جوان آنلاین: کمی سرماخوردگی داشتم، رفتم داروخانه تا دارو تهیه کنم. به مسئول داروخانه گفتم یک ورق قرص زادیتن (قرص آبریزش بینی) می‌خواهم. مسئول داروخانه گفت: «زادیتن خارجی ندارم ولی ایرانی‌اش را داریم.» گفتم: «ایرانی و خارجی ندارد، یا یک قرصی را ندارید یا دارید؛ ایرانی دیگر چیست؟» پاسخ داد: «قرص خارجی زادیتن در داروخانه‌ها کمیاب شده است، ولی نمونه ایرانی همین قرص را داریم.» گفتم: «یک ورق از همینی که می‌گویید برایم بیاورید.» رفت و یک برگ قرص کتوتیفن برایم آورد! تا خواستم حرفی بزنم، پزشک داروسازی که در داروخانه بود نزدیکم آمد و گفت: «دخترم این قرص کتوتیفن است، به‌اصطلاح به آن می‌گویند نمونه ایرانی زادیتن. کتوتیفن هم به‌اندازه زادیتن تاثیر دارد ولی متاسفانه در فرهنگ ما جا افتاده که قرص و داروی ایرانی فایده‌ای ندارند و اگر می‌خواهی زود حالت خوب شود باید داروی خارجی مصرف کنی! بله در برخی داروها ما خودمان هم به بیمار می‌گوییم که نمونه خارجی بهتر از نمونه ایرانی است، ولی مثلا برای یک قرص آبریزش بینی، نمونه ایرانی هم جوابگوی مشکل بیمار است و احتیاجی ندارد هزینه مازادی برای نمونه خارجی پرداخت کند!»
قبلا هم در بحث‌های حوزه سلامت شنیده بودم که برخی داروهای خارجی که اکنون بین مردم رواج پیدا کرده، نمونه ایرانی هم دارند و اتفاقا این نمونه ایرانی دقیقا کیفیت همان داروی خارجی را دارد. برای روشن شدن وضعیت صنعت دارویی کشور با فرامرز اختراعی، رئیس سندیکای مواد موثره دارو به گفتوگو پرداختیم. در ادامه صحبت‌های او را درباره اولویت دارویی کشور بخوانید.
ظرفیت تولید دارو در کشور در حال حاضر در چه موقعیتی قرار دارد؟
ظرفیت تولید دارو در کشور شاید نزدیک به بیش از دوبرابر نیاز کشور (شاید هم به سه‌برابر کشور) باشد. تقریبا براساس آخرین آماری که در مجموعه هلدینگ تامین اجتماعی از بخش داروسازی‌شان استخراج شده، قریب به 99 درصد نیاز دارویی کشور در داخل تولید می‌شود. این آمار تا قبل از این 97 درصد و حتی در بعضی جاها 95 درصد بود ولی آمار علمی دقیق و حساب‌شده توسط مهندس تحصیلی که از مدیران باسابقه دارویی کشور هستند، تهیه شده و رفرنس بسیار مطمئن و قابل اعتمادی است که ما تقریبا 99 درصد نیاز دارویی کشور را می‌توانیم تولید کنیم.
برای تولید این مقدار دارو چقدر هزینه نیاز است؟
ما برای تولید این حجم دارو کلا به 720 میلیون دلار ارز بیشتر نیاز نداریم و حتی یک‌درصد باقی را هم اگر دست تولیدکنندگان را باز بگذارند و با آنها همراهی شود، به‌راحتی به حوزه تولید وارد می‌کنند و چندان تاثیری در میزان ارزبری نخواهد داشت. یعنی ممکن است 720 میلیون دلار به 740 میلیون دلار برسد؛ اما بیشتر از این رقم نخواهد شد.
پس دقیقا چه مشکلی در حوزه دارویی وجود دارد؟
مشکلی که در حوزه دارو وجود دارد اساسا نیازمندی کشور را به داروی خارجی بالا برده و فرهنگ مصرف دارو را در جامعه پزشکی و مردم عوض کرده است. داروهای خارجی مشابه تولید داخل یا داروهای خارجی‌ای که اصلا نیازی نبوده به این سرعت وارد فهرست دارویی کشور شوند، استانداردها و پروتکل‌هایی دارند. اینها هم نتیجه یک‌سری تصمیم‌گیری‌های اشتباه بوده که صنعت دارویی ما را به‌شدت وابسته به داروی خارجی کرده و ارزبری را بالا برده است.
این تصمیم‌گیری‌ها بیشتر از طرف چه نهادی است؟
پیشنهاد سازمان غذا و دارو (وزارت بهداشت) بود. البته در ابتدا، ولی در حال حاضر مسکوت شده است.
به هر شکل ما در حال حاضر مجموعه تولیدکنندگان داخلی‌مان بیشتر از 720 میلیون دلار ارز برای حدود 99 درصد داروی کشور نیاز ندارند و باقی ارز که نزدیک به 2.5 میلیارد دلار بلکه بیشتر است فقط برای تامین کمتر از یک‌درصد نیاز داروهای کشور توسط تجار و دلالان دارو مصرف می‌شود. اگر ما به هنر تولید ملی و ظرفیت تولید خودمان اکتفا و قناعت کنیم خیلی از نیازها را برطرف خواهیم کرد.
یعنی مشکل اساسی ما در صنعت دارویی کشور، بحث وارد کردن داروی خارجی است؟
صددرصد. ما در شرایطی هستیم که در بحران تحریم قرار داریم و صادرات نفت‌مان احتمالا کم خواهد شد. اولین حرکتی که در همه‌جای دنیا برای تقسیم بودجه‌های کشور انجام می‌دهند، این است که نسبت مصرف دارو را به کل درآمد ناخالص ملی که بخش مهمی از نفت است، حساب می‌کنند. در همه‌جای دنیا شاخص جاافتاده‌ای است که باید یک‌درصد باشد و متاسفانه در کشور ما از 2.7 درصد هم تجاوز کرده است و چون مخرج کسر درآمد ناخالص ملی بعد از تحریم‌ها کوچک‌تر خواهد شد، بنابراین ما قبل از تحریم‌ها برای اضافه مصرف کردن دارو در بحران بودیم. داروی خارجی را متاسفانه با قیمت‌های مازاد بر قیمت‌های واقعی جهانی به مردم تحمیل می‌کنند و کنترلی بر آنها وجود ندارد.
این اضافه قیمت داروهای خارجی هم به بیمار فشار وارد می‌کند و هم به داروخانه.
بله، همین‌طور است. با این اشتباهاتی که انجام دادند، سبد بازار دارو را به‌قدری بزرگ کردند که اصلا بیمه‌ها توان بازپرداخت بدهی‌هایشان را ندارند و سلسله‌وار زنجیره تولیدکننده‌‌های دارو هم درگیر این موضوع شدند، یعنی تولیدکنندگان با 720 میلیون دلار می‌توانستند همه نیاز دارو را تامین کنند، اما الان اصلا منابع ریالی ندارند که بتوانند تامین کنند.
طرح تحول سلامت کمکی به این امر نکرده است؟
بحث طرح تحول سلامت در حوزه دارو اصلا نقشش این نبود که پرداخت را از جیب مردم کم کند. البته در این حوزه موفقیت‌هایی هم بوده است؛ ما نمی‌خواهیم بخش منفی‌اش را ببینیم ولی مسئولان دولتی، وزیر، سخنگو و معاون باید این واقعیت را بپذیرند. بحث طرح تحول سلامت در نظام دارو عمدتا موجب سوءاستفاده دلال‌های دارو شد، یعنی راه افزایش فهرست داروهای گرانقیمت، به‌خصوص برای بیماران خاص و صعب‌العلاج که دارویشان تحت پروتکل‌های خاصی و روی حساب بود. تمام اینها در جهت منافع دلالان واردکننده قرار گرفت و یک‌سری تولیدکننده خاص رانتی که بعدا آنها هم با رقم‌های بالایی این داروها را در داخل تولید کردند و با همان عددهای بالا که قیمت‌های برند چندبرابر شده بود، با 10 درصد کمتر در اختیار مردم قرار دادند. بسیاری از داروها برند و اورجینال‌شان در خارج از کشور یک‌چهارم محصولی است که در داخل تولید می‌شود. اینها ادعا می‌کنند که تولید ملی هم می‌کنند؛ در تولید ملی بنا بود دسترسی مردم به دارو بیشتر شود و دارو را ارزان‌تر بفروشند.
آیا در این طرح یا در طرح‌های دیگر درمانی، پروتکل‌های درمانی برای بیماران خاص داریم؟
پروتکل‌های درمانی به‌خصوص برای بیماران خاص و صعب‌العلاج ضعیف است. یعنی اصلا پروتکل نداریم. به هر نحوی که می‌خواهیم این بیماران را درمان می‌کنیم، برای اینکه استانداردها و متدولوژی ثبت‌شده‌ای را که دولت در آن نظارت داشته باشد، در کشور نداریم.
وزارت بهداشت روی مصرف دارو نظارتی ندارد؟
هنگامی که وزارت بهداشت درمجموع 90 درصد پول یک دارو را تامین می‌کند، حق دارد که مراقب باشد این دارو اضافه یا بیجا مصرف نشود، ولی هیچ‌گونه کنترلی نیست و منافع داروسازان و پول‌های کثیفی که در جامعه پخش می‌شود، موجب افزایش مصرف دارو شده است.
آیا ما در صنعت دارو توانایی صادرکردن آن را به خارج از کشور داریم؟
بله، ما بنیه صادرات را هم داریم، اما مسائل حاشیه‌ای موجب شده به‌دلیل بزرگ‌شدن بازار، بیمه‌ها توان برگشت پول را نداشته باشند و حتی در داخل کشور هم با مشکل در صنعت دارو مواجه شده‌ایم.
چرا دولت در مقابل افزایش داروهای ارزانقیمت مقاومت می‌کند؟
تولیدکنندگان داخلی عمدتا داروهایشان خصوصا داروهای عمومی را با قیمت‌های بسیار ارزان می‌فروختند و فشاری که از ناحیه داروهای جدید، خصوصا داروهای گرانقیمت بیماران خاص و صعب‌العلاج به مردم تحمیل می‌کنند موجب می‌شود دولت در مقابل افزایش منطقی نرخ داروهای ارزان هم مقاومت کند.
