برخلاف گذشت قریب ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی به غیر از یکی دو اثر مشخص در رابطه با بخشی از زندگی حضرت علی (ع)، هیچ اثر سینمایی یا تلویزیونی قابل دفاعی از واقعه غدیر تولید نشده است.
پرداختن به موضوعات و حوادث تاریخی مانند واقعه عظیم غدیر و به فعلیت رساندن آن‌ها در بین سینماگران و فیلمسازان، به دلیل جذابیت‌های دراماتیک و روایتگری و قصه‌گویی که در لایه‌های آن وجود دارد، امری غیرقابل انکار است.
احساس مسئولیت در تبیین غدیر
حوادثی که در مراحل تاریخی و سیر تطور اسلام مظلوم و عزیز مانند حادثه عظیم غدیر یا مسائلی که در متن و پیرامون آن وجود دارد در تولیدات سینمایی و تلویزیونی بسیار غریب و مهجور است. به غیر از یکی دو مورد آثار نمایشی خاص، احساس می‌شود در میان مسئولان تلویزیون و سینمای کشورمان هیچ احساس وظیفه‌ای در راستای تبلیغ و در صورت نیاز تبیین واقعه غدیر به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اسلام، وجود ندارد. این روند نامطلوب کمی و کیفی در زمینه تولید آثار سینمایی، تئاتری و تلویزیونی طی سالیان گذشته تداوم داشته و راهکاری برای تولید آثاری درخور و قابل توجه از سوی هنرمندان و چهره‌های مطرح این عرصه‌ها در نظر گرفته نشده است.
در عرصه تلویزیون تنها اثر ماندگار تولید شده که به زندگی و شخصیت حضرت علی (ع) پرداخت و با استقبال مخاطبان و منتقدان نیز مواجه شد، مجموعه تلویزیونی «امام علی (ع)» به نویسندگی و کارگردانی داود میرباقری به عنوان یکی از مطرح‌ترین کارگردان‌های سینما، تئاتر و تلویزیون است که در حوزه نمایش ایرانی و همچنین تولیدات تلویزیونی با موضوع دینی و آثاری برگرفته از زندگی ائمه اطهار (ع)، عملکرد تحسین برانگیزی داشته است. مجموعه «امام علی (ع)» که تولید و ساخت آن از سال ۷۰ تا ۷۵ به طول انجامید، روایتگر پنج سال پایانی زندگی امیرالمؤمنین و خلافت ایشان است که با حضور بازیگران مطرح سینما و تئاتر ایران توانست یکی از موفق‌ترین آثار تلویزیونی در ایران باشد.
متأسفانه در عرصه تلویزیون، دیگر مجموعه یا اثری با موضوع زندگی، حوادث مهم و تاریخ ساز و شخصیت حضرت علی (ع) ساخته نشد که بتواند به لحاظ کیفیت و جایگاه در حد و اندازه مجموعه «امام علی (ع)» ظاهر شود.
کمتر از انگشتان یک دست
در عرصه سینما نیز با وجود اینکه آثاری با موضوع و تم‌های دینی تولید و ساخته شده‌اند، اما آثاری که به شخصیت و زندگی امیرالمؤمنین (ع) پرداخته باشند، حتی از انگشتان یک دست هم کمتر است. شاید یکی از معدود فیلم‌های ساخته شده با این موضوع که در سال ۹۳ اکران شد، فیلم سینمایی «اینجا شهر دیگریست» به کارگردانی احمدرضا گرشاسبی باشد. فیلمنامه این فیلم توسط حمید امجد فیلمنامه‌نویس و کارگردان سینما و یکی از چهره‌های نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی تئاتر، نگارش شده که مخاطب در این اثر شاهد اتفاقات بازه زمانی بعد از ضربت خوردن حضرت علی (ع) می‌باشد.
در عرصه هنر‌های نمایشی نیز طی دهه‌های گذشته و به زعم بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران این عرصه، روند تولید و اجرای آثار نمایشی با موضوعات دینی و مذهبی به لحاظ کمی و کیفی، شکل مطلوب و قابل اعتنایی نداشته است. احتمالاً به همین علت است که روند تولید و تعداد آثار قابل توجه و تأثیرگذار با موضوعات دینی که در حوزه تئاتر تولید و اجرا شده‌اند نیز انگشت‌شمار است. بار‌ها و بار‌ها طی سالیان گذشته سمینار‌ها و سلسله نشست‌هایی در‌خصوص آسیب‌شناسی این روند برگزار شد، اما هیچ‌گاه خروجی مشخص و منظمی از این برنامه‌ها دیده نشد تا بتواند تغییری در روند نامطلوب تولید آثار کمی و کیفی با موضوعات دینی، بگذارد. یکی از نقاط ضعف اساسی در زمینه تولید آثار نمایشی با موضوعات دینی، نبود نمایشنامه‌هایی است که از سطح کیفی قابل قبولی برخوردار باشند و در عین حال با نگاهی هنرمندان و غیر کلیشه‌ای به موضوعات دینی بپردازند.
طی دهه‌های گذشته هنرمندانی، چون سیدجواد هاشمی، حسین پارسایی، حسین مسافرآستانه، مهدی متوسلی، کوروش زارعی، محمود فرهنگ و سیروس همتی نیز به اجرای آثار نمایشی با موضوع دینی پرداخته‌اند که برخی از آثار این هنرمندان نیز با استقبال مخاطبان و منتقدان تئاتر همراه بوده است ولی تعداد آثار با کیفیتی که با موضوع زندگی و شخصیت حضرت علی (ع) تولید و اجرا شده باشند، بسیار کم است.
فعالیت‌های کم انجام شده در زمینه پرداختن به موضوعات دینی و شخصیت‌های ائمه اطهار (ع) و به ویژه حضرت علی (ع) در عرصه سینما، تئاتر و تلویزیون ایران، جای خالی روندی مستمرزا که به لحاظ کمی و کیفی به تولید آثاری درخور و شایسته در این عرصه منجر شود، بیش از پیش متذکر می‌شود.
توجیه یا تدلیل؟!
گذشته از کاهلی مطلق سینما و تلویزیون در پرداخت دراماتیک به مسئله مهم غدیر برخی از فعالان این حوزه معتقدند به دلیل وجود برخی حواشی پیرامون این واقعه، هنوز زمان ورود به ساخت و تولید اثری در این زمینه فرا نرسیده است.
هر چند این عده از افراد با به میان کشیدن پای موضوع وحدت بین مذاهب اسلامی سعی در سرپوش گذاشتن بر کم‌کاری و تنبلی‌شان دارند، اما این واقعیت تلخ را نشان می‌دهد که این افراد مدعی اصلاً از مسیر و شیوه روایی مسئله غدیر تقریباً بی‌اطلاع هستند؛ چه اینکه تکرار و ذکر این مهم با سلسله رُوات متنوع در میان منابع روایی اهل تسنن و آثار برخی از بزرگان آن‌ها مانند احمد حنبل، امام محمد غزالی، محمد بن جریر طبری صاحب کتاب معروف تاریخ طبری و همچنین مجموعه کتب صحاح ستّه (شش کتاب اصلی اهل سنت در فقه و حدیث) نسبت به منابع شیعی آن اصلاً قابل قیاس نیست. نکته دیگر اینکه برخی از سینماگران معتقدند اجازه و زمان تولید و ساخت چنین اثری باید با اجازه و اشاره برخی بخش‌های حاکمیتی مانند مجمع تقریب مذاهب اسلامی باشد!
شاید جملات مرحوم شریعتی در یکی از سخنرانی هایش با عنوان «علی تنهاست» تا حدودی در بحث مهجوریت و عدم ورود شایسته هنر هفتم به واقعه غدیر، تکمله‌ای روشنگرانه باشد. او می‌گوید: «اشتباهِ بسیاری از روشنفکران به خصوص در کشور‌های راکد این است که می‌پندارند با علم و تکنیک جدید می‌توان جامعه مترقی و آزاد داشت، در صورتی که بینایی و آگاهی و دانش اعتقادی و ایدئولوژیک است که جامعه را حیات و حرکت و قدرت می‌بخشد. وارد کردن علم و صنعت در یک اجتماعِ بی‌ایمان و بی‌ایدئولوژی مشخص همچون فرو کردن درخت‌های بزرگ و میوه‌دار است در زمین نامساعد و در فصل نامناسب... علی (ع) در طول تاریخ، تنها انسانی است که در ابعاد مختلف و حتی متناقضی که در یک انسان جمع نمی‌شود، قهرمان است. مثل یک کارگر ساده با دست و بازویش خاک را می‌کند و در آن سرزمین سوزان بدون ابزار، قنات می‌کند، مانند یک حکیم می‌اندیشد، همچون یک عاشق بزرگ و یک عارف عظیم عشق می‌ورزد، به سان یک قهرمان شمشیر می‌زند و همانند یک سیاستمدار رهبری می‌کند و مانند یک معلم اخلاق مظهر و سرمشق فضایل انسانی برای یک جامعه است. هم یک پدر است و یک دوست وفادار و هم یک همسر نمونه. چنین انسانی است که در دنیا تنهاست.»
