همزمان با شکلگیری تحریمها علیه جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۹، موضوع انعقاد پیمان پولی دوجانبه برای استفاده از ارزهای ملی در تجارت بینالمللی و حذف ارزهای واسطی از قبیل: دلار و یورو، به یکی از مهمترین محورهای کاستن از تأثیر تحریمها بدل شد، اما بهرغم تمامی تأکیدات مقامات دولتی در این خصوص، هنوز هیچ پیمان پولی دوجانبه برای ایران به ثبت نرسیده است. این در حالیست که جمهوری اسلامی مدتهاست که مناسبترین شرایط را برای انعقاد پیمانهای پولی دوجانبه دارد.
بر این اساس باید گفت که پیمان پولی دوجانبه به معنای استفاده همزمان از پول ملی کشورهای مبدأ و مقصد در تجارت و تأمین مالی بین دو کشور است و دیگر در تجارت نیازی به ارزهای ثالث نیست. برای اجرایی شدن این پیمانها نیاز است که بانکهای مرکزی کشور مبدأ و مقصد در تجارت، وارد مذاکره با یکدیگر شده و پیمان پولی دوجانبه را امضا کنند.
اما سؤال این است که چرا جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر مناسبترین شرایط را برای امضای پیمان پولی دوجانبه با شرکای تجاریاش دارد؟
برای پاسخ به این سؤال باید به شرایط سیاسی پیرامون کشور توجه جدی کرد. واقعیت آن است که این روزها در حالی جمهوری اسلامی ایران به دلیل تحریمهای امریکا با مشکلات فراوانی در بازرگانی خود مواجه شده که در همسایگی ایران نیز ترکیه هماکنون با تحریمهای امریکا دست و پنجه نرم میکند و اگرچه شرایط بازرگانیاش مانند ایران نیست، اما مقامات این کشور تلاش زیادی برای خروج از زیرفشار تحریمها انجام میدهند. این اتفاق در روسیه نیز شکل گرفته و روسها هم شرایط مشابه ترکیه در برابر امریکا دارند و چند وقتی است، نظام مالی این کشور نیز با برخی تحریمهای امریکایی مختل شده و آنان نیز همانند ترکیه به دنبال یافتن راهحلی برای خروج از این شرایط هستند. ازاینرو به صورت همزمان دولتهای روسیه و ترکیه به دنبال تجارت با پول ملی کشورها هستند. به عنوان نمونه رجب طیب اردوغان طی ماههای اخیر در سخنرانیهای مختلف تنها راه مقابله با بحران ارزی کشورش را انجام تجارت با پولهای ملی به جای دلار دانسته است.
ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه نیز بارها اعلام کرده که حذف دلار از اقتصاد روسیه بهعنوان یکی از اهداف اوست و خاطرنشان کرد که انحصاری بودن دلار خطرناک است.
ازاینرو وجود عزم جدی در میان مسئولان دو کشور مهم که از مقاصد بازرگانی ایران است، میتواند یک نقطه عطف برای کشورمان به شمار بیاید تا از این فرصت برای حذف دلار از تجارت خارجی خود استفاده کند و نهتنها باعث بهبود وضعیت بازرگانی خود شود، بلکه با پیوند پول ملی خود به پولهای قدرتمندی همچون لیر و روبل بتواند، باعث افزایش ارزش پول ملی خود شود.
همچنین نکته مهم دیگر آن است که همکاری مشترک بازرگانی از طریق پولهای ملی با روسیه این فرصت را برای ایران فراهم میکند که بتواند به بازارهای کشورهای مشترکالمنافع که بخش بزرگی از آن تحت کنترل روسیه است، دست پیدا کند و باعث بهبود تراز تجاری خود شود.
علاوه بر این با توجه به تأثیرگذاری ایران و ترکیه در سازمان کشورهای اکو، بیشک اجرای طرح پیمان پول مشترک میان ایران و ترکیه میتواند راه را برای آرزوی دیرینه این سازمان برای دست یافتن به یک منطقه پولی هموار کند. اتفاقی که به نظر میرسد با توجه به شرایط تحریمهای ایران، بتواند نقطه عطفی برای جمهوری اسلامی به شمار بیاید؛ و در نهایت با توجه به عملکرد رئیسجمهور امریکا در حوزه تجارت جهانی که باعث اعتراضات فراوانی در اروپا، چین و شرق آسیا شده و امریکا را در مسیر انزوای تجاری در سطح جهان قرار داده، قطعاً شکلگیری پیمانهای پولی دوجانبه که باعث تضعیف اقتدار اقتصادی امریکا خواهد شد، با حمایت قدرتهای اقتصادی اروپایی و شرقی همراه میشود. بنابراین به نظر میرسد که جمهوری اسلامی ایران نباید این فرصت طلایی را برای انعقاد پیمانهای پولی دوجانبه و حتی راهاندازی یک منطقه پولی از دست بدهد.