با وجود سایه افکندن خشکسالی طی دو دهه گذشته در بیشتر استان‌های کشور و هشدار کارشناسان در خصوص بحرانی بودن وضعیت بارش‌ها، بررسی‌ها نشان می‌دهد تنها دو استان اصفهان و فارس در این زمینه در مضیقه بوده و سایر مناطق نسبت به حدود دو دهه گذشته شرایط نرمال داشته و حتی میزان خشکسالی در استان‌های شمال‌غربی کشور تغییری نکرده است. این مهم موجب شد تا معاون سازمان فضایی ایران با اشاره به پایش وضعیت خشکسالی کشور بر مبنای تصاویر ماهواره‌ای اعلام کند: «طی ۱۷ سال گذشته از نظر خشکسالی شرایط نسبتاً نرمالی در کشور وجود داشته است.»
تغییرات آب و هوایی در کشور سبب شده تا طی دو دهه گذشته برخی استان‌های کشور با بحران کاهش بارندگی مواجه شوند. بر اساس شاخص‌ها، تا پایان بهمن ۹۶ در دوره هفت ساله قریب به ۴۷ درصد اصفهان درگیر خشکسالی شدید بوده است و تنها ۳ درصد استان در شرایط نرمال قرار دارد و در عمل ۹۷ درصد این منطقه درگیر تبعات متفاوت خشکسالی است. پس از این استان نوبت به فارس می‌رسد؛ بر اساس اعلام سازمان هواشناسی در سال ۹۵ میانگین بارش باران در فارس ۳۶.۷ میلیمتر بوده در حالی که سال گذشته ۲۶.۳ میلیمتر بود، اما میانگین سالانه طی ۴۹ سال گذشته ۷۶ میلیمتر بوده است. این مهم موجب شد این دو استان از لحاظ خشکسالی در شرایط بحرانی قرار بگیرند. با این حال سال گذشته بود که سازمان تحقیقات پژوهشکده اقلیم‌شناسی کشور اعلام کرد: بارش چندان مناسبی برای سال زراعی ۹۷-۱۳۹۶ در جنوب‌غرب کشور پیش‌بینی نمی‌شود به‌طوری که استان‌های بوشهر، فارس، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و ایلام با خشکسالی مواجه می‌شوند.
ایران رتبه چهارم در زمینه خشکسالی
تحقیقات سازمان فضایی ناسا نشان می‌دهد ایران چهارمین کشور جهان است که با پدیده خشکسالی طی سال‌های اخیر مواجه شده است. طبق این تحقیقات بر اساس نتایج یک تحقیق چند ساله برای مدل‌سازی دوره‌های اقلیمی پیش‌بینی شده است که در سه تا چهار دهه پیشِ رو، کره زمین با یک نوع تغییر نظام بارش مواجه می‌شود به طوری که از بارش در مناطق خشک کاسته شده و به بارش در مناطق مرطوب افزوده می‌شود بر این مبنا، مناطق خشک کنونی خشک‌تر می‌شوند، بیابان‌ها پیش‌تر می‌روند و مناطق استوایی پربارش‌تر خواهند شد. این تغییر در برخی مناطق شدیدتر و اثرگذارتر خواهد بود.
به گفته کارشناسان علت کاهش بارندگی در ایران گرم شدن کره زمین است چراکه گرم شدن زمین سبب کاهش بارندگی در مناطق کم‌باران و افزایش بارندگی در مناطق پرباران شد. یکی از اساتید دانشگاه در این خصوص به «جوان» می‌گوید: «بارندگی در ایران به‌طور کلی حدود یک‌سوم بارندگی در کل دنیاست و علت آن وجود هوای پرفشار است که مانع بالا رفتن بخار آب می‌شود. هوای پرفشار در واقع مانند بادبزن عمل کرده و رطوبت را به اطراف پخش می‌کند، در حالی که در هوای کم‌فشار، بخار آب امکان صعود دارد و به بارندگی می‌انجامد.» پروفسور پرویز کردوانی می‌افزاید: «در کشور ما از یک سو سطح آب‌های زیرزمینی بسیار پایین رفته و از سوی دیگر زمینه برای جاری شدن سیل فراهم است، بنابراین به‌ویژه در این شرایط که با بحران جدی آب مواجه هستیم، آنچه اهمیت دارد بهره‌برداری از بارش‌هاست تا هم کاهش سطح آب‌های زیرزمینی جبران شده و هم از خسارات سیل جلوگیری شود.» در حالی که در برخی موارد با بارش‌های خوبی در طول برخی فصول سال مواجه هستیم، اما هنوز هم این میزان کافی نبوده است که در این زمینه می‌توان به افزایش بارش‌ها به ویژه در فروردین و اردیبهشت ماه امسال استان‌های مرکزی از جمله تهران، یزد، سمنان، اصفهان، قم و قزوین که با کمبود آب همچنان دست به گریبان هستند، اشاره کرد. این در حالی است که افزایش بارندگی حد نرمال را در استان‌های غربی و شمال‌غربی به ویژه آذربایجان‌شرقی و غربی، کردستان و لرستان بالا برده و فعلاً این استان‌ها خطر کم‌آبی را پشت سر گذاشته‌اند.
رد بحرانی بودن وضعیت بارش‌ها در کشور
با وجود اینکه برخی معتقدند کشور از لحاظ پایدار بودن کاهش بارندگی و تداوم خشکسالی در شرایط بدی به سر می‌برد، اما برخی کارشناسان این مهم را رد کرده و تنها دو استان را در این زمینه بحرانی می‌دانند. معاون سازمان فضایی ایران به عنوان یکی از مخالفان بحرانی بودن کشور از لحاظ خشکسالی بر مبنای تصاویر ماهواره‌ای می‌گوید: «طی ۱۷ سال گذشته شرایط نسبتاً نرمالی از نظر خشکسالی در کشور وجود داشته است.»
علی صادقی نائینی با اشاره به اینکه پایش خشکسالی یک روند بلندمدت است که تصاویر قابل دریافتی از ماهواره در موقعیت‌های مختلف جغرافیایی را ممکن می‌کند، می‌افزاید: «حتی اگر هوا ابری باشد یا مشکلات جوی داشته باشیم هم امکان پایش خشکسالی از طریق تصاویر ماهواره‌ای ممکن است.» از آنجا که خشکسالی از نظر پوشش گیاهی یا وجود آب در منطقه در بلندمدت مورد بررسی قرار می‌گیرد لذا بر اساس اطلاعات ماهواره‌ای از وضعیت خشکسالی در کشور به صورت ماهانه می‌توان به اطلاعات دقیقی در زمینه وضعیت خشکسالی در استان‌های کشور پی برد. بر این اساس و بر مبنای داده‌ها، وضعیت خشکسالی کشور در ۱۷ سال گذشته مورد بررسی قرار می‌گیرد که بر این اساس تاکنون مشخص شده هر استان در مقایسه با خرداد سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶ چه وضعیتی پیدا کرده است. اطلاعات ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در بخش عمده‌ای از استان فارس، امسال نسبت به ۱۷ سال گذشته، وضعیت بدتری را در زمینه خشکسالی شاهد بودیم. به علاوه آن بخش‌هایی از استان اصفهان نیز وضعیت خوبی ندارد، اما می‌توان به جرأت گفت: در کل کشور، اطلاعات ماهواره‌ای حاکی از آن است که نسبت به ۱۷ سال گذشته شرایط نرمال است و در استان‌های شمال‌غربی، میزان خشکسالی تغییر نکرده است. معاون سازمان فضایی ایران با اشاره به تفاوت‌های پیش‌بینی این سازمان با هواشناسی می‌گوید: «سازمان هواشناسی، ایستگاه‌های مختلف را به صورت دقیق پایش می‌کند، اما اطلاعات ماهواره‌ای، اطلاعاتی پیوسته است و به صورت یکپارچه گزارش می‌شود. به همین دلیل برای کل کشور نیازمند نقشه پیوسته از اطلاعات ماهواره‌ای هستیم البته دقت اطلاعاتی هم که از این حیث به دست می‌آید، از ایستگاه‌های زمینی کمتر، اما پیوسته است.»
