیت بررسی پیشنهاد ترکیه را بر عهده گرفت و در نهایت مذاکرات به بنبست رسید. ترکیه هم به سراغ منابع دیگری رفت و به سرعت افزایش واردات از روسیه و آذربایجان را در دستور کار قرار داد. در این میان ایران هم تماشاگر فعالیتهای ترکیه بود و متأسفانه تا چند ماه دیگر، ایران از رتبه دوم تأمینکننده گاز ترکیه به رتبه سوم سقوط خواهد کرد.
در سال ۲۰۱۷ میلادی، سهم ایران از بازار ترکیه ۹میلیارد متر مکعب بوده و روسیه با تأمین ۲۹میلیارد مترمکعب رتبه نخست را بین تأمینکنندگان گاز ترکیه به خود اختصاص داده است. نگاهی به ترکیب صادرکنندگان گاز به ترکیه نشان میدهد روسیه با تأمین ۹۳/ ۵۱ درصدی نیازهای این کشور رتبه نخست را به خود اختصاص داده و پس از این کشور، الجزایر و نیجریه مجموعاً سهم ۴۸/ ۱۹ درصدی را به خود اختصاص دادهاند. پس از این کشورها ایران با سهم ۷۴ /۱۶ درصدی قرار گرفته و پس از آن، آذربایجان با سهم ۸۵ /۱۱ درصدی قرار دارد.
اما خرداد ۹۷ بود که نخستین فاز کریدور گاز جنوبی افتتاح شد و اردوغان و الهام علی اف، رئیسجمهور آذربایجان روبان آن را قیچی کردند. اردوغان خط لوله تاناب را «جاده ابریشم انرژی» توصیف کرد. به گفته رئیسجمهور ترکیه، ظرفیت اولیه خط لوله ترانس آناتولی انتقال ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز در سال است که ۶ میلیارد مترمکعب آن به ترکیه و بقیه نیز به اروپا انتقال خواهد داد. به بیان سادهتر، آذربایجان تا سال آینده ۱۲میلیارد مترمکعب از نیاز ترکیه را پوشش خواهد گرفت و ایران را پشت سر خواهد گذاشت.
از سوی دیگر، چند هفته پیش ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه با سفر به ترکیه در مراسمی به همراه اردوغان خط لوله ترک استریم را افتتاح کرد که میتواند سالانه ۵ /۳۱ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه برساند. این خط لوله یک هزار و ۱۷۵ کیلومتر طول دارد که حدود هزار کیلومتر آن از اعماق دریای سیاه میگذرد و مابقی آن در بخش خشکی ترکیه قرار دارد. نکته جالب اینجاست که توافق اولیه برای امضای قرارداد در سال ۲۰۱۶ میلادی رقم خورد و در سال ۲۰۱۷ میلادی قراردادی برای این منظور بین طرفین امضا شد و هزار کیلومتر خط لوله دریایی طی یک سال ساخته شد. گازپروم در سال ۲۰۱۷ میلادی وعده داده بود این خط لوله از سال ۲۰۱۹ میلادی کار خود را آغاز کند که به احتمال فراوان چنین نیز خواهد شد. با توجه به اینکه قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه در پایان سال ۲۰۲۵ میلادی منقضی میشود، به نظر میرسد شرایط تمدید این قرارداد بسیار سخت خواهد بود؛ چراکه رقبای منطقهای ایران در حال حداکثرسازی صادرات به ترکیه هستند. رئیسجمهور ایران اگرچه به ترکیه این قول را داده است که برای تأمین درازمدت انرژی موردنیاز این کشور آماده است، اما این مسیر باید در همان دولت یازدهم تبدیل به قرارداد میشد؛ کمااینکه سایر رقبای منطقهای ایران با استفاده از غفلت ایران توانستند به سرعت قراردادهای جذابی را با ترکیه امضا کنند و به راحتی جای ایران را از آن خود کنند.