انتشار بیانیه دولت کانادا با موضوع اعلام نگرانی درباره بازداشت فعالان جامعه مدنی و حقوق زنان عربستان، سرآغاز سلسله واکنشهای بسیار تند ریاض علیه اتاوا بود که باعث حیرت ناظران بینالمللی شد. اولین اقدام عربستان اخراج سفیر کانادا از این کشور بود و ریاض در ادامه با فراخواندن ۱۶ هزار دانشجوی سعودی از این کشور، اعلام کرد دانشجویان برای ادامه تحصیل به کشورهای استرالیا، نیوزیلند، انگلیس و امریکا فرستاده میشوند. لغو پروازهای شرکت هواپیمایی سعودی به مقصد و از مبدأ کانادا، خارج کردن بیماران بستری عربستانی از این کشور و همچنین فروش داراییهای دولتی در کانادا از دیگر واکنشها به این بیانیه بود.
عدم تناسب میان کنش اتاوا با واکنش ریاض تا جایی پیش رفت که مقامات اتحادیه اروپا خواهان حفظ آرامش دو طرف در مناقشه مذکور شوند. برخی تحلیلگران روابط گرم ترامپ با مقامات سعودی و توجه نکردن رئیسجمهور امریکا به مسائل حقوق بشری در عربستان را علت برخورد بسیار تند ریاض میدانند، اما وزارت خارجه ایالات متحده در پی انتشار این تحلیل در رسانهها اعلام کرد: «کانادا و عربستان هر دو شرکای خوب امریکا هستند و بهتر است مشکل را به شیوه دیپلماتیک حل و فصل کنند. این در حالی است که موضع واشنگتن در خصوص احترام به آزادیهای مدنی نسبت به گذشته فرقی نکرده است.»
فارغ از ارزیابی سیاستهای امریکا در خصوص مسائل حقوق بشری در عربستان به ویژه در دوره ریاست جمهوری ترامپ، نحوه برخورد عربستان با کانادا برای اروپاییها میتواند یک زنگ هشدار باشد. نوع برخورد ریاض نشان داد مقامات سعودی و در رأس آنها بن سلمان هیچ گونه دخالتی در موضوعات حقوق بشری را تحمل نمیکنند، اما مسئله مهمتر آن است که عربستان بسته به قدرت کشور طرف مقابل و همچنین توان خود، شکل عدم تحملش را نشان میدهد.
رفتارهای بن سلمان، به عنوان رئیس شورای توسعه و اقتصاد، وزیر دفاع و ولیعهد عربستان، در چند سال اخیر نشان داده که او حالا که عملاً قدرت اداره کشور را به تنهایی در اختیار دارد برای اثبات توانمندی و قاطعیت خود در پیشبرد اهدافش از عرض اندام نظامی و سیاسی بدون آینده نگری فروگذار نمیکند. تجاوز به یمن و گیر کردن در باتلاق یک جنگ سه سال و نیمه که تاکنون ۱۲۰ میلیارد دلار هزینه برای عربستان داشته است، حمایتهای مالی و تسلیحاتی از شبهنظامیان تروریستی در سوریه و عراق، گروگان گرفتن نخستوزیر لبنان و ایجاد مانع در مسیر دولتسازی این کشور از جمله اقداماتی است که ولیعهد جوان در حوزه سیاست خارجی صورت داده است.
اروپاییها با توجه به موقعیت عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در حوزه تجاری با آنها، نگران چنین واکنشهای تندی از سوی ریاض هستند. طبق آمار ارائه شده در سال ۲۰۱۷ صادرات اتحادیه اروپا به شورای همکاری خلیج فارس به ۸/ ۹۹ میلیارد یورو رسید که با توجه به واردات ۸ /۴۳ میلیارد یورویی، این تراز تجاری با رقم ۵۶ میلیارد یورو، به سود اروپاییها بود. در جدول شرکای تجاری عربستان، اروپا با ۳/ ۱۶ درصد در رأس قرار دارد. حال در صورتی که عربستان به پشتوانه افزایش درآمدهای نفتی ناشی از تنشهای بینالمللی، از بین رفتن برجام و تهدیدات ترامپ علیه ایران تصمیم بگیرد برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی جهان عرب و مردم کشور خود چنین برخوردی را با اروپا داشته باشد، اروپاییها بسیار متضرر خواهند شد. به ویژه آنکه بنسلمان نشان داده حاضر است برای نمایش چهرهای مقتدر از خود در رسانههای داخلی و خارجی، ضرر برهم خوردن مراودات اقتصادی و تجاری را نیز به جان بخرد.
از سویی اروپاییها واقف هستند که تلاش سعودیها در چند سال گذشته برای نمایش قدرت نفوذشان در تحولات بینالمللی باعث شده است تا گروههای تحت حمایت این کشور حوزه جغرافیایی خود را تا آسیای مرکزی گسترش دهند که دستاورد آن کاهش ضریب امنیت جهانی در ابعاد سیاسی و اقتصادی بوده است، اما این سیاست عربستان، با توجه به احتمال افزایش قیمت جهانی نفت و تقویت خزانه این کشور، میتواند منجر سیر صعودی رفتارهای رادیکال ریاض شود.
براین اساس در شرایطی که تمام نگاه ترامپ به عربستان حول محور معاملات اقتصادی که امریکا از آن منتفع شود میچرخد، اروپاییها نباید امیدی به مواجهه واشنگتن با ریاض یا دست کم تحت فشار قرار دادن آن در چنین مواردی، داشته باشند؛ لذا هر گونه افزایش قدرت مانور عربستان با رهبری یک ولیعهد جوان با رؤیاهای بلندپروازانه میتواند تهدیدی برای آینده تجاری و مناسبات اقتصادی اروپا با این کشور و دیگر اعضای همراه ریاض در شورای همکاری خلیج فارس به شمار رود.