در آستانه آغاز دور جدید تحریم‌ها علیه ایران، یک بازی داغ گلف میان ایالات متحده و اتحادیه اروپا شکل گرفته است. اروپایی‌ها از اعمال فشار واشنگتن در مورد تعیین شرکای تجاری خود ناراحت هستند و سیاستمداران این قاره از ایجاد یک سیستم مالی جایگزین خبر داده‌اند که می‌تواند استقلال مالی اروپایی‌ها را به ارمغان آورد.
استقلال مالی از رؤیا‌های اروپایی‌ها بوده است. رهبران اروپا شامل مقامات کمیسیون اروپا و وزرای دولت‌های عضو خواهان ایجاد سامانه‌ای جایگزین برای سوئیفت شده‌اند که خدمات ارتباطی را برای بانک‌های دنیا فراهم می‌کند. مرکز این سامانه در بلژیک قرار دارد و یک مؤسسه خصوصی محسوب می‌شود. با وجود وابستگی بانک‌های امریکایی به این سامانه و استقلال عمل آن دولت ترامپ تهدید کرده که اعضای هیئت مدیره این مؤسسه را در صورت قطع نکردن روابط بانکی بین‌المللی ایران، مورد تحریم قرار خواهد داد.
اروپا در پاسخ به تحریم مجدد ایران از سوی واشنگتن به دنبال ایجاد یک سامانه ویژه است که در آن از سیستم دلاری یا بانک‌های امریکایی استفاده نخواهد شد.
ریسک دلاری
در شرایط عادی شرکت‌های اروپایی با ریسک ممنوعیت استفاده از سامانه مالی امریکا و دلار این کشور در معاملات تجاری خود روبه‌رو خواهند بود، اما با بهره‌گیری از این سامانه، شرکت‌های اروپایی می‌توانند بدون ریسک و با حمایت دولت‌های خود از کانال‌های پرداخت استفاده کنند.
اجرای این ایده که نخستین‌بار از سوی فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در اجلاس عمومی سران در سازمان ملل در سپتامبر گذشته مطرح شد، منوط به حضور ایران در برجام خواهد بود.
به نظر می‌رسد با این راهبردها، امکان استقلال مالی دولت‌های اروپا پس از چند دهه فعالیت در سایه نظام دلاری وجود ندارد. در کوتاه‌مدت، حامیان این سامانه معتقدند به دلیل منافع آن، ایران در برجام باقی خواهد ماند و باید به انتظار تغییر در رهبران واشنگتن بمانیم. در بلندمدت نیز راهکار کاراتری برای استقلال مالی اروپا اندیشیده خواهد شد.
در این رویارویی، دلار چنان در دنیا حکمفرمایی خواهد کرد که در خزانه دولت‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت جهانی استفاده خواهد شد. اروپایی‌ها امیدوارند یورو روزی جایگزین دلار در عرصه جهانی شود یا آن را به چالش بکشاند.
هم‌اکنون، ارز واحد اروپا فاقد توانایی سیاسی و اقتصادی انجام چنین کاری است. بخشی از این شرایط به دلیل بدبینی پدید آمده در سال‌های اخیر در مورد یورو است که بر آینده طرح‌های اتحادیه سایه افکنده است. خروج کابوس‌وار انگلستان از اتحادیه اروپا بر مشکلات کنونی افزوده است. ظهور دولتی پوپولیست در ایتالیا و تصویب یک بودجه انبساطی نیز به التهاب یورو منجر شده است.
در مقایسه با اتحادیه اروپا، امریکا امروز از ثبات برخوردار بوده که به تثبیت جایگاه دلار و قدرتمندتر شدن آن کمک شایانی کرده است. بروکسل در مقایسه با واشنگتن با کار دشوارتری برای مقابله با بحران‌ها روبه‌رو بوده و وقوع بحران بدهی‌ها در اتحادیه اروپا نیز مشکلات زیادی برای دولت‌های عضو به وجود آورده است.
یک مشکل قدیمی
ایالات متحده به دلیل استقلال مالی و پولی از آزادی عمل در تصمیم‌های خود برخوردار است، اما اروپایی‌ها از دیرباز با موانعی روبه‌رو بوده‌اند. بودجه‌های ملی توسط دولت‌های عضو اتحادیه تعیین می‌شود و این اتحادیه در مورد بدهی‌ها و کسری‌های بودجه آن‌ها بررسی‌هایی انجام می‌دهد. در این شرایط، با پدید آمدن یک بحران، (نظیر بحران بدهی‌ها در سال ۲۰۰۹ میلادی) بروکسل کار سختی خواهد داشت.
اتحادیه اروپا به دلیل الزام به اجرای اصلاحات مورد‌نیاز در کشور‌های عضو، همواره با چالش بحران در اعضای خود روبه‌رو است. برای حفظ انسجام اعضا و جلوگیری از خروج عضوی دیگر همانند اتفاقی که برای انگلستان روی داد، چنین کنترلی ضروری است. با داشتن سیستم مالی مستقل، اروپا می‌تواند از سایه دلار خارج شده و یورو را به ارزی فراگیر و دارای استقلال عمل تبدیل کند.
پیش‌بینی شود جایگزین طراحی شده سوئیفت به دلیل تداوم استفاده اعضا از دلار، از توانایی زیادی برخوردار نخواهد بود. اعضای اتحادیه اروپا باید برای تداوم استفاده از دلار به الزامات آن پایبند باشند و سامانه جدید مالی اروپا فقط برای تراکنش‌های مشخص قابل استفاده خواهد بود.
شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی با چشم‌پوشی از بازار امریکا، نخریدن کالا از شرکت‌های امریکایی تأمین‌کننده محصولات و خدمات و همچنین مراوده نکردن با بانک‌های امریکایی برای دریافت وام می‌توانند با ایران مراوده تجاری داشته باشند، اما حجم تجارت این شرکت‌ها محدود است. در مقابل، شرکت‌های بزرگ اروپایی به دلیل فعالیت جهانی و وابستگی زیاد به دلار نمی‌توانند ریسک تجارت با ایران را بپذیرند. ترامپ تلاش کرده تا اروپا در این مسیر به موفقیت چندانی دست نیابد. تهدید به تحریم اعضای هیئت مدیره سوئیفت یک اقدام برهم زننده فعالیت‌های جهانی سوئیفت خواهد بود.
همچنان راه حل دیپلماتیک برای حل و فصل اختلافات اتحادیه اروپا و ایالات متحده در مورد ایران وجود دارد. این اختلاف‌نظر‌ها مهم‌ترین انگیزه اروپا برای ایجاد یک سیستم مالی مستقل بوده است. مقامات وزارت خزانه داری امریکا نیز رایزنی‌هایی برای انصراف اروپا از این تصمیم داشته‌اند. مثلاً آن‌ها از معافیت اقدامات انسان‌دوستانه و پزشکی و دارویی از تحریم‌های اخیر سخن می‌گویند.
در شرایط کنونی، اختلاف‌نظر‌های واشنگتن و بروکسل همچنان ادامه خواهد یافت. ادامه استفاده امریکایی‌ها از ابزار‌های مالی جهت اهداف سیاسی برای اروپا و بسیاری از کشور‌های دیگر قابل پذیرش نیست. متحدان پیشین ایالات متحده به منتقدان کنونی سیاست‌های این کشور تبدیل شده‌اند. بدین ترتیب رهبران اروپا از هم‌اکنون به انتظار انتخابات سال ۲۰۲۰ میلادی امریکا و نتایج آن نشسته‌اند. بازی بزرگ آغاز شده است.
