روزگاری نه چندان دور، زمانی که صحبت از کلانشهر تبریز میشد ناخودآگاه، باغ شهر نیز در کنار آن جا خوش میکرد اما حال دیگر هیچ خبری از باغ شهر در تبریز نیست و تا جایی که چشم کار میکند، ساختمانهای سر به فلک کشیده قامت راست کرده و جلوهنمایی میکنند.
این روزها اگر بخواهیم تبریز را توصیف کنیم میتوان به زندگی صنعتی، صدای گوش خراش خودروها، صدای دلخراش ساخت و سازهای سر به فلک کشیده، آلودگی هوا و به شمارش افتادن نفسها اشاره کرد.
تبریز گذشته از تمام زیباییهای خود به سختی با کمبود فضای سبز، دست و پنجه نرم میکند افزایش جمعیت و وسعت تبریز از یک سو و تشدید آلودگی هوا از سوی دیگر، فضای سبز را نیاز مبرم کلانشهر تبریز میسازد که در این میان از مهمترین تأثیراتی که فضای سبز بر پیکر شهر میگذارد، گذران اوقات فراغت و استفاده از هوایی پاک و مطبوع است.
این یک رویا نیست، در کلانشهر تبریز، مناطقی را داریم که واقعاً شهربازی و حتی پارک و فضای سبزی که کودک بتواند ساعاتی را در آنجا خوش بگذراند، وجود ندارد در این مورد نه کودکان قابل سرزنش هستند و نه آنان که مدام از سر و صدای کودکان در عذابند.
انگار روی خوش فضاهای سبز بیشتر در مناطق بالا شهر به چشم میخورد این را به وضوح میتوان از نوع گلکاریهای متنوع و روشناییهای کافی دریافت، اما حال فضاهای سبز مناطق پایین شهر چه میشود! چنین ناهنجاریهای شهری و اجتماعی ریشه در کمبودهایی دارد که فقط و فقط رفع آنها در همه شهرها بر عهده شهرداریها است.
کمبود پارک و شهربازی به خصوص در مناطق حاشیه نشین
کمبود پارک و شهربازی به خصوص در مناطق حاشیهنشین که تعداد کودکان نسبت به سایر مناطق هم بیشتر است نیاز مبرمی به حل این مسئله دارد، این کودکان که تنها دلخوشی آنها بازی با هم سن و سالان خود است متأسفانه مکان مناسبی برای رفع هیجانات کودکانه و رفع نیازهای طبیعی خود را ندارند. خلاءهای این مناطق به قدری گسترده است که نبود پارک و شهربازی، تنها یک مورد ناچیز به شمار میرود نیاز اساسی کودک در بازی است هیجانات کودکان در بازی تخلیه میگردد و بسیاری از مهارتها به خصوص مهارتهای جسمانی را حین بازی کسب میکند.
بارها دیدهایم که کودکان حین بازی درگیر با محیط میشوند که بسیاری از مهارتها را در بازی بین دوستانشان کسب میکنند که همه اینها جزو بایدهای رشد یک انسان است که مورد تأیید علم روانشناسی هم قرار گرفته است.
در زمان کنونی که ما زندگی میکنیم کودکان بیشتر عادت به آپارتماننشینی و بازی در فضای خانه که همان اتاق کودک است، دارند و میتوان عنوان کرد که مسائل اقتصادی از یک سو و سکونت در آپارتمانها از سوی دیگر کودکان را از برآورده ساختن طبیعیترین نیازهای آنان محروم ساخته است.
تنها محیطی که آنان برای بازی دارند همان اتاقی است که امکان بازیهای متنوع و رشد دهنده را از آنها میگیرد آنچه ظاهر قضیه نشان میدهد، این است که تعداد این شهربازیها نسبت به جمعیت به حد کفاف نرسیده و خانوادهها و کودکان دسترسی آسانی به این مکانها ندارند. درست است که در مناطق دیگر شهربازیها و فضاهای سبز بسیاری به چشم میخورد اما مناطق پایین شهر یا همان حاشیهنشین از نعمت داشتن این امکانات محروم ماندهاند.
وظایف زیباسازی شهرداری، تحتالشعاع مسائل و مشکلات سازمان پارک و فضای سبز قرار گرفت
فریدون باباییاقدم، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی کلانشهر تبریز در گفتوگو با خبرنگار ما در تبریز، با اشاره به پیشنهاد وزارت کشور مبنی بر کاهش سازمانها از جمله سازمان زیباسازی شهرداری، پارک و فضای سبز خاطرنشان کرد: ادغام سازمان زیباسازی و پارک و فضای سبز شهرداری بدون اساسنامه، ساختار و مصوب نشدن آن در شورا صورت گرفته که طبق اصول باید در ابتدا ساختار و اساسنامه آن مصوب میگردید و بعد ادغام میشد که نتیجه آن نوعی تداخل قضایی را در این حوزه شامل شد و به این قیمت تمام شد که وظایف زیباسازی شهرداری، تحتالشعاع مسائل و مشکلات سازمان پارک و فضای سبز قرار گرفت.
وی ادامه داد: سازمان زیباسازی که خود مجموعهای درآمدزا بود و بر طبق آن درآمدها، اقداماتی در راستای زیباسازی شهری انجام میداد از روز ادغام، سعی شد تا کمک کار سازمان پارک و فضای سبز قرار گیرد و منابع درآمدی آن برای تأمین هزینههای جاری پارک و فضای سبز شهرداری سوق داده شود که اخیراً در بحثهای مربوط به ادغام سازمانها در زمان ممکن شرایط قانونی بودن را به عمل خواهیم آورد تا جنبه قانونی پیدا کند تا حتماً در شورا مصوب گردد و متعاقب این قضیه بالاخره مسائل و مشکلاتی که در حوزه فضای سبز شهرداری در شهر تبریز وجود دارد به صورت جدیتر ورود کنیم.
باباییاقدم در پاسخ به این سوال که از ظرفیتهای مشارکت عمومی و NGOها چه استفادهای میشود، تصریح کرد: در بحث تشکلهای اجتماع محور و مردم نهاد یا تشکلهای غیر دولتی، متأسفانه در مجموعه شهرداری جایگاه چندانی ندارد در محوریت مردم نهاد و NGO بیشتر به بحثهای زیست محیطی بر میگردد که خیلی محدود است و دخالت چندانی در تصمیمگیری صورت نمیگیرد. اقداماتی که در حوزه فضای سبز شهر صورت میگیرد مشخصاً و مستقیماً از سوی شهرداری است چه سازمان پارک و فضای سبز و چه مدیریت فضای سبز مناطق دهگانه باشد.
اقدامی فرهنگی و نیاز به آموزشهای شهروندی/تجدیدنظر در حوزه فضای سبز شهری
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی کلانشهر تبریز افزود : در حالی که در تمام دنیا مرسوم و متداول است که معمولاً از ظرفیتهای مردمی نیز استفاده میشود چه تودههای مردم و چه نهاد و سازمانهایی که به صورت داوطلبانه فعال میشود که این نوعاً یک اقدام فرهنگی است که بحث آموزشهای شهروندی را طلب میکند به ویژه بعد اکولوژیکی فضای سبز. متأسفانه در برخی مواقع هزینهها در حوزه زیباسازی بیشتر رویکرد زیبایی شناختی داشته و به صورت مبلمان شهری است که هزینههای بالایی را میطلبد.
وی کارکرد اصلی فضای سبز را اکولوژیکی عنوان کرد و ادامه داد: کارکردی که با احداث و نگهداری آن به دنبال تغییر اقلیمی و تلطیف آب و هوایی هستیم و به هر حال آنچه که انتظار میرود و در تبریز وجود دارد بحث آلودگی هوا و آلودگی بصری در فضای سبز است.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی کلانشهر تبریز، بیان داشت: سازمان شهرداری در طی هر ماه بهرهبرداری از یک پارک محلهای را انجام میدهد هزینههای انجام شده در این پارکها بیشتر طبق یک رویکرد تفریحی است، به اینگونه که میتوانیم عملیاتی از قبیل کفسازی و جدولگذاری را محدود کنیم و به جای آن عرضه یک فضای سبز را چه در بحثهای گونههای درختی و چه بحث گونههای درختچهای و گلکاری داشته باشیم که به هر حال مستلزم برخی تجدید نظر در حوزه فضای سبز شهری است.
بابایی اقدم خاطرنشان کرد: در وهله اول محلی که به عنوان کاربری فضای سبز مصوب شده اگر به عنوان عضوی از شورای شهر و شهرداری اراده کنیم و فضای سبز داشته باشیم قدمهای مؤثری برداشتهایم. این در حالی است که طی چند دهه گذشته بخش عمدهای از مکانهایی که برای فضای سبز مطرح میشوند در فرآیند تغییر کاربری به کاربریهای دیگری تغییر مییابند.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی کلانشهر تبریز، خاطرنشان ساخت: امروزه اراده شورای شهر و شهرداری باید بر این مسئله متمرکز شود که مکانهای مصوب شده را به هر شکل ممکن به فضای سبز تبدیل کند زیرا هرگونه تعلل و جا ماندن به مرور زمان افزایش کاربری و تشدید پروندههای تغییر کاربری در کمیسیون ماده ۵ را به دنبال خواهد داشت.
وی افزود: بارها این مسئله را عنوان کردهام به طور مثال همواره بحثهای مسیرگشایی خیابانها و توسعه فضای سبز وجود دارد این در حالی است که تحقق طرح، در طرحهای مسیرگشایی و سلسله مراتب شبکه دسترسی، خیلی در سطح بالاتری است ولی برعکس در فضای سبز کمتر است به طور مثال وقتی میگوییم در فلان منطقه، خیابان را احداث میکنیم در طی یک بازه زمانی ورود میکنیم، همواره طرحهای مسیرگشایی بسیاری انجام شده که نشاندهنده تحقق طرح است اما در مسیرهای فضای سبز اینگونه نیست.
اقدم خاطرنشان ساخت: در طرح جامع تبریز قطعات بزرگی برای فضای سبز طراحی و تصویب شده اما به کاربری دیگری تغییر یافته تأکیدم این است که در وهله اول مورد تثبیت قرار گرفته شود، مثلاً در مناطق حاشیهنشینی بیشتر غلبه بر کاربری مسکونی است که با توجه به معیارهای مکانیابی پارکها با تملک تعدادی خانه یک پارک احداث کنیم که در این صورت تغییر کاربری با بعد مثبت همراه خواهد بود.
فضای سبز جزو اولویت و مهمترین مطالبات مردمی
در حالی که امروزه در بحث شهرسازی شهرها وقتی کلمه تغییر کاربری به میان میآید جنبه ویرانگر و تخریبی آن موضوع به ذهن خطور میکند که باید علاوه بر تثبیت به مرور در بافتهای پر شهری استفاده از کاربریهای دیگر به نفع فضای سبز جزو اولویت و مهمترین مطالبات مردمی در محلههای شهری است.
در این شهر جایی برای فضای سبز نیست، رنگ سبزم آرزوست/وضعیت فضای سبز تبریز اسفناک است
نوبتی هم باشد نوبت شهروندان تبریزی است، خبرنگار جوان با شهروندان کلانشهر تبریز همراه گشته تا نظرات آنان را به عنوان کسی که سالهاست در این شهر زندگی میکنند به گوش مسوولان برساند.
آرزو یکی از شهروندان تبریز گفت : فضای سبز کلانشهر تبریز نسبت به سایر شهرها کم است و این کمبود به طور بارزی خود را نشان میدهد به اینگونه که فضای سبز مدرن در خیابانها و میادین اصلی شهر کمتر به چشم میخورد.
ابراهیم یکی دیگر از شهروندان کلانشهر تبریز است وی در رابطه با کمبود فضای سبز شهر خود به خبرنگار ما در تبریز میگوید: متأسفانه شهری که روزی باغ شهر نام داشت در حال حاضر به شهری تبدیل گشته که از کمبود فضای سبز رنج میبرد اقداماتی که برای رفع این کمبود باید، انجام گیرد کار چندان سادهای نیست و باید دارای برنامههای اساسی و حساب شده باشد.
سعید، از دیگر شهروندانی است که در گفتوگو با خبرنگار ما در تبریز بیان میدارد: فضای سبز کلانشهر تبریز در حد ضعیف است چون در پارکها و فضاهای سبز تبریز عمدتاً درختها یا گلهایی کاشته میشود که مقاومت چندانی در برابر تغییرات آب و هوایی که در تبریز به شدت شاهد آن هستیم را ندارند.
وی ادامه داد: با عنایت به بحث کمآبی و نیز تغییرات جوی شدید در تبریز از گیاهانی استفاده شود که علاوه بر مقاومت، در بحث آبیاری نیز کمترین استفاده را داشته باشد. هم چنین بحث نگهداری نیز به صورت جدی اجرا شود نه تنها در بحث فضای سبز بلکه در تمامی موارد شهرسازی ما با مشکل نگهداری روبهرو هستیم اغلب مکانها و ابنیهها در دست بازسازی است ولی همانطور به امان خدا رها میکنیم و هیچ برنامهای برای نگهداری، ترمیم و بهسازی آنها نداریم.
این شهروند تبریزی در پاسخ به این سوال که آیا از پارک محلهای و فضای سبز منطقه سکونت خود راضی هستید یا خیر گفت : نخیر، یک محیط کوچک بدون هیچگونه مبحث تفریحی، فقط چمن و درخت، نه به زیباسازی آن توجه شده و نه به موقعیت مکانی آن، درست در وسط خیابان.
وی اضافه کرد: کلانشهر تبریز از زمانهای قدیم به دلیل داشتن باغات و فضاهای سبز بسیار زیاد به نام باغ شهر معروف بوده است ولی متأسفانه در طول گذشت زمان به دلیل بیتدبیری مدیران شهری و یا هر دلیل دیگری شاهد تخریب بسیاری از مکانهای فوق بودهایم که متأسفانه همچنان نیز هستیم. به عنوان مثال کاملاً ملموس میتوان طرحهایی را که برای بازسازی میدان آذربایجان ارائه شده بود را با حالت تمام شده فعلی آن بررسی کنید چه طرحهایی ارائه شده و اینکه تا چه حد و چگونه ساخته شده است.
کمبود آب، اصلیترین محدودیت فضای سبز/بالا بردن سرانه فضای سبز در کلانشهر تبریز
جعفر مدبر، مدیرعامل سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری تبریز در گفتوگو با خبرنگار ما، از جمله محدودیتهای فضای سبز کلانشهر تبریز را کمبود آب، منابع خاک و غنای خاک، نبود طرحها و مطالعات و عدم مشارکت مردم دانست و گفت: طرح جامع فضای سبز ده ساله است که مطالعات آن باید توسط مشاوران انجام گیرد که با پایدار بودن مدیریت امکان پذیر است، طرح جامع فضای سبز نیازمند برخی مقدمات از جمله طرح جامع آب و مطالعات خاک است تا بتوان طرح جامع فضای سبز ایجاد شود که در صورت نبود این عوامل نمیتوان به آن دست یافت که به دلیل زمانبر بودن، کم بودن عمر مدیریت، حذف بودجه در برخی مطالعات و کم بودن اعتبارات در برخی مناطق ناقص میماند.
وی در خصوص ارزیابی مدیریت فضای سبز شهری در دورههای مختلف ابراز کرد: هر یک از دورههای مختلف شامل ظرفیتها، نقاط ضعف و قوت است، بهطور مثال کوهپایهها، تپهها و پارکهای جنگلی که هر کدام نقاط منحصر بهفردی در کلانشهر تبریز محسوب میشوند، در حال حاضر نیز با توجه به شروع مطالعات صورت گرفته رو به جلو میرویم، اما باید گفت هدف اصلی بالابردن سرانه فضای سبز در کلانشهر تبریز است.
مدیرعامل سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری تبریز، کلانشهر تبریز را شهری با قدمت تاریخی عنوان کرد و ادامه داد: با وجود محدودیتهای موجود و وضعیت تملک و اعتبارات قرار بر این نیست در مناطقی که پارک وجود ندارد، اقدام به احداث پارک کنیم مناطقی وجود دارند.
اولویت پیدا کردن کاهش هزینهها
وی تصریح کرد: به دلایل مختلف از جمله رانش زمین و سایر بحثهای تخصصی، امکان احداث پارک وجود ندارد اما در کلانشهر تبریز تا جایی که شهرداری توانسته اقدام به احداث پارک کرده است . حدود ۴۵۰ هزار نفر در حاشیه شهرها سکونت دارند که برخی بدون مجوز اقدام به احداث مسکن کردهاند که این امر سبب ایجاد محدودیت در شهرداریها میشود، اکنون با شیوههایی از جمله هوشمندسازی، کاهش هزینههای پارک، خود نگهداری و خودکفایی پارکها، اقدام کردهایم تا در روند کاهش هزینهها مؤثر واقع شود.
مدبر ادامه داد: از جمله ظرفیت و فرصتهای فضای سبز شهری وجود پارکهای جنگلی است تا مردم بتوانند بخشی از اوقات فراغت خود را به ورزش اختصاص دهند، چرا که متأسفانه بیماریهای قلبی- عروقی اولین مرگ و میرهای را به خود اختصاص داده که در این صورت امید به زندگی و سلامت مردم بالا رفته و میتوان گفت که این امر یکی از بهترین ظرفیتهایی است که کسب کردهایم.
وی افزود: سرانه فضاهای سبز با توجه به تراکم شهری متغیر است. بالای ۶۰ تا ۷۰ درصد، صرف هزینههای جاری فضای سبز میشود که باید در صدد ارائه راه حلی باشیم تا این هزینهها مانع توسعه فضای سبز نشود. همان گونه که گفته شد ۷۰ درصد هزینهها صرف نگهداری و نگهبانی پارکها و کارکنان فضای سبز میگردد که کاهش هزینهها را در اولویت برنامهها قرار دادهایم.