بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه، میگوید که بودجه ۱۸ میلیون یورویی اروپا مربوط به همکاریهای ایران با نهادهای اروپایی میشود و ربطی به بسته اقتصادی اروپا ندارد که قرار است در چارچوب برجام و برای مقابله با تحریمهای امریکا علیه ایران ارائه شود. کمیسیون اتحادیه اروپا خبر این رقم در بودجه اتحادیه اروپا را روز پنج شنبه منتشر کرد و از همان موقع در رسانهها به عنوان اقدام اروپاییها برای حمایت از برجام و بخشی از تلاش آنها در مقابل بازگشت تحریمهای امریکا تعبیر شده و حالا قاسمی در مقابل این نوع تعبیر میگوید که به طور کلی ارتباطی بین برجام و این کمک اروپایی نیست بلکه مسئله در کل مربوط میشود به همکاریهای بین ایران و کمیسیون اروپا به عنوان بازوی اجرایی اتحادیه اروپا که سنگ بنای آن هم در ۱۶ آوریل ۲۰۱۶ گذاشته شد. شاید این تعبیر درست باشد، اما با وجود این، بیانیه خود کمیسیون اروپا نشان میدهد که بسته ۱۸ میلیون یورویی چندان هم بیارتباط با برجام نیست و به ادعای این بیانیه، با هدف حمایت از ایران در مقابل چالشهای اقتصادی و اجتماعی است.
بیانیه کمیسیون اروپا نه تنها عنوان میکند که کمک ۱۸ میلیون یورویی نتیجه برجام است بلکه در بخش سابقه (Background) چنان مبسوط پای برجام را وسط کشیده که به وضوح کمک سخاوتمندانه! خود را به طور کامل به آن مرتبط کرده و به نوعی حتی چنین القا میکند که اگر ایران به برجام پایبند نباشد خبری از این نوع کمکها نخواهد بود. به این ترتیب، قرائت رایج و متداول از این بیانیه میگوید که تصمیم کمیسیون اروپا در جهت حفظ برجام است چنان که برای مثال، تارنمای یورواکتیو این کمک مالی اروپایی را در جهت خنثی کردن آثار تصمیم امریکا برای بازگرداندن تحریمهای اقتصادی علیه ایران تفسیر کرده است. شاید چنان که قاسمی میگوید، این کمک ارتباطی به بسته اقتصادی پیشنهادی اروپا نداشته باشد که قرار است برای حفظ برجام و اجرای تعهدات اروپاییها در قبال برجام به ایران ارائه شود. اگر چنین باشد، باید تا زمان ارائه این بسته منتظر بود و دید که اروپاییها در عمل و نه حرف و ادعاهای سیاسی چه میکنند، هرچند که زمان به سرعت گذشته و تا بازگشت تحریمهای نفتی وقت چندانی برای اروپاییها باقی نمانده است.
نکته جالب توجه اینجا است که سه خط هوایی انگلیسی، فرانسوی و هلندی همزمان با این بیانیه کمیسیون اروپا اعلام کردند که «به دلایل اقتصادی» پروازهای خود به ایران را از نیمه دوم سپتامبر متوقف خواهند کرد. همزمانی این دو اتفاق نشان میدهد که اتحادیه اروپا در قبال خروج شرکتها و کمپانیهای اقتصادی- خدماتی اروپایی از ایران به دلیل تحریمهای امریکا تنها حاضر به پرداخت ۱۸ میلیون یورو است. این نوع تعامل اروپاییها با قول و قرارهایشان تکرار همان چیزی است که پیش از این در جریان مذاکرات هستهای از سوی آنها دیده شد که در کتاب امنیت ملی و دیپلماسی هستهای، اثر حسن روحانی، تحقیر آمیز و توهین به ملت ایران توصیف شده بود و علی لاریجانی هم از توصیفاتی نظیر در غلتان و آب نبات استفاده کرده بود. در هر صورت، اتحادیه اروپا تا اینجای کار در مقابل بازگشت دور نخست تحریمهای امریکا کاری نکرده که مانع خروج شرکتهای اقتصادی و خدماتیاش از ایران شود و نمیتوان انتظار داشت که تا دو ماه دیگر هم کار خاصی انجام بدهد. این اتحادیه به اقرار خود اروپاییها میتواند در چارچوب قانون انسداد جرائم و تشویقهایی برای این شرکتها وضع کند تا تحریمهای ثانوی امریکا تأثیری در تصمیم آنها نداشته باشد و در زمینه مراودات مالی هم دست کم پیشنهاد هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، برای ایجاد نظام سوئیفت مالی خارج از نفوذ دلار، میتواند راهکاری قابل توجه باشد تا معاملات مالی با ایران بدون نیاز به دلار و تحت تأثیر تحریمهای ثانوی امریکا انجام بگیرد. با وجود این، واکنش آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، به سخنان وزیر خارجهاش و تقلیل سخنان او به حد یک اظهار نظر شخصی نشان داد که عزم و اراده واقعی در میان سیاستمداران اروپایی برای عمل به تعهدات خود در برجام وجود ندارد. به عبارت دیگر، اروپاییها با وجود اینکه ابزار کافی برای عمل به وعده خود و حفظ برجام دارند تا بازگشت تحریمهای امریکا نتواند تأثیری بر آن داشته باشد، اما تجربه این چند ماه نشان داده که جز حرف و دادن وعدههای بدون ضمانت، کار دیگری نمیکنند و حالا میخواهند با ۱۸ میلیون یورو سر و ته قضیه را جمع کرده باشند. این کمک ناچیز به وضوح راه درمانی برای برجام نیست بلکه تنها نوع رفتاری را نشان میدهد که با کمکی در حد اعانه و صدقه ادعای حمایت و کمک مالی میکند و حاضر نیست در غوغای تحریم کاری بیشتر از این انجام دهد.