با وجود آنکه بار‌ها مسئول در خصوص ساخت وساز درحاشیه‌های رودخانه‌ها خصوصا در مناطق شمالی کشور تذکر داده وخواستار برچیده شدن ویا جلوگیری از ساخت وسازدراین مناطق شدند، سرانجام
وقوع ۵۶ سیل طی ۵ سال گذشته درمازندران که منجر به تلفات انسانی ومالی در این استان شده بود مسئولان را بر آن داشت تا برای جلوگیری از بحران‌های تکراری بعدی اقدام به جابجایی ساکنان این مناطق کنند.
موضوعی که موجب شد تا استاندار مازندران پس از وقوع آخرین سیل در این استان اعلام کند: «با مصوبه ستاد مدیریت بحران کشور ۵۰۰ واحد مسکونی آسیب دیده ناشی از سیل اخیر در حاشیه رودخانه‌های غرب مازندران جابجا می‌شوند.»
******
ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه‌ها موجب شده تا با بروز سیل این واحد‌ها در تهدید و تخریب قرارگرفته و ضمن ببار آوردن خسارت‌های مالی، آسیب‌های جانی زیادی نیز به دنبال داشته باشد.
دراین میان استان‌های شمالی خصوصا مازندران ازجمله مناطقی به شمار می‌روند که جاری شدن سیل همواره تهدیدی جدی برای آن‌ها به حساب می‌آید.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها دراین خصوص می‌گوید: «طی سال ۹۰ تا ۹۵ حدود ۵۶ مورد سیل با بارش بیش از ۱۰۰ میلی متر در مازندران رخ داد و سیل اخیر شدیدترین نوع آن بوده است.»
ابوالقاسم حسین پور می‌افزاید: «در سیل اخیردر رامسر ۳۱۳ میلی متر بارندگی و در نوشهر ۲۶۲ میلی متر بارش ثبت شد که ۸۶ میلی متر باران طی سه ساعت رخ داد و به اندازه بارش سه سال برخی مناطق کشور بوده است.»
این درحالی است که طی شش ماه سال جاری ۱۰۶ مورد سیل در کشور رخداد که این مهم می‌طلبد تا برای هدایت ومدیریت آب‌های روان ناشی از سیل به فکر چاره اندیشی بود.
۵۰۰ واحد باید جابجایی شوند
درحالی که برای جلوگیری ازبروز حوادث احتمالی ناشی ازجاری شدن سیل لازم است تا حریم رودخانه‌ها به شدت رعایت شود، اما وقوع خشکسالی‌های دردودهه گذشته موجب شده که این مهم به شدت مورد غفلت قرار بگیرد.
آمار‌ها نشان می‌دهد درحال بی توجهی به رعایت حریم رودخانه‌ها خصوصا در مناطق شمالی وخوش آب وهوا سبب شده تا روز به روز برتعداد ویلا‌ها وساختمان‌هایی که دراین مناطق ساخته می‌شود افزوده شود.
یکی از کارشناسان حوزه آبخیز داری با تایید این موضوع می‌گوید: «رعایت حد بستر و حریم مسیر فضای مورد نیاز برای عبور آب واجب است و چنانچه در آن مانعی ایجاد شود، ضمن آسیب، موجب تخریب‌هایی در بالا دست و پایین دست نیز خواهد شد.»
حسن رضایی می‌افزاید: «مطالعه تعیین حد بستر، به طور معمول طبق مقررات برای عبور سیلاب با دبی بازگشت ۲۵ ساله انجام می‌شود، تعیین حریم نیز با توجه به شیوه نامه‌های مربوطه و با لحاظ مواردی مانند میزان دبی، نوع کاربری اراضی حاشیه، پایداری بستر وکناره، نوع رژیم جریان و میزان حساسیت و تنش اجتماعی محاسبه و در هر بازه تعیین می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «این حریم ارتباطی به عبور آب ندارد بلکه فضایی است که برای کمال انتفاع و حفاظت از رودخانه‌ها لازم بوده و همواره بدون تصرف موثر و قابل استفاده برای شرکت آب منطقه‌ای به منظور دسترسی به رودخانه باقی می‌ماند و میزان آن از یک تا ۲۰ متر تعیین می‌گردد.»
حریم رودخانه‌های مازندران حفظ شود
از آنجا که طبق قانون حفظ حریم رودخانه‌ها باید به صورت ویژه رعایت شود لذاوقع سیل دراین مناطق وآسیب‌های جدی وارده شده طی سال‌های اخیرموجب شده تا مسئولان مازندران توجه ویژه‌ای نسبت به این مهم داشته باشند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران با اشاره به انجام مطالعات مهندسی رودخانه به ویژه تعیین حد حریم وبستر رودخانه آزادسازی حریم و بستر این رودخانه را از اولویت این شرکت به شمارمی رود می‌گوید: «با توجه به وقوع سیلاب مکرر و تراکم جمعیت در حاشیه این رودخانه همه باید کمک کنند تا به هنگام وقوع سیلاب خسارتی متوجه مردم نشود.»
محمد ابراهیم یخکشی با اشاره به این مهم که تعیین حریم و بستر رودخانه‌ها باید براساس چارچوب فنی و مهندسی بوده تا از مال و جان مردم حفاظت شده و به هنگام وقوع اماکن ما ایمن باشند می‌افزاید: «رودخانه‌های مازندران شرایطی خاصی دارند بخصوص رودخانه تالار که از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مسیر جاده اصلی واقع شده و تعیین حریم و بستر آن نیز از حساسیت و اهمیت ویژه برخوردار است که امیدواریم بتوانیم خواسته‌های مردم را که همان رعایت قوانین مهندسی رودخانه است به نحوی پیاده سازی کنیم تا شاهد کمترین آسیب به ساخت و سازهای مردم باشیم.»
این درحالی است که رودخانه‌ها بخشی از انفال عمومی هستند که همه باید در حفظ این سرمایه ملی و سرمایه بین نسلی تلاش کنیم و برای نگهداری این سرمایه قطعا نیاز به نگاه کارشناسی داریم و طبیعی است که دولت‌ها برای این مهم امور و استیفای حقوق یک ملت یک سری قوانین آمرانه را وضع می‌کنند که اجرای این قوانین برای سود رساندن به مردم است.
نیاز به لایروبی رودخانه‌های مازندران
یکی از مشکلاتی که موجب شده تا درهنگام وقوع سیل، رودخانه‌ها نتوانند این جریانات را هدایت کرده ودر بستر خود قرار دهند بی توجهی به لایروبی وایمن سازی رودخانه هاست.
استاندار مازندران با تایید این موضوع ولزوم اولویت قرار گرفتن لایروبی و ایمن سازی رودخانه‌ها برای پیشگیری از خسارات سیل می‌گوید: «در مناطقی که منازل مسکونی قرار دارد به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد طرح لایروبی رودخانه‌ها را با هماهنگی سازمان آب منطقه‌ای شروع، و با حجم گسترده تری جهت لایروبی و ایمن سازی اقدام شود.»
محمد اسلامی می‌افزاید: «به عنوان مثال خسارت دیدگی مردم شیرود ریشه در مفقود شدن رودخانه‌ای بوده که وجود دارد و در طول سنوات گذشته مورد بهره برداری غیر از مسیر آب قرار گرفته بود که باید آزاد سازی انجام شود.»
توسعه طرح‌های آبخیزداری در ۱۰ میلیون هکتار
از آنجا که طرح‌های آبخیزداری نقش مهمی در حفظ منابع طبیعی وآبی کشور دارند لذا این مهم موجب شده تا برای اجرای این طرح‌ها برنامه‌های ویژه‌ای در برنامه ششم توسعه در نظر گرفته شود.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشوربا تاکید بر مشارکت واقعی مردم در سطوح مدیریت آبخیز می‌گوید: «مردم باید در حوزه‌های آبخیز به عنوان صاحبان عرصه نقش آفرینی کنند و در گذشته عملیات آبخیزداری در ۱۱ میلیون هکتار از حوزه‌های آبخیز کشور انجام شده است و برابر پیش بینی برنامه ششم توسعه آبخیزداری در۱۰ میلیون هکتار از حوز‌های آبخیز کشور و این نشان از اهتمام دولت و مجلس به این حوزه است.»
ابوالقاسم حسین پور می‌افزاید: «در سال جاری از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی، به طور گسترده در اقصی نقاط کشور فعالیت آبخیزداری در دست اقدام است و برابر برنامه زمانبندی پیش بینی شده اقدامات مکانیکی و سازهای تا پایان آذرماه به بهره برداری می‌رسد.»
وی با بیان اینکه بالغ برا ی۲۸۷ حوزه آبخیز تحت پوشش برنامه کنترل سیلاب و آبخوانداری قرار دارد، یکی از اهداف اجرای طرح‌ها را پیشگیری از سیل برشمرد و با عنوان اینکه اینکه سالانه ۳۱ بلا از ۴۱ بلایای طبیعی در کشور رخ می‌دهد ادامه می‌دهد: «بعد از زلزله، سیل بیشترین خسارت را به کشور می‌زند.»
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها با اظهار اینکه اینکه مدیریت پهنه سیلاب باید با رویکرد پیشگیری از سیل، احیای پوشش گیاهی در بالادست و نفوذ آب در زمین و درون خاک اجرایی شود می‌گوید: «در استان مازندران و شمال یکی از مشکلات سیلاب به شمار می‌رود و متاسفانه با تشدید سیل و افزایش شدت آن مواجه هستیم.»
حسین پور می‌افزاید: «استان مازندران شاهد شدیدترین سیل در دهه ۹۰ بوده است و بارش اخیر نیز نشان داده که جزو مناطق با شدت سیل بالا و سیلخیزی زیاد در سطح کشور است.»
به گفته وی در سال جاری ۴۵ هزار هکتار از حوزه‌های آبخیز غرب مازندران در برنامه اجرای ملی طرح آبخیزداری و آبخوانداری قرار داردواین درحالی است که به همین میزان طرح نیز در شرق استان اجرا شده است.
مطالعه طرح‌های آبخیزداری در حوزه‌های آبخیز غرب مازندران
اهمیت اجرای این طرح‌ها موجب شد تا سرانجام مطالعه طرح‌های آبخیزداری در ۱۰۰ هزار هکتار از حوزه‌های آبخیز غرب مازندران در دستور کار مسئولان قرار بگیرد.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها با بیان اینکه ۱۰۰ هزار هکتار از حوزه‌های آبخیز غرب مازندران در دست مطالعه قرار دارد می‌گوید: «اکیپی از سازمان جنگل‌ها و مراتع بعد از وقوع سیل به منطقه اعزام شدند و از مناطق مختلف با هدف بررسی سیل اخیر، علل و عوامل ایجاد سیل و ظرفیت‌های حوزه‌های آبخیز در راستای پیشگیری از سیل و ایمن سازی مورد پایش قرار گرفتند.»
حسین پوربا اشاره به اثربخشی کار‌های آبخیزداری در پیشگیری از سیل می‌افزاید: «اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری و سازه‌های مشبک سرشاخه گیر نقش موثری در کاهش خسارت سیل داشته است.»
وی با بیان اینکه طرح‌های آبخوانداری در پیشگیری از خسارت‌های سیل تاثیر بسزایی دارد، زیرا کار‌های بالادستی ریسک سیل را کاهش می‌دهد و باید به دنبال کاهش ریسک مخاطرات سیل در کشور باشیم.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها با اظهار اینکه باید در راستای ایمن سازی و مدیریت ریسک، خطرپذیری مخاطرات را در کشور کاهش دهیم ادامه می‌دهد: «وقتی حوزه‌های آبخیز ایمن باشند ریسک سیل خودبخود کاهش می‌یابد و علاوه براین در پایین دست نیز باید به مواردی از جمله عدم تخریب بستر رودخانه و تجاوز به آن توجه کرد.»
اجرای الگوی مدیریت جامع آبخیز در کشور
به گفته مسئولان هم اکنون در بیش از دو میلیون هکتار در ۳۳ حوزه آبخیز کشور الگوی مدیریت جامع آبخیز در حال تمرین و جامع نگری است.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها با اشاره به آنکه محور این طرح مردم هستند و با بیان اینکه هفت گام اجرایی در مدیریت جامع حوزه آبریز و آبخیزپیش بینی شده است می‌گوید: «به عنوان نمونه ظرفیت گردشگری در حوزه آبخیز‌ها مشخص و تعریف شده که نگاه نو و جدید به شمار می‌رود.»
حسین پور می‌افزاید «استعداد سرزمین، مشارکت مردم و انسجام دستگاه‌ها و ارگان‌های دولتی دخیل در مدیر جامع حوزه آبخیزداری اصل مهم است.»
وی با اشاره به اینکه تاکنون ۸۰ تا ۹۰ هزار هکتار از عرصه‌های غرب استان تحت پوشش طرح آبخیزداری قرار گرفته است ادامه می‌دهد: «در حوزه نیرنگ، عباس آباد، ماشلک کار آبخیزداری موثر بوده است.»
حسین پور با بیان اینکه اعتبارات آبخیزداری در سنوات گذشته قابل قیاس با اعتبارات کنونی نیست می‌گوید: «باید دید حوزه استان چقدر برای سیل مایه گذاشته است ونگاه مسئولان محلی نیز باید همسو با اعتبارات ملی باشد.
این مسئول می‌افزاید: «شدت سیلاب‌ها در ایران به دلیل تغییر و نوسانات اقلیمی و مسائل سرزمینی افزایش یافته است و سیل‌هایی با بارش ۱۰۰ میلی متر در کشور رخ می‌داد و از این حیث مازندران رکورددار سیل‌های شدید در کشور است.»
لذا با توجه به این مهم وداشتن نگاه ویژه به مدیریت آب‌های روان ایجاب می‌کند تاعملیات آبخیزداری در استاهی کشور خصوصا مازندران به طور ویژه اجرایی شود.
