سال ۱۳۷۹ بود که مزرعه غدیر آستان قدس رضوی واقع در منطقه چاهداشی نهبندان وابسته به مؤسسه موقوفات و کشاورزی جنوب خراسان، با حفر پنج حلقه چاه با هدف رفع محرومیت از این منطقه کمبرخوردار، شروع به کار کرد. حالا بعد از گذشت ۱۸ سال این مزرعه در دو بخش زراعی و باغات، محصولات فراوانی را تولید میکند که در تأمین مشکلات معیشتی و اشتغالزایی مردم منطقه نقش بسزایی دارد. مزرعهای که میوههای آن به دست محرومان و نیازمندان میرسد.
مزرعه غدیر نهبندان در دو بخش زراعت و باغات فعالیت دارد و علاوه بر تولید میوه انواع مختلف غلات را نیز در برنامه دارد. یکی از محصولات عمده مزرعه غدیر، زیتون است. در حال حاضر تنها منطقهای که در شرق کشور و در حاشیه کویر در سطح تجاری به تولید زیتون میپردازد استان خراسان جنوبی است که شهرستان نهبندان و مزرعه غدیر چاهداشی بیشترین سطح را به خود اختصاص داده است. طبق پیشبینیها و با توجه به اینکه سن باردهی اقتصادی این محصول بین سالهای ۲۰ تا ۵۰ سالگی عمر درخت است، در آینده نزدیک، مزرعه غدیر آستان قدس رضوی، قطب کشت زیتون و تهیه فرآوردههای آن خصوصاً روغن زیتون در منطقه کویری شرق کشور خواهد شد. این محصول که به دلیل داشتن ظاهر زیبا و همیشه سبزش، جنبه تزئینی نیز دارد، به عنوان درختی مثمر شناخته میشود که علاوه بر ارزش غذایی میوهاش از قسمتهای رویشی آن نیز در طب سنتی استفادههای زیاد میشود.
عمر درخت زیتون زیاد است و از نظر اقتصادی، حداقل ۵۰ سال محصول میدهد و اگر شرایط مناسبی داشته باشد، باردهی آن تا چند قرن ادامه پیدا میکند. از میوه زیتون در تهیه زیتون شور یا کنسرو زیتون استفاده میشود که دارای ترکیبات معدنی و آلی و ویتامینهای مختلف است. همچنین از میوههای رسیده این درخت، روغن زیتون استخراج میشود که از پرفایدهترین روغنهاست. این روغن طی سه مرحله به دست میآید. روغن مرحله اول مرغوبترین نوع است و به صورت خام همراه غذا یا سالاد یا به صورت پخته در طبخ غذا مصرف میشود. روغن مرحله دوم نیز خوراکی است ولی با کیفیتی پایینتر از روغن مرحله اول که بیشتر ارزش دارویی دارد. روغن مرحله سوم تلخ و سمی است و عمدتاً در صنعت صابونسازی مورد استفاده قرار میگیرد. پس از پایان روغنکشی، تفالههای باقیمانده این محصول به عنوان خوراک دام، کود و سوخت مورد استفاده قرار میگیرد.
خرما؛ غذای سفره انبیا
خرما از دیگر محصولات باغی است که در منطقه مزرعه غدیر مورد کاشت قرار میگیرد. با کشت این محصول گرمسیری مزرعه غدیر نهبندان که از تیره نخلها است، بخش عمدهای از خرمایی که برای نیازمندان ارسال میشود از این منطقه تأمین میشود. محصول خرما به شکل خوشهای بزرگ از شاخه آویزان میشود و برگهای آن پهن است. ارتفاع نخل به ۱۰ تا ۲۰ متر یا بیشتر میرسد. به میوه نرسیده خرما، «خارَک» یا در اصطلاح محلی کنگ گفته میشود. رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد. خرما از دورانِ باستان در رژیم غذایی انسان وجود داشته است و یکی از قدیمیترین میوههای کشت شده توسط انسان بوده است. درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمهگرمسیری، از جمله جنوب و قسمتهایی از جنوب شرق ایران پرورش مییابد. از برگ و شاخه درخت خرما سبد و زیرانداز تهیه میکنند. حتی در برخی مناطق مردم هسته درخت خرما را آرد کرده و از آن نان میپزند.
اشتغال و آبادانی
مزرعه غدیر نهبندان در دو بخش زراعت و باغات فعالیت دارد و علاوه بر محصولات ذکر شده محصولات دیگری مانند جو، گندم، پنبه و آفتابگردان نیز در این منطقه کشت میشود. بیشتر فعالیتهای کاری در این مزرعه با استفاده از نیروهای متخصص و کارشناسان بومی شهرستان و کارگران بومی منطقه در طول سال است تا اشتغال و آبادانی منطقه، به همت نیروهای زحمتکش آن صورت پذیرد. در حال حاضر تعدادی نیروی دائم و قراردادی و شرکتی در این مجموعه به کار مشغول هستند و سالانه چندین هزار نفر کارگر زن و مرد فصلی نیز به کار اشتغال دارند. مزرعه غدیر نهبندان طی سالهای اخیر موفق شده با ایجاد اشتغال و بهبود وضع معیشتی مردم بومی، فقر را از چهره این منطقه پاک کند و به دغدغه مهم رهبر معظم انقلاب که طی سفر معظم له به منطقه محروم نهبندان در سال ۱۳۷۸ بیان شد، جامه عمل بپوشاند.
یکی دیگر از محصولات باغی مزرعه غدیر، عناب است. در مزرعه غدیر نهبندان سعی شده محصولاتی کشت شود که علاوه بر تأمین نیاز مردم، خاصیت دارویی نیز داشته باشد و بتواند سلامت را سر سفره محرومان و نیازمندان برساند. عناب درختچهای است که ارتفاع آن تا ۱۰ متر نیز میرسد. عناب، بومی مناطق گرمسیر است و برگهای کوچک سبزرنگ، بدون کرک و تخممرغیشکل آن در زمستان میریزد. میوهاش دارای خواص دارویی زیادی است. وقتی عنابها به بار مینشینند سعی میشود اکثر آن برای افرادی که نیازمند استفاده از این محصول هستند ارسال شود. این میوه در ابتدا سبز بوده و بعد از رسیده شدن به رنگ قرمز درآمده و چروک میشود. عناب را «خرمای قرمز» و «خرمای چینی» نیز مینامند. این میوه با توجه به پیشینه بسیار طولانی کشت در منطقه، به عنوان بومیترین گونه درختی خراسان جنوبی شناخته میشود.
عناب، آرامشبخش است و در طب سنتی به عنوان دارویی که سبب کاهش اضطراب میشود و تقویتکننده سیستم گوارشی است مورد استفاده قرار میگیرد. عناب خون را تصفیه و سموم را از بدن دفع میکند. این میوه منبع خوب ویتامین C. و حاوی مقادیر قابل ملاحظهای مواد معدنی است.
پسته محصول دیگری از باغات مزرعه نهبندان است که هر سال فرآیند رو به رشدی در این منطقه دارد. با توجه به وسعت باغات و حجم فعالیتهای گسترده در عملیات داشت و برداشت این محصول، ضمن توجه به مکانیزاسیون کردن فعالیتها، همواره سعی شده بیشتر اقدامات و فعالیتها توسط نیروی انسانی انجام گیرد تا کمک مؤثری در ایجاد اشتغالزایی شود. این محصول سرشار از مس، منیزیم و انواع ویتامینهای گروه ب. است که دستگاه ایمنی بدن را تقویت کرده و از بیماریهای بسیار پیشگیری میکند. پسته یکی از بهترین منابع پتاسیم است و فیبر غذایی زیادی دارد که میتواند علاوه بر بهبود گوارش به کاهش میزان کلسترول و قند خون کمک کند.