محمدرضا سوري
با وجود وقوع خشكسالي وكم آبي در استان يزد ، اما سختكوشي مردمان اين منطقه سبب شده تا در سخت ترين شرايط بالاترين بهره را از حداقل امكانات ببرند . دراين ميان تغييرات اقليمي وآب وهوايي سبب شده تا كشت برخي از گياهاني كه به آب زياد نياز دارند جايگزين ساير كشتها شود كه به عنوان نمونه مي توان به توسعه وكشت سالانه ۲۲۵ تن گل‌محمدی در استان یزداشاره كرد كه درحال تبديل شدن به قطب گلاب كشور است. موضوعي كه سبب شده تا به گفته مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهادکشاورزی یزد با ايجاد تعداد 55 کارگاه سنتی و صنعتی تولید گلاب و عرقیجات گیاهی دراين استان ظرفیت تولید آنها 53 هزار تن در سال برسد.
******
با توجه به اینکه گل محمدی یک گیاه کم‌آبخواه و زودبازده است؛ لذا اين مهم موجب شده تا برنامه‌های الگوی کشت سازمان جهاد کشاورزی استان یزد در ردیف اول کاشت گیاهان دارویی قرار بگيرد.
مساله مهمي كه سبب شد تا طی یک برنامه پنج‌ساله سطح زیر کشت گل محمدی تا ۶۰۰ هکتار در استان یزد افزایش پیدا كند ؛ به طوري كه هم‌اکنون سازمان جهاد کشاورزی استان یزد جهت کاشت گلستان‌های گل محمدی در راستای تسهیلات بانکی به متقاضیان اهتمام ویژه‌ای دارد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان یزدبا تاييد اين مهم وبا بيان اينكه سطح زیر کشت گل محمدی در استان یزد 1۲۳ هکتار است مي گويد: «سالیانه میزان تولید گل‌تر ۲۲۵ تن و همچنین میزان تولید غنچه خشک گل محمدی هشت هزار کیلوگرم است.»
يدالله جوادپور بابیان اینکه سالیانه میزان تولید گلاب استان یزد ۳۵۰ هزار لیتر گلاب استحصالی است، مي افزايد:« بیشترین سطح زیرکشت گل محمدی به ترتیب به شهرستان‌های تفت، مهریز، اشکذر، خاتم و اردکان اختصاص‌یافته است.»
این مقام مسئول با اشاره به اینکه موارد مصرف گل محمدی برای گلابگیری، اسانس خوراکی، عطر، ادکلن، دم‌نوش و موارد دیگر است، ادامه مي دهد:« صنایع تبدیلی گلاب در شهرستان‌های تفت، مهریز و اشکذر وجود دارد.»
گل محمدي رونق را به كشاورزي يزد هديه مي دهد
از آنجا كه ا يزد يكي از مستعد ترين مناطق در زمينه كشت گل محمدي است لذا اين مهم از چند سال قبل كه اين استان دچار بحران خشكسالي وكم آبي شدكشت آن در مناطق مختلف آغاز شد.
موضوع مهمي كه سبب شد تا طی یک برنامه پنج‌ساله سطح زیر کشت گل محمدی تا ۶۰۰ هکتار در استان یزد افزایش پیدا كند.
مدیرباغبانی جهاد کشاورزی یزد در تاييد اين موضوع مي گويد:« در حال حاضر ۱۰۰ مرکز گلاب گیری در استان یزد فعال است وسالانه ۳۵۰ تن گلاب تولید و روانه بازار می كنند.»
جوادپور با اشاره به اینکه توسعه کاشت محصولات کم آبخواه چند سالی است به دلیل افت سطح آبهای زیرزمینی در دستور کار این سازمان است، امي افزايد:«: کشت محصولات کم آبخواه بویژه گیاهان دارویی که محصولی زود بازده دارند در اولویت کاشت محصولات است .»
وي ادامه مي دهد:« افرادی که متقاضی توسعه و کشت گلستان های گل محمدی باشند این سازمان علاوه بر پرداخت وام های اشتغالزایی کم بهره ، در اجرای کاشت آن با توزیع نهال یارانه دار با آنها همکاری خواهد داشت.»
وی با بیان اینکه یکی از اهداف این سازمان توسعه محصول کم آبخواه است، یادآور مي شود : «در این زمینه توسعه و کاشت محصولات گل های زینتی گلخانه ای در برنامه این سازمان است» .
جوادپور تصریح مي كند : «هم اکنون 11.7هکتار اراضی تفت، یزد، مهریز و اشکذر که از مناطق عمده تولید گل های زینتی هستند به پرورش گل های زینتی اختصاص دارد.»
مدیرباغبانی جهاد کشاورزی یزد با بیان اینکه در این مناطق با فعالیت 33بهره بردار در زمینه پرورش گل های زینتی، شرایط اشتغال مستقیم 320نفر فراهم شد یادآور مي شود : «پارسال ، 16.5 میلیون شاخه گل های زینتی در استان تولید و 90 درصد آن به بازار سایر استان ها عرضه شد.»
وی، این گل ها رز، گلایول ، مریم ، ژربرا و لیسیانتوس ذکر كرده ومي افزايد: «تولید محصولات کشاورزی در فضاهای بسته که منجر به صرفه جویی آب و استفاده مطلوب در مصرف این ماده حیاتی با ارزش اقتصادی بالا، می شود از مزیت های کشت گلخانه ای است.»
اين اقدام درحالي است كه زمین های قابل کشت استان 158 هزار و 565 هکتار است که در حال حاضر به دلیل تداوم 2دهه پدیده خشکسالی، 118هزار هکتار آن کشت می شود .
رونق كشت گل محمدي در مناطق گرم وخشك
تجربه موفق کاشت گل محمدی در مناطق خشک و کم‌آب در کنار توجه به وضعیت بحرانی منابع آبی منطقه و نیازی که به کاشت محصولات کشاورزی کم‌آب احساس می‌شود سبب شده تا کاشت گیاهان دارویی و به‌ویژه گل محمدی بهترین جایگزین برای محصولات پرمصرف آبی در برخی از استان‌های کشور شود.
به عنوان نمونه می‌توان از استان‌های اصفهان، خراسان رضوی، جنوبی، قم و کرمانشاه نام برد. موضوعی که با توجه به ارزش افزوده عصاره این گل در صنعت دارو، غذا و عطر‌سازی می‌تواند سودآوری، ایجاد اشتغال و ارزآوری را به ارمغان بیاورد.
استفاده از گل محمدی خصوصاً استفاده از عصاره آن در گیاهان دارویی، طب سنتی، انواع غذاها، دم‌نوش‌ها و ساخت انواع عطر و ادکلن سبب شده تا این گیاه از ارزش بالایی برخوردار باشد. در کنار این مزایا، استفاده از کمترین میزان آب خصوصاً در مناطق گرم و خشک که کمترین میزان بارندگی را دارد در کنار ایجاد اشتغال و درآمدزایی و ارزآوری سبب شده تا در چند سال اخیر در بیشتر استان‌های کشور ازجمله اصفهان، خراسان رضوی، جنوبی، قم و کرمانشاه این گل باارزش کاشته شود و مورد بهره‌برداری قرار بگیرد.
یکی از کارشناسان گیاهان معطر و دارویی در این خصوص می‌گوید: «ایران به عنوان یکی از کشورهای مطرح تولید گل محمدی است که از 20 هزار هکتار سطح کشت این گیاه 15 هزار هکتار را به خود اختصاص داده است.» عبدالرضا کاوند می‌افزاید: «مقاوم بودن به خشکی و شوری و همچنین مقاوم بودن به آفات و بیماری‌ها در کنار مزایای اقتصادی ناشی از استفاده در انواع مواد غذایی، دارویی، انواع عطر و ادکلن سبب شده تا بتوان آن را در مناطق مختلف کشور کاشت.» وی ادامه می‌دهد: «با توجه به وقوع خشکسالی‌ها و کمبود منابع آبی در بیشتر استان‌ها می‌توان به عنوان کشت برتر در این مناطق از آن نام برد.»
وضعیت تولید گل و جایگاه صادراتی آن
شرایط مناسب آب و هوایی در ایران ازجمله مزایایی است که سبب شده تا در زمینه تولید انواع گل و گیاه همواره از رتبه‌های برتر برخوردار باشد؛ با این حال برخی موانع سبب شده تا در زمینه صادرات حجم قابل توجهی نداشته باشد. در حال حاضر سهم ایران در بازار ۲۵ میلیارد دلاری صادرات گل در جهان، فقط 3 دهم درصد است و از این نظر در رده یکصد و هفتم جهان قرار دارد.
بر اساس آمار اتحادیه تولیدکنندگان گل و گیاه‌های تزئینی، درآمد ارزی کشورمان از صدور گل‌های تزئینی به صورت شاخه بریده و گلدانی و درخت و درختچه ۱۰۰ میلیون دلار بوده است که امکان افزایش آن به ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار در سال وجود دارد. از سوی دیگر حدود ۴ هزار و ۶۰۰ هکتار از اراضی ایران زیر کشت و پرورش گل و گیاهان تزئینی است و سالانه ۳ میلیارد و ۸۲۵ میلیون انواع گل در اراضی مزبور پرورش داده و تولید می‌شود و استان‌های تهران، مرکزی مازندران، خوزستان، اصفهان، فارس، چهارمحال و بختیاری و گیلان از مهم‌ترین مناطق پرورش گل در کشورمان محسوب می‌شوند.
در کنار ارزش اقتصادی بالای پرورش گل و گیاهان تزئینی، حدود ۴۵ هزار نفر به شکل مستقیم و ۱۰۰ هزار نفر به صورت غیرمستقیم در گلزارهای کشور کار می‌کنند که تا ۱۰ برابر، قابل افزایش است. در حال حاضر افزون بر ۸۰ درصد تجارت جهانی گل در اختیار کشورهای هلند، آلمان، فرانسه، انگلستان، ژاپن و ایتالیا است و درآمد هلند از صادرات گل و گیاه و بذر و پیاز گل به ۷ میلیارد دلار در سال می‌رسد.
رونق در تولید گلاب و عرقیجات
وجود 600 هکتارمزارع پرورش گل محمدي در استان یزد، همچنين وجود ۱۰۰ مرکز گلاب گیری وتوليد سالانه ۳۵۰ تن گلاب ازجمله نكات مثبتي است كه سبب رونق هرچه بيشتر اين صنعت در يزد شده است.
براساس آمار موجود تعداد 55 کارگاه سنتی و صنعتی تولید گلاب و عرقیجات گیاهی در استان یزد فعال است که ظرفیت تولید آنها 53 هزار تن در سال برآورد می‌شود.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهادکشاورزی یزد با اشاره به این که در کارگاه‌های تولیدی گلاب و عرقیجات گیاهی 1200 نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم به کارگرفته شده‌اند، مي گويد:« از این تعداد کارگاه تنها پنج کارگاه دارای پروانه بهره‌برداری صنعتی و بهداشتی هستند که ظرفیت تولید آنها 6431 تن و سرمایه ثابت انجام شده برای آنها 55 میلیارد ریال است که موجب اشتغال مستقیم 65 نفر را فراهم کرده است .»
تنوع محصولات تولیدی درکارگاه‌های صنعتی شامل گلاب و 70 نوع عرقیجات گیاهی در استان، و صادرات این محصولات به بازارهای استانی و کشوری و بخشی نیز به کشورهای عربی و آسیای میانه از جمله اين مواهب به شمارمي رود.
علیرضا طاقه‌باف مي افزايد:« در راستای ساماندهی سایر کارگاه‌های سنتی و تشویق و ترغیب دارندگان این کارگاه‌ها براي گرفتن جواز تاسیس نیمه صنعتی یا صنعتی شدن واحدهای تولیدی اقدامات موثری صورت گرفته است، گفت: تاکنون 33 فقره جواز تاسیس با ظرفیت تولید 32 هزار و 687 تن صادر شده است که پیش‌بینی می‌شود با بهره‌برداری از آنها در سال‌های آتی زمینه اشتغال 318 نفر فراهم شود» .
با اين حال وی کم‌آبی و حذف بخش وسیعی از گیاهان مرتعی، کاهش سطح زیر کشت محصولات زراعی و گیاهان دارویی، فصلی بودن تولید، کمبود مواد اولیه و تامین آن از استان‌های مجاور که باعث بالا رفتن هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده محصول می‌شود را از عمده‌ترین مشکلات پیش روی تولیدکنندگان دانست.
وي ادامه مي دهد:«مدیریت صنایع تبدیلی و غذایی استان به عنوان متولی ساماندهی و حمایت از کارگاه های صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی ضمن ارائه خدمات در زمینه صدور جواز تاسیس و صدور پروانه بهره‌برداری و انجام مشاوره‌های فنی و اجرایی تمام تلاش خود را در خصوص تامین منابع مالی افراد تحت پوشش با استفاده از اعتبارات و تسهیلات ملی و استانی اعمال نموده و امیدورایم صنعت گلابگیری و تولید عرقیجات گیاهی در آینده نزدیک شاهد حداکثر شکوفایی و بالندگی خود باشد.»
