محمدرضا سوري
با وجود اينكه خراسان جنوبي يكي از مهترين وباكيفيت ترين توليد كنندگان سه محصول ، زعفران ، زرشك وعناب كشور به شمار مي رود ، با اين حال مشكلاتي از قبيل نبود صنعت بسته بندي ،تبديلي وگمرك اختصاصي براي صادرات سبب شده تا اين سه محصول با برند ديگر استانها بسته بندي وصادر شود.
دراين ميان اختلاف بر سر صادرات زرشك خراسان جنوبي موضوعي است كه صادرات اين محصول را دچارمشكل كرده است درحالي كه مسئولان وزارت جهاد کشاورزی از راه اندازی گمرک تخصصی زرشک در خراسان جنوبی مي دهند گمرک اعلام می کند این محصول در لیست گمرک رسمی نبوده و زیرساخت ها هم فراهم نیست.
******
خراسان جنوبي بادارا بودن 15 هزار و 13 هکتار باغ زیر کشت زرشک و تولید سالانه 18 هزار تن محصول، بیش از 98 درصد زرشک ایران را در اختیار دارد.
از مجموع سطح زیر کشت زرشک استان در حال حاضر 12 هزار و 839 هکتار آن بارور است.
در حال حاضر 25 هزار خانوار در بخش کاشت، داشت و برداشت محصول زرشک در استان فعالیت می کنند.
بیشترین سطح زیر کشت این محصول با چهار هزار و 233 هکتار با تولید چهار هزار و 582 تن مربوط به شهرستان قاینات است.
محصول زرشک این استان به 30 کشور جهان از جمله آلمان، استرالیا، اتریش، هلند، امارات متحده عربی و آمریکا صادر می شود.
همچنين 10 کارخانه فرآوری با ظرفیت اسمی 11 هزار و 348 تن و 308 بارگاه بهداشتی زرشک، جواز تاسیس دریافت کرده اند،كه از این تعداد تاکنون 101 واحد به بهره برداری رسیده است که در صورت بهره برداری کامل قابلیت نگهداری 30 هزار تن زرشک را در سال خواهند داشت.
درحال حاضر 22 واحد فرآوری دارای پروانه بهره برداری با ظرفیت کل اسمی هفت هزار و 518 تن در شهرستان های بیرجند، سربیشه، قاین و درمیان مشغول فعالیت هستند
براساس گزارش های واحدهای تولیدی، در چهار ماه نخست امسال پنج هزار تن محصول زرشک به ارزش ریالی 150 میلیارد ریال در استان به صورت محصولات آب زرشک، شربت، کنسانتره، پودر، بسته بندی و غیره فرآوری شد.
نياز به ايجاد گمرک تخصصی زرشک
ازآنجا كه ارزش ماندگاري مواد غذايي مي طلبد تا دراسرع وقت به دست مصرف كننده برسد، لذا با توجه به صادرات محصولات غذايي كشاورزي درخراسان جنوبي به ساير استانها وخارج از كشوراين مهم مي طلبد تا با ايجاد درگاه هاي صادراتي درگمرك اين مهم سرعت بگيرد.
موضوعي كه بارها مسولان جهاد كشاورزي خراسان جنوبي قولهايي در زمينه راه اندازي گمرک تخصصی زرشک داده اند با اين وجود گمرک استان اعلام می کند این محصول در لیست گمرک رسمی نبوده و زیرساخت هاي آن هم فراهم نیست.
دوم آبان ماه امسال بود كه داوود حبیبی، معاون مدیرکل دفتر میوه های سردسیری وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد:« برای راه اندازی گمرک رسمی صادرات زرشک در بیرجند برنامه ریزی شده است. »
این اظهارات درحالي بود که ازچند سال گذشته صادرات زرشک از گمرک بیرجند انجام می شود.
معاون فنی و امور گمرکی اداره کل گمرک خراسان جنوبی با اشاره به اینکه هم اکنون امکان صادرات بسیاری از محصولات ویژه خراسان جنوبی از گمرک استان فراهم است، گفت:« صادرات زرشک از گمرک استان در حال انجام است و باید دید منظور این مقام مسئول از گمرک رسمی زرشک چیست؟»
ابوالحسن ظفرنیا یادآورشد:« موضوع گمرک رسمی زرشک در حالی مطرح شده است که ما در سال ۸۷ مجوز گمرک تخصصی زعفران را گرفتیم، اما به دلایلی بزرگوارانی که در استان هستند و یک سری تکالیفی بر عهده دارند، صادرات زعفران را از استان انجام نمی دهند.»
وی ادامه داد: «این موضوع بیم آن را دارد که دوباره گمرکی به نام استان باشد اما صادرات از استان دیگری انجام شود.»
علت اين موضوع اين است كه بیشتر صادرکنندگان مشکلات حمل و نقلی را مطرح می کنند و ادعا دارند اگر اینجا اقدامات گمرکی را برای زعفران انجام دهند، دوباره در فرودگاه مشهد یا هر فرودگاهی که پرواز به مقصد مد نظر را داشته باشد مجبور به انجام یک سری اقدامات هستند بنابراین تمام امور را از همان مبدا که محل صادرات است و نماینده استاندارد نیز حضور دارد به یکباره انجام می دهند.
معاون فنی و امور گمرکی اداره کل گمرک خراسان جنوبی نبود پرواز از مرکز استان به کشورهای هدف صادرات را مهمترین مشکل ذکر کرد که همیشه از طرف صادرکنندگان استان مطرح می شود.
ظفرنیا ادامه داد: سال گذشته محصول صادراتی برای قطر داشتیم اما به دلیل اینکه پرواز از این استان نداشتیم اظهار در این استان و پرواز از استان فارس انجام شد.
به گفته وی بیشتر زعفران خراسان جنوبی از فرودگاه مشهد انجام می شود.
یکی از دلایلی که برای داشتن گمرک تخصصی در یک استان مطرح می شود داشتن یک محصول در حجم زیاد است که البته ارزآوری آن محصول نیز مد نظر است.
وي ادامه مي دهد: «در حال حاضر برای صادرات زرشک مشکل خاصی وجود ندارد. اینکه گمرکی در صادرات یک محصول تخصصی شود به این معنی است که ارباب رجوع در انجام امور گمرکی اش راحت تر باشد، نیروهای مستقر در گمرک در شناخت آن محصول آموزش دیده باشند و استاندارد نیز همزمان بتواند اعمال نظر کنند و چندین آیتم دیگر که یکی از آن ها تولید میزان محصول خاص در یک استان است.»
373 بارگاه بهداشتی زرشک
از آنجا كه زرشك توليدي در خراسان جنوبي براي تبديل به محصولاتي از قبل ،آب زرشک، شربت، کنسانتره، پودرنياز به مكانهاي بهداشتي دارد لذا اين مهم به طور ويژه وبه صورتي كاملا بهداشتي در اين استان اجرايي مي شود.
موضوع مهمي كه به گفته مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم اكنون 373 بارگاه (خوابگاه بهداشتی زرشک برای نگهداری و خشک کردن) این محصول در استان مجوز دریافت کرده اند.
عبدالرضا رضایی يا اشاه به اينكه ظرفیت اسمی این بارگاه ها 37 هزار و 462 تن زرشک و ظرفیت عملی آنها هفت هزار و 856 تن پیش بینی شده استبيان مي كند:« در بارگاه های بهداشتی زرشک، خشک کردن محصول از حالت خرمنی به نیمه صنعتی تبدیل و نسبت به خشک کردن آن با کیفیت مطلوب و مناسب اقدام می شود.»
اين درحالي است كه همچنین 10 کارخانه فرآوری محصول زرشک با ظرفیت 11 هزار و 348 تن در استان فعال است و پیش بینی می شود امسال 19 هزار و 100 تن زرشک از سطح 15 هزار و 563 هکتار باغات این محصول در خراسان جنوبی برداشت شود.
زرشک به عنوان یکی از محصولات استراتژیک خراسان جنوبی یکی از منابع درآمدی کشاورزان محسوب می شود.موضوعي كه موجب شده تا تعداد بهره برداران محصول زرشک در خراسان جنوبی به 25 هزار نفربرسد.
از آنجا كه بیش از 98 درصد زرشک ایران در این استان تولید وعلاوه بر مصرف داخل کشور به کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز صادر می شود لذا از زرشك خراسان جنوبي مي توان به عنوان يك محصول استراتژيك نام برد.
انتقال پاجوشهاي درخت زرشك معضل جدي كشاورزان خراسان جنوبي
در کنار مشکلات ریزودرشتی که همواره کشاورزان کشور را تهدید می‌کند، همواره دلالان بالاترین نقش را در این میان دارند چراکه بدون کوچکترین زحمتی ثمره یک سال تلاش کشاورزان را با کمترین قیمت خریده و با بالاترین قیمت به فروش می‌رسانند. در این میان زرشک تولیدی در خراسان جنوبی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است چراکه از زمان کاشت تا زمان برداشت سایه خود را روی زحمات زرشک‌کاران برنمی‌دارند. با وقوع خشکسالی در بیشتر استان‌های کشور و تغییر الگوی کشت، واسطه‌ها و دلالان وارد عمل شده و بالاترین بهره را از این مهم ببرند. یکی از کارشناسان کشاورزی در این خصوص می‌گوید: «از آنجا که زعفران و زرشک تولیدی در استان خراسان جنوبی به کمترین میزان آب نیاز دارد و سازگار با مناطق کویری است لذا این مهم سبب شده تا کارشناسان کشاورزی پیشنهاد کشت آنها را بدهند.» مهدی ابوالحسنی می‌افزاید: «در حال حاضر در بیشتر مناطق دچار خشکسالی کشور کشت زعفران آغاز شده است که عملاً بازار را از انحصار خراسان جنوبی درآورده است، هر چند از لحاظ کیفیت هرگز به پای زعفران این منطقه نمی‌رسند، اما نمی‌توان از تأثیر آن در بازار غافل شد.» درحالی که بهره‌برداران زعفران از تولید محصول خود در سایر استانها دلخور هستند، حالا خبر‌های جدید حکایت از حضور دلالانی دارد که اقدام به خرید پاجوش زرشک و انتقال آن به دیگر نقاط کشور می‌کنند به طوری که برخی مسئولان هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه یابد به طور حتم روستا‌های قائنات به عنوان یکی از قطب‌های تولید این محصول با خطر خالی شدن از سکنه مواجه می‌شود چراکه دغدغه بهره‌برداران این است که زرشک به سرنوشت زعفران تبدیل نشود و بقیه نقاط جایگاه خراسان جنوبی و این شهرستان را قبضه نکنند، چون ۱۲ هزار و ۸۰۰ خانوار بهره‌بردار زرشک در قائنات منبع درآمدشان در این سال‌های خشکی از این راه است. نبود ایستگاه تحقیقاتی زرشک، کمبود صنایع تبدیلی، نبود آزمایشگاه تشخیصی، خشکسالی و کمبود آب و تسهیلات ارزان قیمت برای احداث بارگاه از مهمترین مشکلات بهره‌برداران زرشک در قائنات است. رئیس اتحادیه زرشک و زعفران قائن با اشاره به انتقال نهال زرشک به دیگر استانها می‌گوید: «اگر انتقال نهال زرشک به دیگر استانها ادامه یابد، روستا‌های مرزی قائنات که مهمترین تولیدکننده زرشک شهرستان هستند خالی از سکنه می‌شود.» رضا جوهری می‌افزاید: «باید شورای تأمین و مسئولان مربوطه جلوی انتقال نهال زرشک به دیگر مناطق و استان‌های پر آب که امکان تولید دیگر محصولات کشاورزی وجود دارد، بگیرند.» این اظهارات در حالی است که به گفته برخی کارشناسان، با وجود اینکه هرچند انتقال پاجوش زرشک قاچاق نیست، اما برای حمل و انتقال آن به دیگر استانها باید گواهی بهداشت قرنطینه‌ای یا مدیریت حفظ نباتات گرفته شود یا کارشناس حفظ نباتات از محموله بازدید کند.
