سفر اخیر وزیر دفاع کشورمان به کشور چین و دیدار با مقامات این کشور برای گسترش روابط نظامی و دفاعی میتواند نقطه تحول جدیدی برای دو کشور مهم در آسیا برای مهار یکجانبهگرایی امریکا در سطح جهان باشد.
رابطه نظامی ایران و چین شاید به اندازه روابط اقتصادی دو طرف عمیق و پردامنه نباشد، اما طولانیمدتتر و پراهمیتتر از آن است. در دوران رژیم پهلوی ایران به دلیل قرار گرفتن دربلوک غرب و انعقاد پیمان نظامی سنتو، رابطهای به شدت محدود با چین در تمام حوزهها داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی و خروج ایران از پیمانهای نظامی خود با غرب، چین یکی از کشورهایی بود که برای توسعه روابط نظامی ایران مد نظر قرار گرفت. این در حالی بود که ایران درگیر یک جنگ همهجانبه با رژیم بعث عراق بود. محسن رفیقدوست وزیر وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با اشاره به تلاش خود برای برقراری روابط نظامی میگوید: ما از یک تاریخی به چین کمونیست وصل شدیم. به آنها که وصل شدیم، در واقع به کر وصل شدیم و تقریباً (دیگر مسیرهای تهیه سلاح) را قطع کردیم. چون این کشور، هم مستقیماً به خود ما سلاح میفروخت و هم در حجم بالایی این کار انجام میشد، حتی سلاحهای استراتژیک را هم بهتدریج به ما فروخت از جمله موشک ساحل به دریا و امثال آن.
ایران در آن مقطع توانست با دریافت موشکهای کرم ابریشم حملاتی را علیه منافع غرب در منطقه خلیج فارس سازماندهی کند؛ موشکهایی که هم اکنون برخی مدلهای پیشرفتهتر آن در نیروی دریایی سپاه خدمت کند. تلاش برای توسعه برنامه موشکهای بالستیک نیز یکی از کمکهای مهم چینیها در پا گرفتن صنایع موشکی ایران بود، حتی در مقطعی ایران تعدادی هواپیمای j-۷ که در حقیقت مدل توسعه یافته جنگنده میگ ۲۱ بود را از چین خریداری کرد. بخش مهمی از این مبادلات نظامی در نتیجه سفر تاریخی رهبر انقلاب اسلامی به چین بود که پایه محکمی برای گسترش روابط نظامی محسوب میشد.
تحریمهای شورای امنیت مانعی در برابر گسترش روابط
پس از پایان جنگ تحمیلی امریکا و کشورهای غربی تلاش فراوانی را به خرج دادند تا توانمندی توسعه روابط دو طرف را محدود کنند. این فشارها به خصوص در حوزه روابط مربوط به حوزههایی همچون توسعه صلحآمیز انرژی اتمی و همکاریهای نظامی با شدت بیشتری ادامه یافت، البته با وجود این مسائل روابط نظامی بین ایران و چین همچنان در حال گسترش بود تا زمانی که بر اساس قطعنامه شورای امنیت سامان ملل متحد در سال ۲۰۰۶ بخش نظامی ایران مورد تحریمهای سنگین قرار گرفت.
طبیعی بود که چین به عنوان یکی از اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد از این تصمیم تبعیت کند و روسیه نیز تحویل سامانه دفاع هوایی اس-۳۰۰ را به ایران معلق کرد. پس از امضای تفاهمنامه برجام و مشخص شدن بازه زمانی برای لغو کامل تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل متحد زمینه برای فعال شدن دوباره روابط نظامی فراهم شد.
همه چیز از سفر سردار دهقان آغاز شد
روابط نظامی ایران با چین نیز یکی از این موارد بود. نقطه شروع جدی را میتوان سفر امیر دهقان وزیر دفاع وقت کشورمان در سال ۹۳ به چین دانست. این سفر اولین سفر وزیر دفاع ایران به چین پس از سفر آقای ترکان به عنوان وزیر دفاع در سال ۷۳ بود. در این سفر آقای دهقان از برخی از مهمترین تأسیسات نظامی چین بازدید کرد. یکی از این تأسیسات مرکز فرماندهی فضایی چین بود. اما مرکز کنترل و فرماندهی هوافضای پکن که در منطقه حاشیه شمال غرب پایتخت چین واقع شده است در حقیقت مرکز کنترل و فرماندهی تمام این فعالیتهای فضایی چین بود. همچنین سردار دهقان از لشکر ۲۴ دفاع هوایی چین بازدید کرد. این یگان که تحت امر فرماندهی ناحیه نظامی پکن است، یکی از یگانهای هوایی میباشد که وظیفه دفاع از حریم هوایی پایتخت چین را برعهده دارد.
سفر دهقان به چین با بازدید وزیر دفاع این کشور از ایران پاسخ داده شد. این سفر در آبان ماه سال ۹۵ و پس از سفر رئیسجمهور چین به کشورمان صورت گرفت. در جریان این سفر یک تفاهمنامه دفاعی بین دو کشور امضا شد که پایهای برای توسعه روابط نظامی دو کشور قرار گرفت، حتی در این دیدارها بحث مانور مشترک نظامی بین ایران و چین نیز مطرح شد. حالا پس از گذشت نزدیک به دو سال امیر حاتمی وزیر دفاع فعلی کشورمان عازم جمهوری خلق چین شده تا فصل جدیدی برای توسعه روابط دو کشور در حوزه نظامی فراهم کند. امیر حاتمی در جمع خبرنگاران در بدو ورود به پکن درباره این سفر گفت: در این سفر علاوه بر دیدار با وزیر دفاع این کشور، دیدارهایی هم با سایر مقامات نظامی چین و بازدیدهایی از مراکز نظامی و صنعتی این کشور خواهیم داشت.
وی توسعه موافقتنامه وزیران دفاع دو کشور که در سال ۹۵ امضا شده را یکی دیگر از اهداف سفر خود به چین عنوان کرد و ادامه داد: مسائل منطقهای و بینالمللی ایجاب میکند که در این شرایط رایزنیها میان دو کشور از نزدیک انجام شود.
منافع مشترک دو کشور علیه تروریسم
یکی از مهمترین دغدغههای ایران و چین که میتواند مورد توجه قرار بگیرد، بحث مبارزه با تروریسم است. ایران و چین هر دو منافع مشترکی در مبارزه به تروریسم دارند که نمونه آشکار آن بحث سوریه است. اگرچه سوریه از جغرافیای فعلی چین فاصله بسیاری دارد، اما هم اکنون برخی از مهمترین گروههای تروریستی با استفاده از اتباع چینی در سوریه فعالیت میکنند که شاخصترین آنها حزب ترکستان شرقی است که بخش مهمی از ادلب را در کنترل خود دارند. اغلب این افراد از جمعیت ایغورهای ایالت سین کیانگ هستند که به واسطه فعالیت سازمان اطلاعات ترکیه جذب گروههای تروریستی شدهاند.
به طور حتم فعالیت ایران در سوریه و مقابله مستمر با این گروهها میتواند برای چین نیز جذاب باشد. از همین رو امیر حاتمی در دیدار با معاون کمیسیون نظامی مرکزی چین بر این نکته تأکید میکند.
در این اوضاع پیچیده، منطقه غرب آسیا به یکی از کانونهای اصلی بحران در جهان تبدیل شده و تروریستها با افراط گرایی و تجزیه طلبی و با حمایت فرامنطقهای موجب تشدید این بحران شدهاند. وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه وضعیت به گونهای بود که گروههای تروریستی موفق شدند حدود ۹۰ درصد خاک سوریه را به اشغال خود درآورند، تصریح کرد: ملت، دولت و نیروهای مسلح سوریه و دوستان آنها شامل ایران، روسیه و حزب الله در صحنه وارد شدند و با هماهنگی یکدیگر تروریستها را سرکوب کردند. حاتمی با بیان اینکه کمک چین در صحنه بینالمللی در حمایت از دولت سوریه بسیار مؤثر بود، خاطرنشان کرد: بحمدالله امروز تروریستها به مرحله شکست نهایی در سوریه نزدیک شدهاند. این سخنان وزیر دفاع کشورمان به خوبی نشان میدهد که موضوع مبارزه با تروریستها تا چه اندازه مورد علاقه چینیها قرار دارد.
مهار امریکا؛ نقطه مشترک هر دو کشور
امیر حاتمی در این سفر همانند سلف خود امیر دهقان دیدارهایی از مراکز نظامی چین داشت. وزیر دفاع کشورمان در پایان سفر دو روزه خود به چین، از مرکز آموزش فضانوردان و چند مرکز نظامی و صنعتی این کشور در پکن بازدید کرد. آنچه از این سفر به بیرون منعکس شده است، نشاندهنده آغاز فصل جدیدی از روابط ایران و چین در حوزه نظامی است. وزیر دفاع کشورمان در پایان سفر و درجمع خبرنگاران با بیان اینکه چین و ایران نسبت به شرایط منطقه به ویژه بحران آفرینیهایی امریکا در جنوب شرق و غرب آسیا نگرانند، تصریح کرد: در این سفر با یکدیگر هماهنگیهای لازم را انجام دادیم. وی هدف اصلی سفر را پیگیری موافقتنامه سال ۹۵ میان وزرای دفاع دو کشور عنوان کرد و ادامه داد: در این سفر موافقتنامه را مرور و در خصوص بخشهایی که با کندی مواجه است هماهنگیهای لازم برای پیگیری صورت گرفت. در نهایت همکاری ایران و چین و تعمیق آن میتواند ثمرات فراوانی برای هر دو کشور داشته باشد، به خصوص آنکه در سالهای اخیر یکجانبهگرایی امریکا و درگیریهای آن با چین رشد قابل توجهی داشته است؛ مهار امریکا نکتهای است که مورد توافق هر دو طرف است.