نزدیک به ۷۰ درصد دانشجویان خارجی در کشورمان، جوانان افغان هستند. این دانشجویان با مشکلات بزرگی دست و پنجه نرم میکنند. پرداخت شهریههای بالا در حالی که اکثراً از قشر محروم هستند؛ عدم انتخاب برخی از رشتهها و شهرها و از همه جالبتر یک سفر اجباری به افغانستان یا کیش! از مشکلات این دانشجویان است.
نزدیک به ۲۶ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاههای ایران درس میخوانند، اما ۱۷ هزار دانشجوی آن افغان هستند که باید هر سال ویزایشان را تمدید کنند.
نه قسط نه وام، فقط نقد
در دفترچه کنکور نوشته شده که در بسیاری از شهرها، دانشجوی افغان پذیرفته نمیشود. انتخاب همه رشتهها برای دانشجوی افغان آزاد نیست زیرا ویزای تحصیلی به اتباع خارجی اجازه کار نمیدهد. در دو سال گذشته شهریه دانشجویان افغان در دانشگاههای ایران چند برابر شده و از آنجا که دانشجوهای افغان مشمول کمک هزینه تحصیلی، وام و حتی قسط بندی شهریه نمیشوند، تحصیل برای آنها سختتر شده و برخی هم ترک تحصیل کردهاند.
مشکلات سفر به زادگاه پدری
اگر یک جوان افغان در ایران دانشجو شود، باید کارت اقامتش را تحویل بدهد؛ یعنی باید پاسپورت الکترونیک بگیرد که لازمه آن شناسنامه الکترونیک و سفر به افغانستان است. اکثر دانشجویان افغانستانی که در ایران تحصیل میکنند، اهل مناطق مرکزی افغانستان هستند و مناطق مرکزی هم دارای ناامنترین راههاست و دانشجویان با خطر برخورد با طالبان و آدمربایان روبهرو هستند. برای دریافت شناسنامه نیاز است که استشهادنامهای از محل زندگی و زادگاه تهیه شود که این پروسه حدوداً دو ماه به طول میانجامد و جزو سختترین کارهاست؛ صرفنظر از اینکه روند اداری در افغانستان بسیار پیچیده است. از بهار سال ۹۵ بخشنامهای مبنی بر اینکه دانشجویان دختر میتوانند ویزای تحصیلی خود را در جزیره کیش با پاسپورت عادی دریافت کنند، اجرایی شد. اما آن هم یکروزه صادر نمیشود و هزینه اقامت کیش هم بالاست.
ورود به اردوگاه با کارت دانشجویی
اگر دانشجویی بخواهد برای دریافت پاسپورت الکترونیکی به افغانستان برود، مجبور به سفر با خانواده است که متأسفانه در قانون ایران مشکلاتی را در پی خواهد داشت. بسیاری از دانشگاههای ایران قانونی مبنی بر این دارند که ابتدای ترم اول ویزای دانشجویی را به واحد مربوطه تحویل دهند، دارند و بسیاری از دانشجویان مجبور هستند برای دریافت این ویزا یک ترم مرخصی گرفته یا حتی از تحصیل انصراف دهند. از دیگر مشکلات دانشجویان عبور و مرور آنها بین شهرهای مختلف ایران است، کارت دانشجویی برای دانشجویان مهاجر افغانستانی هیچ ارزشی نداشته و چنانچه مدارکی دال بر اقامت نداشته باشند، به اردوگاهها فرستاده میشوند.
دریافت مدرک به شرط خروج
افرادی که از مقطع کارشناسی فارغالتحصیل میشوند، باید سریع در پاسپورتهای خود خروجی بزنند تا بتوانند مدرک خود را از دانشگاه مربوطه دریافت کنند. بسیاری از دانشجویانی که برای ادامه تحصیل در مقطع ارشد اقدام کردهاند، با همین مشکل روبهرو شدهاند. چون زمانی برای ماندن تا شروع دوره ارشد نداشتند. از سوی دیگر معدل دیپلم کتبی باید حداقل ۱۲باشد تا یک متقاضی افغانستانی بتواند در دانشگاههای دولتی و معتبر ایران تحصیل کند، که این چوب لای چرخ دانشجویان افغانستانی است. یعنی اگر کسی رتبه خوبی بیاورد ولی معدل کتبیاش زیر ۱۲باشد، باید صرفنظر از رتبه کنکور از دانشگاه دولتی و معتبر بگذرد و به اجبار، به دانشگاههای پیامنور، آزاد و شهریهدار (غیرانتفاعی، پردیس دانشگاهی، بینالمللی) روی بیاورد.
از دانشگاه تا کفاشی
همچنین به گفته دانشجویان افغان، رفتارهای سلیقهای باعثشده تکلیف این دانشجویان برای پرداخت شهریه معلوم نباشد و برخی دانشگاهها که به صورت هیئتامنایی اداره میشوند و مبلغ شهریه را به دلخواه خود تعیین میکنند و همه اینها در شرایطی است که ویزای تحصیلی دانشجویان افغان بدون اجازه کار است. چندی قبل یک نشریه دانشجویی خبر داده بود: «یک سری دانشجوی افغان که واقعاً نخبه هستند، معدلشان در کارشناسی ارشد ۱۹-۲۰ بوده، حالا با تبدیل شهریهها مجبور شدهاند، تحصیل را رها کنند. بچههای دانشگاه قزوین یک کارگاه کفاشی دارند، شبها کفاشی میکنند تا پول شهریه را دربیاورند و، چون الان شهریهشان بالا رفته است، مجبور هسنتد بیشتر کار کنند از شب تا صبح کار میکنند و تحصیلشان افت پیدا کرده است.»
در حسرت تعامل
دانشجویان افغان گله میکنند که با وجود تحصیلات عالی، به آنها به چشم آواره و بیگانه نگاه میشود. اتفاقی که باعث شده مهاجرین امروز شخصیتی در ایران پیدا نکنند و «هویت» بزرگترین گمشده آنها باشد. همه این مشکلات با تعامل مسئولان ایرانی با افغانستانی قابل حل است.