جوان آنلاین: با فروکش کردن اعتراضات خیابانی و پایان آشوب‌ها در بصره، واقعیت‌ها و پشت‌پرده تحرکات در نفت‌خیزترین استان عراق که از چند ماه پیش درگیر مشکلات خدمات‌رسانی از سوی دولت بود، مشخص شده است؛ واقعیت‌هایی که نشان می‌دهد کشاندن اعتراضات به آشوب‌های خیابانی و حمله به دفاتر احزاب مقاومت و کنسولگری ایران، طراحی سفارتخانه‌های خارجی و کنسولگری آمریکا و عربستان در بصره با هدف تاثیرگذاری بر انتخاب دولت آتی عراق بوده است. این موضوعی است که ابومهدی المهندس، نایب‌رئیس هیات حشدالشعبی عراق به آن اشاره کرده است. این مقام بلندپایه مقاومت عراق می‌گوید که «آمریکایی‌ها تهدید کردند که اگر دوره نخست‌وزیری العبادی تمدید نشود بصره را به آتش خواهند کشید.»
المهندس روز گذشته در سخنانی که چندین شبکه به صورت زنده آن را پوشش داده‌اند، به آشوب‌های خیابانی در بصره اشاره کرد و گفت: «اطلاعات کاملی در اختیار داریم که نشان می‌دهند کنسولگری آمریکا و سفارت این کشور در ناآرامی‌های اخیر بصره دست داشته‌اند و سفارت این کشور اتفاقات در بصره را اداره می‌کند.»
وی ادامه داد: «آمریکایی‌ها تهدید کردند که اگر دوره نخست‌وزیری العبادی تمدید نشود بصره را به آتش خواهند کشید. ما کلیه شواهد درباره نقش مخرب کنسولگری آمریکا در بصره را ارائه خواهیم کرد.»
المهندس در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره انتشار اخباری مبنی‌بر فشار آمریکایی‌ها برای باقی ماندن حیدر العبادی در پست نخست‌وزیری نیز گفت: «تهدیدات عجیبی علیه نمایندگان وجود دارد که حتی در دوران پل برمر، (حاکم غیرنظامی آمریکا در عراق) نیز وجود نداشت. امروز مک‌گورک و سفیر انگلیس به همراه این فرد «کم‌عقل» که پیشتر سفیر عربستان در عراق بود (ثامر السبهان، سفیر سابق عربستان در عراق) سراغ سیاستمداران عراقی می‌روند و آنها را تهدید می‌کنند. این نشان می‌دهد که بدون‌شک چیزهایی وجود دارند و بین آنها توافق‌هایی انجام شده، در غیر این صورت اصرار آنها به چه دلیلی است؟
ناآرامی‌ها در شهر بصره عراق که از اعتراض به وضعیت نامناسب خدمات در این شهر از سه‌شنبه هفته گذشته شدیدتر شده بود، در روزهای اخیر به‌شدت به خشونت کشیده شده است. این ناآرامی‌ها طی یک هفته اخیر ۱۱ کشته و ده‌ها زخمی به همراه داشته است. ساکنان استان بصره که شمار آنها به بیش از دو میلیون نفر می‌رسد، به سوءخدمات دولتی اعتراض دارند. خدمات در آب‌رسانی، برق‌رسانی و بهداشتی دچار مشکل است و مردم به نرخ بالای بیکاری نیز معترضند. روز جمعه پیش، موج اعتراض‌ها به خشونت بیشتر منتهی شد که حاصل آن، آتش زدن یک بیمارستان آموزشی، شنیده شدن صدای انفجار مهیب در نزدیکی تظاهرات، حمله برخی افراد ناشناس به کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در بصره و به آتش کشیدن آن با وجود اعلام حکومت‌نظامی در این شهر، آتش زدن دفاتر برخی احزاب و مقرهای حشدالشعبی بود.
فشار بر ایران دلیل حمایت از العبادی
اما چرا آمریکا به دنبال تمدید نخست‌وزیری العبادی است؟ پس از خروج آمریکا از برجام، افزایش فشار بر ایران تبدیل به یکی از اولویت‌های سیاست خارجی آمریکا شد. آمریکا بر همین اساس اروپا و به‌ویژه همسایگان ایران که در دوران تحریم‌ها تهران از طریق آنان تحریم‌ها را دور می‌زد، تهدید به جریمه‌های سنگین در صورت همکاری اقتصادی با ایران کرده بود. در بین کشورهای همسایه، عراق شریک مهمی در صادرات ایران است. در سال 95 و 96 بغداد سومین مقصد صادراتی کالاهای ایرانی بعد از چین و امارات متحده عربی بوده است. با توجه به همکاری امارات متحده با آمریکا در راستای اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران می‌توان عراق را در آینده بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مقصد صادراتی کالاهای ایرانی در منطقه و در میان همسایگان ایران دانست. از ابتدای سال ۱۳۹۷ روزانه ۲۰ میلیون دلار کالای صادراتی از ایران به عراق صادر شده که بر اساس آمار گمرک ایران به لحاظ وزنی 14.01 درصد و به لحاظ ارزش 23.19 درصد رشد داشته است. بیش از ۵۰ درصد صادرات ایران در سال جاری به کشورهای چین، امارات و عراق انجام شده است. میانگین قیمت هر تن کالای صادراتی به چین ۳۳۶ دلار، امارات ۴۵۶ دلار و عراق ۵۲۷ دلار در سال‌جاری بوده که نشان می‌دهد بیشترین ارزش کالاهای صادراتی ایران به مقاصد هدف، مربوط به بازار عراق است به‌گونه‌ای که سهم ایران در بازار عراق با 1.5 درصد افزایش به ۱۷ درصد رسیده است. طبق اعلام سازمان توسعه تجارت، ظرفیت بالای بازار عراق موجب شده در سال جاری بیش از 10.000 ردیف کالای ایرانی وارد این کشور شود که از آن جمله می‌توان به محصولات پلاستیکی، فرآورده‌های کشاورزی و صنایع تبدیلی، ماشین‌آلات و قطعات و تجهیزات صنعتی، فرآورده‌های معدنی، صنایع غذایی و ساختمانی اشاره کرد.
واشنگتن بر همین اساس به دنبال اجرای سفت و سخت سیاست‌های تحریمی خود در عراق با توجه به نفوذ ایران در این کشور، بود تا از این طریق فشار بر ایران را افزایش دهد. مطمئن‌ترین و کوتاه‌ترین راه برای این اتفاق، انتخابات پارلمانی عراق بود. در صورت پیروزی جریان‌های همسو با آمریکا، تهران برای دور زدن تحریم‌ها و فعالیت‌های اقتصادی با سد دولت قانونی عراق مواجه می‌شد. این اتفاق اما با رای مردم به گروه‌های مقاومت وابسته به حشدالشعبی رخ نداد تا آمریکا ناچار به رایزنی با ائتلاف‌های پیروز انتخابات برای روی کار آمدن دولتی همسو شود، اما نخستین جلسه پارلمان عراق در دوشنبه، پیامی متفاوت را به آمریکا مخابره کرد که باید تمدید نخست‌وزیری العبادی را فراموش کند.
ناکامی آمریکا در تداوم دولت حیدر العبادی باعث شد کنسولگری این کشور بر بستر اعتراضات مردمی در بصره از همان روزی که نخستین جلسه پارلمان بدون نتیجه پایان یافت، سوار شود. علاوه‌بر کنسولگری آمریکا، کنسولگری عربستان سعودی در بصره که پس از 28 سال، در اواخر مردادماه بازگشایی شده بود، بر آتش اعتراضات دمید. عربستان و آمریکا در کنار مدیریت اعتراضات، نمایندگان خود را به همراه نماینده انگلیس سراغ سیاستمداران عراقی فرستادند تا آنها را ناچار به حمایت از نخست‌وزیری همسو با این سه کشور کنند. اما مقاومت جریان‌های مقاومت در برابر درخواست‌های این سه کشور باعث شد تا کنسولگری آمریکا و عربستان در بصره، اعتراضات را که تبدیل به آشوب شده بود، به سمت دفاتر مقاومت و کنسولگری ایران در بصره هدایت کنند. این سناریو به‌گونه‌ای طراحی شده بود که معترضانی که تعدادشان نیز کم بود، بتوانند بدون مقاومت پلیس و نیروهای امنیتی به کنسولگری ایران نزدیک شوند. این در حالی بود که نیروهای پلیس بصره کنسولگری آمریکا در این شهر را با شدیدترین تدابیر امنیتی حفاظت می‌کردند.
پیاده نظام آمریکا در آشوب بصره
شورای استانداری بصره، از نقش برخی سفارتخانه‌های خارجی، بعثی‌ها، عناصر داعش و مزدوران سیاسی در آتش زدن مقرها و نهادی دولتی و حزبی در این استان خبر داد. احمد عبدالحسین، عضو این شورا در گفت‌وگوی اختصاصی با «بغداد الیوم» اظهار داشت: «طرف‌های شرکت‌کننده در عملیات‌های خرابکارانه در پوشش تظاهرات‌های مردمی، گروه‌هایی خارج از قانون، مزدوران سیاسی، برخی سفارتخانه‌های کشورهای خارجی و دستگاه‌های اطلاعاتی بین‌المللی، برخی از بعثی‌ها و عناصر داعش حاضر در استان بصره و خارج از آن هستند.»
وی افزود: «آتش زدن نهادهای دولتی و دفتر و مقرهای حزبی و حشدالشعبی تلاشی برای از بین بردن کشور و پیچیده کردن اوضاع برای دولت محلی بصره به‌منظور افزایش و تشدید رنج‌ها و دشواری‌های شهروندان این استان است. آتش زدن این نهادها به منزله دعوت برای آغاز جنگ داخلی در استان است و این اقدامات هیچ ارتباطی با مشکلات کنونی بصره ندارد.»
عبدالحسین تصریح کرد: «بصره تاوان اختلافات و منازعات گروه‌های سیاسی در بغداد درباره تشکیل فراکسیون اکثریت را می‌دهد و قربانی منازعه میان گروه‌های سیاسی است.»
ائتلاف برای پایان العبادی
افشای نقش کنسولگری آمریکا در عراق باعث شد جریان‌های سیاسی عراق که در پارلمان این کشور حضور دارند، علاوه‌بر درخواست برای برکناری حیدر العبادی، از عدم تمدید دوران نخست‌وزیری او بگویند. علی البدیری از رهبران جریان حکمت ملی عراق در گفت‌وگو با وبگاه «المعلومه» اظهار داشت: «العبادی، دارای مشخصاتی که مرجعیت اعلام کرده بود، نیست و به همین دلیل از سوی ما مردود است؛ به‌ویژه پس از آنکه ناکامی او و دولتش در مدیریت پرونده بصره ثابت شد. ائتلاف سائرون و الفتح نیز اعلام کرده‌اند که به تمدید نخست‌وزیری العبادی رای مثبت نخواهند داد. در جلسه روز شنبه پارلمان نیز که با حضور 172 نماینده برگزار شد، آنان با تمدید نخست‌وزیری العبادی مخالفت کردند تا پیام تغییر را به کنسولگری عربستان و آمریکا مخابره کنند.»
کنسولگری آمریکا در اربیل؛ اتاق عملیات علیه تهران
محور دیگر طرح آمریکا برای فشار بر ایران که از سال‌ها پیش عملیاتی شده است به دنبال ایجاد مجموعه بحران در ایران از طریق مرزهای مشترک ایران با اقلیم کردستان است. پس از انتصاب جان بولتون به سمت مشاور امنیت ملی آمریکا و تاکید او بر امکان فروپاشی ایران، آمریکا تمامی ابزارهای خود را برای دستیابی به این هدف به کار گرفت. در نگاه بولتون و وزارت خارجه آمریکا، ظرفیت‌های موجود در اقلیم کردستان می‌تواند این سرزمین را به بهترین بستر برای افزایش فشار بر ایران تبدیل کرد. به همین دلیل هم پمپئو، در مرداد سال جاری، استیون فاگین را برای سرکنسولگری آمریکا در اربیل به این کشور اعزام کرد. فاگین، مدیر دفتر امور ایران در وزارت امور خارجه آمریکا بود. این دفتر که چندین پایگاه در سراسر جهان از جمله در استانبول و دبی دارد، وظیفه توسعه، هماهنگی، توصیه و اجرای سیاست‌های آمریکا در مورد ایران را برعهده دارد. فاگین به‌خوبی با عراق هم آشناست، زیرا در سال 1394 به‌عنوان دبیر دفتر بین‌المللی مواد مخدر و انتظامی در سفارت آمریکا در بغداد فعالیت می‌کرد. آشنایی با ساختار عراق و همچنین شناخت دقیق از ایران باعث شد او به‌عنوان سرکنسولگری آمریکا در عراق انتخاب شود. اصلی‌ترین وظیفه فاگین در اربیل، «توسعه ناامنی در ایران» از طریق گروهک‌های تروریستی و «مقابله تهران با دور زدن تحریم‌های آمریکا» است.
حضور گروهک‌های تروریستی در اقلیم کردستان، توجه آمریکا را به خود معطوف کرده است. به همین دلیل در خرداد سال جاری دولت ترامپ به‌طور رسمی از مصطفی هجری رئیس حزب دموکرات کردستان برای سفر به این کشور دعوت کرد. در این سفر در اقدامی بی‌سابقه و برای نخستین بار یک مدیر دفتر امور ایران یعنی استیون فاگین با دبیرکل حزب کردستان دیدار کرد. این اقدام، درست پس از آن صورت گرفت که کمتر از 10 روز قبل، حزب دموکرات در یک عملیات تروریستی، چند نیروی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به شهادت رساندند. در همان زمان یک منبع در یک مرکز تحقیقاتی با نفوذ آمریکایی گفت که آمریکایی‌ها می‌خواهند بدانند که آیا کردها برای مبارزه با ایران نیروی جدی‌ای هستند یا خیر. از طرفی کردها نیز می‌خواهند بدانند که آیا واشنگتن در مورد موضع تهاجمی خود در قبال ایران جدی است یا خیر.
چند هفته بعد یک گروهک تروریستی دیگر وابسته به حزب کارگران کردستان، در یک عملیات تروریستی بیش از 10 تن از نیروهای بسیج را به شهادت رساندند. توسعه اقدامات تروریستی در مرزهای غربی کشور یکی از اصلی‌ترین وظایفی است که وزارت امور خارجه آمریکا برعهده فاگین گذاشته است.
این موضوع البته از سال‌ها قبل در دستور کار آمریکا بوده اما با تغییر دولت و روی کار آمدن جنگ طلبان، با ضریب بالاتری دنبال شده است. بر اساس این گزارش، سال 94 و پس از حضور ایران در سوریه و تغییر معادله میدانی در این کشور، ایالات‌متحده آمریکا و عربستان سعودی توطئه‌ای مشترک را طراحی کردند تا تهران را وادار به عقب‌نشینی از مواضع خود در سوریه کند. پایگاه معتبر آمریکایی گلوبال‌ریسرچ -که پشت‌پرده اتفاقات مهم از جمله 11 سپتامبر و برخی همکاری‌های پنهان نظامی در دنیا را فاش می‌کند- نقش آمریکا در این توطئه را «هدایت پنهان» با شدت بسیار زیاد برای جنگی مرکب و چندبعدی علیه تهران عنوان کرده است. در این جنگ نیابتی، آمریکا به‌جای حمایت مستقیم از کردهای ایرانی و احتمالا به خطر انداختن «استقلال» آنها، از ارائه کمک مالی پنهان و اعزام جنگجو از طریق حزب کردستان عراق به‌عنوان نیروی نیابتی خود بهره می‌برد. اما عربستان سعودی نقش پررنگ‌تری در این میانه داشت. سعودی‌ها سال 94 مسعود بارزانی رئیس حکومت اقلیم کردستان عراق را به ریاض دعوت کردند تا با پادشاه، رئیس دستگاه اطلاعات و امنیت آل‌سعود پشت درهای بسته دیدار کند. پس از بازگشت بارزانی از ریاض، کنسولگری عربستان در اربیل جلسات متعددی با هدف منسجم کردن تروریست‌های ضد‌ایرانی این منطقه برگزار کرد. سعودی‌ها در این دیدارها امکانات لازم را در اختیار تروریست‌ها قرار دادند و آنان نیز سلسله عملیات‌هایی را برای نفوذ در ایران از مرزهای شمال غرب کشور صورت دادند.
مامور مقابله با دور زدن تحریم‌ها
وظیفه دیگری که برعهده فاگین در کنسولگری آمریکا گذاشته شده، مقابله با دور زدن تحریم‌های آمریکا از سوی تهران آن هم از اقلیم کردستان است. ایالات متحده در برنامه خود برای اجرای کامل تحریم ایران، سیاست دفاع از جلو را برگزیده و تلاش می‌کند تحریم‌ها را از مرزهای ایران اجرایی کند. عراق و کردستان عراق یکی از مهم‌ترین صندوق‌های مالی هستند که ایران از آنها برای اقتصاد و دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کند. حجم مبادلات تجاری ایران و اقلیم کردستان بیش از 5/6 میلیارد دلار است و 359 شرکت و 139 کارخانه ایرانی در اقلیم کردستان فعالیت می‌کنند و بیش از 67 درصد خودروهای این اقلیم از مرزهای ایران وارد می‌شود. آمریکا برای ممانعت از فعالیت اقتصادی اقلیم کردستان با تهران و اجرای تحریم ایران در این اقلیم تنها می‌تواند حساب‌های بانکی و تراکنش‌های حساب‌های بانکی را در سطوح بازارهای مالی پیگیری و شناسایی کند اما این کار در جایی مانند اقلیم کردستان و مناطق مرزی یعنی جایی که کارها بیشتر دستی انجام می‌شوند، امری سخت و محال به نظر می‌رسد. در تجارت ایران و اقلیم نه دنباله تراکنشی برای شناسایی مشخص است و نه تجار حساب مشخصی در آمریکا دارند که از بلوکه شدن دارایی‌شان نگران شوند. سرکنسول جدید آمریکا در اربیل هیچ ابزار اقتصادی‌ای به معنای معمول برای مقابله با این وضعیت ندارند جز رایزنی با تجار و ارائه مشوق‌های اقتصادی به آنها. این کاری است که البته با حمایت سعودی‌ها انجام می‌شود. سفر هیات اقتصادی عربستان سعودی در ابتدای مرداد به اربیل را می‌شود در همین راستا ارزیابی کرد. هیات سعودی در این سفر به تمایل کشورشان برای سرمایه‌گذاری در اقلیم کردستان عراق و نیز تقویت روابط اقتصادی و تجاری در تمامی زمینه‌ها از جمله صنعت، کشاورزی و گردشگری اشاره کرده بودند.
ارائه مشوق‌های اقتصادی برای شرکای تجاری ایران تنها راه فاگین برای تخریب روابط اقتصادی اقلیم کردستان با ایران نیست، بلکه راهی موثرتر از نظر آنان لازم است، زیرا در محیط اقتصاد غیررسمی اقلیم باز راه‌هایی برای مبادلات اقتصادی به دور از چشم آمریکا پیدا می‌شود. با این حال، با توجه به افزایش مشکل استفاده از دبی و استانبول برای تجارت‌های ایران، چالش‌برانگیز‌ترین وظیفه فاگین این است که از نفوذ ایران در اقتصاد کردستان عراق جلوگیری کند. همچنین نباید اجازه دهد که ایران از این بازار برای دور زدن تحریم‌ها استفاده کند. بسیاری از معامله‌گران کرد و بازرگانان سال‌ها با اقتصاد ایران درگیر شده‌اند و یاد گرفته‌اند چگونه تحریم‌های آمریکا را دور بزنند. این همان مشکلی است که فاگین باید برای آن چاره‌اندیشی کند.
