محمدرضا سوري
كيفيت بالا ي دومحصول گردو انگور تويسركان وملايرهمدان سبب شده تا اين استان در زمينه تولبدات اين دو ميوه از شهرت جهاني برخوردار باشد موضوعي كه سرمايه گذاري در آن مي تواند علاوه بر ايجاد اشتغال سبب كسب درآمدهاي ارزي براي كشور باشد.
اين درحالي است كه تلاشهاي چند ساله سبب شده تا انگور توليدي استان در آخرين مراحل ثبت جهاني قرار بگيردموضوعي كه موجب شد تا معاون استاندار و فرماندار ویژه ملایر با بیان اینکه ثبت جهانی انگور ملایر به خط پایان رسیده است، اعلام كند:« یکی از اولویت های حال حاضر مدیریت شهرستان تحقق ثبت جهانی انگور دره جوزان ملایر در سازمان فائو است.»
اين درحالي است كه كيفيت بالاي گردوي توليدي در باغ هاي تويسركان سبب شده تا كارشناسان جهاد كشاورزي براي توليدات بيشتراقدام به پیوندهای سرشاخهکاری گردوكنند موضوعي كه علاوه بر بالابردن ميزان اين محصول كيفيت بي نظيري را براي گردوي همدان به ارمغان مي آورد.
******
شرايط مناسب آب وهوايي دراستان همدان خصوصا شهرهاي تويسركان وملاير موجب شده تا اين دوشهر باكيفيت ترين محصولات باغي را توليد ووارد بازار كنند كه دراين ميان مي توان به دومحصول استراتژيك باغي انگور وگردو اشاره كرد.
قائم مقام سازمان جهاد کشاورزی همدان با اشاره به ظرفیت ملایر در تولید انگور و کشمش مي گويد:« امسال برداشت 116 تن از هر هکتار در تاکستان های داربستی این شهرستان به ثبت رسید که رکوردی بسیار خوب است.»
رضا عباسی مي افزايد:« استان همدان از نظر سطح زیر کشت انگور، رتبه پنجم و از نظر تولید رتبه دوم را دارد که ملایر 60 درصد سطح زیر کشت انگور استان را به خود اختصاص داده و بیش از نیمی از انگور استان در این شهرستان تولید می شود.»
اين درحالي است كه علاوه براين محصول گردو تويسركان نيزازشهرت وكيفيت بالايي برخورداراست.
فرماندارتويسركان دراين خصوص مي گويد:« ووسعت باغات تویسرکان را بیش از 8 هزار و 500 هکتار است كه از این میزان 5 هزار و 500 هکتار به باغات گردو اختصاص دارد. »
حبیب مومیوند مي افزايد:« سالانه 15 هزارتن گردو از باغات تويسركان برداشت ميشود، كه اين مهم نقطه قوتی برای باغداری تویسرکان است.»
ملاير بهترين توليد كننده كشمش درجهان
از آنجا كه شهرستان ملاير خصوصا منطقه دره جوزان يكي از مهترين مناطق در زمينه توليد انگور وكشمش به حساب مي آيد لذا اين مهم سبب شده تا هياتي از فائوبراي ثبت جهاني اين محصول در روزهای 25 و 26 مهر ماه مهمان شهرستان ملاير دراستان همدان باشند.
معاون استاندار و فرماندار ویژه ملایر با تاييد اين موضوع مي گويد:«به همين منظور 5 کمیته تخصصی تشكيل و نحوه تولید و کشت انگور به صورت دقیق در دهستان های موزاران و جوزان بررسی شده و توانمندی ها و ظرفیت های ملایر در بخش تولید انگور به صورت مستند در می آید.»
وی با بیان اینکه انگور بی دانه سفید ملایر بهترین تنوع انگور در کشور برای تبدیل شدن به کشمش برای صادرات است، ادامه مي دهد: «10 هزار و 600 هکتار باغ انگور درسطح این شهرستان وجود دارد و 75 درصد کل انگور تولیدی تبدیل به کشمش می شود.»
اين درحالي است كه مابقی انگور برداشت شده، برای تازه خوری و تولید سایر مشتقات مثل شیره، باسلق، سرکه و آبغوره مورد استفاده قرار می گیرید.
صادرات 35 درصد كشمش توليدي
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه 3.3 درصد سطح زیرکشت باغات انگور کشور در شهرستان ملایر و تولید 6.4 درصد کل انگور کشور متعلق به ملایر است، مي گويد: «35 درصد کشمش کشور از ملایر صادر می شود.»
رضوانی جلال مي افزايد:« این درحالیست که در سطح دنیا در مجموع سالانه 77 میلوین تن تولید انگور، دراستان همدان 400 هزار تن و در ملایر 240 هزار تن تولید انگور داریم.»
وی با اشاره به وضعیت مطلوب ملایر در بحث تولید انگور و کشمش به فعالیت 60 واحد کشمکش پاک کنی دراین شهرستان ادامه مي دهد: «تمامي این کارخانجات مجهز به دستگاه های لیزری هستند.»
رضوانی جلال به عقب ماندن استان همدان در بحث صادرات تازه خوری انگور اشاره کرده ومي گويد:« امروزه 8 میلیارد دلار ارزش صادرات انگور در بحث تازه خوردی در دنیاست که با توجه به سطح باغات استان این موضوع باید پیگیری و اجرا شود.»
وی با تأکید بر اینکه باید در بحث تازه خوری انگور رقم های جدید انگور کشت شود و در این راستا پژوهشکده انگور و کشمش ملایر می تواند نثش محوری ایفا کند، امي افزايد:« به همين منظورباید به سمت ایجاد گلخانه هایی برای تولید انگور خارج از فصل به منظور تازه خوری برویم.»
طبق آخرین آمار سارنه تولید انگور به ازای هر نفر در دنیا 10 کیلوگرم، در ایران 45 کیلوگرم، در همدان 240 کیلوگرم و در ملایر 830 کیلوگرم بوده که نشان دهنده جایگاه شاخص ملایر برای ثبت جهانی شدن است.
ایجاد 3 باغ الگویی توسط پژوهشکده انگور ملایر
با توجه به كيفيت بالاي انگور وكشمش توليدي در ملاير اين مهم موجب شد تا پژوهشکده انگور ملایر كه متعاق به دانشگاه ملی اين شهرستان است اقدام به ايجاد 3باغ الگويي كند.
سرپرست پژوهشکده انگور و کشمش دانشگاه ملی ملایر با بیان اینکه این باغات به عنوان باغ های الگویی انگور برای کل شهرستان مجهز به سیستم آبیاری قطره ای به منظور انجام کارهای تحقیقاتی و پژوهشی ایجاد شده است، مي گويد:« در باغ شماره یک، 6 رقم انگور با اجرای یک روش آبیاری ساده با کارائی بالا درحال کشت است.»
روح اله کریمی با بیان اینکه کارآیی و محصولات این باغ هرساله افزایش می یابد، مي افزايد:« در باغ شماره 3 نیز 40 رقم انگور مورد برداشت قرار گرفته است.»
وی با بیان اینکه مشغول تحقیقات بر روی تولید 3 رقم خاص انگور در ملایر هستیم، ادامه مي دهد:« تمام رقم های تجاری منطقه و دنیا در این باغ الگویی درحال کشت و مطالعه تحقیقاتی است و برای ادامه کار نیازمند تأمین اعتبارات از سوی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان هستیم.»
همدان قطب گردوي ايران
شهرستان تویسرکان با دارا بودن 5500 هکتار باغ گردو وجود دارد که از نظر کمیت و کیفیت مقام اول استان همدان رادارا بوده و از نظر کیفی درجهان زبانزد است، گفت: درصد درآمد مردم شهرستان به صورت مستقیم و غیرمستقیم با گردو ارتباط دارد.
فرماندار تویسرکان دراين خصوص مي گويد:« سالانه 15 هزار تن گردو از باغات تويسركان برداشت ميشود.»
حبیب مومیوند وسعت باغات تویسرکان را بیش از 8 هزار و 500 هکتار دانسته و مي افزايد:« از این میزان 5 هزار و 500 هکتار را باغات گردو به خود اختصاص داده است.»
وي ادامه مي دهد:« درحالي كه متوسط برداشت گردو در دنیا 6 تا 10 تن است اين ميزان در ایران 1 تا 2 تن است که سرمازدگی ، وجود آفات ، پراکندگی کشت و کمبود آب از علت های بهروری کم است.»
به گفته كارشناسان گردوی تویسرکان از بهترین های دنیاست اما هنوز سنتی کشت می شود.
اين درحالي است كه از مجموع باغات زیر کشت گردوی کشور، 5 هزار و 600 هکتار به شهرستان تویسرکان اختصاص دارد و از مجموع 153 هزار هکتار باغات گردوی ایران 200 هزار تن گردو تولید می شود که از این میزان سهم همدان 10 درصد است.
سرشاخهکاری براي بالابردن كيفيت گردوتويسركان
با وجود كيفيت بالاي گردوي توليدي در تويسركان ، اما بي توجهي به اصلاح نوع كم كيفيت آن موجب شده تا بهره وري از اين محصول در حد متوسط باشد موضوعي كه سبب شد تا در سالهاي اخير كارشناسان كشاورزي همدان اقدام به پیوندهای سرشاخهکاری گردوكنند.
خرداد ماه امسال بود كه مدیرجهاد کشاورزی همدان اعلام كرد:«عملیات آماده سازی پایه های گردو برای 250 درخت گردو در باغ های این شهرستان اجرا و این درختان به روش تاجی پیوند شدند.»
حسین فضلی افزود :« به منظور ارتقای کیفیت محصول گردوی استان، درختان کم بازده گردو با استفاده از این روش اصلاح و تنه اصلی درخت نیز حفظ میشود.»
وی با بیان اینکه در این روش درختان با عمر 15 سال و بالاتر که میزان و کیفیت محصول آنها مطلوب نیست، انتخاب میشوند ادامه داد: پس از قطع تاج درختان، به جای شاخه های بریده شده پیوند ک اسکنه ای از بهترین درختان، انتخاب شده و پیوند زده میشود.
به گفته مدیر جهاد کشاورزی همدان درختانی که به روش پیوند سرشاخه کاری اصلاح شده باشند از سال دوم یا سوم شروع به محصول دهی کرده و در مدت پنج سال تاج قبلی را به دست آورده و تولید آنها اقتصادی میشود.
هچنين این طرح میتواند در تولید گردو تحول شگرفی ایجاد کند و گردوی شهرستان همدان را به جایگاه واقعی خود در کشور و جهان برساند.
سرانجام با گذشت چند ماه ازاين اقدام مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی همدان ازبه ثمر نشستن بیش از ۸۰ درصد پیوندهای سرشاخهکاری گردو دراستان خبرداد.
حجتالله شهبازی گفت: «در سالهای گذشته به علت سرمازدگی باغبات گردو، با چالشی مواجه بوده و به دنبال راهکاری برای برطرف کردن مشکل بودیم و از طرف دیگر عملکرد در هکتاری که از طریق کشور، استان و شهرستان برای گردو تعریف میشود، تفاوت دارد.»
وی به دلایل روی آوردن محققان به موضوع سرشاخهکاری اشاره و عنوان کرد: «کیفیت محصول و غیریکنواختی در محصول گردو بسیار آزاردهنده بوده و هزینه تولید در کشت سنتی که به صورت بذری انجام میشد، بسیار بالا بود.»
شهبازی با بیان اینکه سرشاخهکاری درختان گردو، پیوندی تخصصی است که در آن تاج درخت تعویض و شاخههای جدید رشد خواهد کرد، گفت: «با همکاری مؤسسات تحقیقاتی کشور توانستیم پیوندزنهای خوبی را در این راستا تربیت و پیوندک مورد نیاز سطح شهرستان، استان و کشور را تأمین کنیم.»
آمارها نشان مي دهد، ۹ هزار هکتار از باغات استان همدان نیاز به سرشاخهکاری دارند که در شهرستان تویسرکان از ۵ هزار و ۵۰۰ هکتار، سه هزار هکتار نیاز به سرشاخه کاری دارند که قرار است کار پیوندزنی توسط خود باغداران انجام شود.
از آنجا كه ژنتیک بومی و درختان سنتی نسبت به درختان جدید ۲۵ روز نسبت به سایر درختان تأخیر در سرمازدگی دارند، لذا درختان سرشاخهکاری شده از سال دوم شروع به باردهی خواهند کرد اما محصول مورد انتظار از سال سوم به بار خواهد نشست.
اين درحالي است كه همدان با تولید ۵۴ تن گردو در سال گذشته بزرگترین تولیدکننده در سطح کشور است، و ۱۹ هزار و ۷۰۰ هکتار از اراضی استان زیرکشت گردو است که پس از استان کرمان دومین سطح کشت گردو را دارد.
گره خوردن اقتصاد تويسركاني ها با گردو
شهرستان تویسرکان با دارا بودن 5500 هکتار باغ گردو از نظر کمیت و کیفیت مقام اول استان همدان رادارا بوده و از نظر کیفی درجهان زبانزد است، واين درحالي است كه درصد درآمد مردم شهرستان به صورت مستقیم و غیرمستقیم با گردو ارتباط دارد،به طوري كه 70 درصد درآمد مردم شهرستان به صورت مستقیم و غیرمستقیم با گردو ارتباط دارد به همین علت لازم است تا برای اجرای اقتصاد مقاومتی ایمنی لازم را در باغات گردو فراهم شود.
مدیرجهادکشاورزی شهرستان تویسرکان درتاييد اين موضوع مي گويد:« گردوی تویسرکان ار ارقام بومی است که این موضوع دارای مزیتهای مثبت و منفی است، مزیت مثبت این است که نوع بومی با اوضاع طبیعی و آبوهوای شهرستان سازگاری دارد و با این شرایط اقلیمی رشدونمو میکند اما مشکل ارقام سنتی و بومی این است که از بازده و کارآیی لازم برخودار نیست و این امر باعث شده باغات گردو عملکرد خوبی نداشته باشند .
اين درحالي است كه گردوي تويسركان از نظر کمیت و نه کیفیت و به علت ورود برخی آفات که با گردو، چوب و نهال آلوده وارد شهرستان شده، ارقام بومی دچار مشکل شده است.
مسعود اکبری مي افزايد:« طی چند سال گذشته در سطح دنیا، کشور و شهرستان به وجود آمده، درختان گردو با مشکل مواجه شدهاند به طوریکه درختان قبلا در برابر آفات مقاوم بودند اما این مقاومت را از دست دادهاند، از سوی دیگر تغییر اقلیم باعث شده سرمای زودرس پاییزه و دیررس بهاره، همچنین گرمای زیاد و بارندگیهای پیشبینی نشده همه به نوبه خود خساراتی به باغات گردوی شهرستان وارد کند.»
اردیبهشت 94بود كه ، 90 درصد باغات شهرستان بر اثر سرمای دیررس بهاره از دست رفت و در آذر سال 95 بر اثر سرمازدگی زودرس زمستانه دچار آسیب جدی شد و برخی درختان کلا خشک شدند در کنار این مشکلات آفات بسیاری از جمله کرم خراط که با واردات چوب از سایر شهرستانها و کشورهای همجوار وارد کشور و به مرور وارد شهرستان شد، خسارات دیگری را به بار آورد اما با وجود همه این مشکلات تولید گردوی شهرستان بین 15 تا 17 هزار تن با پوست چوبی است که از نظر کیفی حرف اول را در کشور و جهان میزند اين درحالي است كه از نظر کمیت مقام دوم کشوری را دارد.
کشت گردوی رقم چندلر در باغات تویسرکان
گردوی شهرستان تویسرکان ازنظر کیفیت و تولید رتبه اول کشوری و ازنظر سطح زیر کشت، رتبه دوم کشور را دارد و همین امتیاز سبب شده برنامه کشت گردوی رقم چندلر در ۳۰۰۰ هکتار از باغات تویسرکان مدنظر باشد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان بابیان اینکه بیش از یکمیلیون هکتار گردو کاری در جهان وجود دارد که از این میزان بیش از ۳.۵ میلیون تن گردو جمعآوری میشود، مي گويد: «از این میزان ۵۰۰ هزار تن در چرخه صادرات است و ایران ازلحاظ سطح زیر کشت گردو مقام دوم دنیا را به خود اختصاص داده است.»
منصور رضوانی جلال بابیان اینکه سن اقتصادی گردو در تمام دنیا ۴۰ تا ۵۰ سال است، اما گاهی برخی کشاورزان درخت گردو را تا ۲۰۰ سال نگهداری میکنند که این موجب کاهش ثمر دهی این درخت میشود، مي افزايد:« برای حفظ رتبه گردوی تویسرکان نیازمند ایجاد تحول و سرشاخه زنی درختان هستیم و برای افزایش بهرهوری گردو باید به این محصول بیشتر توجه کرد.»
وی بابیان اینکه تویسرکان با داشتن بیش از ۵ هزار و ۵۰۰ هکتار باغ گردو و تولید این محصول با مرغوبیتی در مقیاس جهانی، پایتخت گردوی ایران نامگرفته است، ادامه مي دهد:«بهمنظور بهبود اصلاح باغهای گردوی تویسرکان کارگاه آموزشی سرشاخه کاری و مراقبتهای بعد از پیوند درختان در تویسرکان برگزارشده است.»
توليدات با كيفيت برنامه جهاد كشاورزي تويسركان
از آنجا كه گردوي تويسركان از لحاظ كيفيت وكميت از بالاترين كيفيت برخوردار است لذا براي ادامه اين روند نياز به برخي اقدامات است .
دراين ميان طي سالهاي گذشته اقدامات خوبي دراين زمينه انجام گرفته است كه به عنوان نمونه مي توان به ایجاد نهالستان زنجیره تولید پیوندک اشاره كرد که با وجود طرح طوبای گشانی که از محل اعتبارات بیتالمال ایجاد شد، بهترین مکان برای این امر است و ارقام گوناگون که اصلاح شدهاند در این باغ بزرگ قرار دارد.
اين درحالي بود كه معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی 4000 نهال مرغوب برای پیوند را با هزینهای هنگفت به شهرستان وارد کرد و در باغ مادری گردو که با مساحتی قابلتوجه در روستای مرادآباد ایجاد شده، کاشته شدند و در حال پرورش این پیوندکها هستند.
مدیر جهادکشاورزی شهرستان همدانبا تاييد اين موضوع مي گويد:« در کنار آن درصدد برآمدیم خزانههایی از این ارقام مرغوب ایجاد کنیم که نمونه بارز آن ایجاد گلخانه پیوندک است که میتوان نیاز شهرستان و کشور را در این محل تأمین کرد و برای احداث این سه مرکز با هزینهای افزون بر 10 میلیارد تومان آغاز به کار کردهایم که 40 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و تا دو سال آینده به بهرهبرداری خواهد رسید که میتوان سالیانه 2 میلیون پیوندک و 150 هزار اصله نهال به بازار عرضه کرد.»
اكبري با تأکید بر اینکه کشاورزان با فراموش کردن اینکه دولت باید تمام مشکلات آنان را پیگیری کنند،مي افزايد: «دولت نه میتواند و نه قصد دارد که تصدیگری خود را ادامه دهد و باید خود مردم برای اصلاح تغذیه باغات و تغییر شیوه آبیاری از روش غرقابی به روش تیب و کمفشار با استفاده از کارشناسان جهادکشاورزی و بخش خصوصی در بحث اصلاح باغات گردوی خود قدم بردارند» .
مدیر جهادکشاورزی شهرستان همدان در همین راستا ادامه مي دهد: «در بحث ایجاد آبیاری کمفشار به کشاورزان یارانه 90 درصد به صورت بلاعوض تعلق میگیرد و همچنین برای مکانیزه کردن باغات اعتبار خوبی درنظر گرفته شده که در قالب تسهیلات بانکی به کشاورزان پرداخت خواهد شد .»
وی با تاييد بر اينكه کشاورزان باغات خود را در برابر حوادث بیمه کنند تأکید مي كند: «هر چند بیمه نواقصی دارد اما در هر حال با بیمه کردن باغات خسارت کمتر خواهد شد و جهادکشاورزی هم تلاش خواهد کرد تا با پیگیری از مسئولان مریوطه پرداخت خسارات بیشتر شود.»
اکبری مي افزايد:» در حال حاضر در شهرستان برای عرضه گردو با مشکلاتی همچون بستهبندی نامناسب و عدم صنایع تبدیلی آن و عرضه مناسب مواجه هستیم که برای رفع این مشکلات تدابیری اندیشیده شده که ایجاد بازارچه گردو در حال انجام است به طوری که 80 درصد پروسه اداری آن طی شده و تا یکسال آینده به بهرهبرداری خواهد رسید و با راهاندازی این بازارچه مشکل بستهبندی و صنایع تبدیلی هم حل خواهد شد.»
مدیر جهادکشاورزی شهرستان تویسرکان ادامه مي دهد: «در کنار راهاندازی بازارچه، موضوع ثبت گردوی تویسرکان به عنوان نشان جغرافیای تویسرکان و ثبت گردوی تویسرکان به عنوان میراث کشاورزی در دست پیگیری است.»