چند سالی بود که موضوع برداشت آب توسط چاه‌های ژرف که تا عمق چند هزار متری زمین پایین می‌روند در ایران مطرح بود. اما چون انجام این کار به معلومات و تکنولوژی‌های خاصی احتیاج داشت، خیلی به آن پرداخته نمی‌شد. از یکسال پیش و درست در چنین روز‌هایی بود که مسئله حفر چاه ژرف در استان سیستان و بلوچستان جدی شد و در همان زمان یکی از متخصصان ژئوفیزیک اعلام کرد تهیه آب ژرف از عمق ۱۰۰۰ متری ۱۸ ماه زمان می‌برد. با توجه به اینکه هیئت دولت هم در مصوبه‌ای ۲۵ میلیارد تومان اعتبار برای حفر چاه آب ژرف و تأمین آب آشامیدنی اضطراری استان سیستان و بلوچستان در نظر گرفته بود کار‌ها آغاز شد. حالا و درست بعد از یکسال، این پروژه عظیم به دست متخصصان و مهندسان ایرانی به نتیجه رسید و آبی زلال از اعماق زمین بیرون کشیده شد تا علاوه بر رفع مشکلات و کم آبی‌های سیستان و بلوچستانی‌ها، حفر اولین چاه ژرف خاورمیانه هم به نام ایران ثبت شود.
خوب است بدانیم آب‌های ژرف، آب‌هایی هستند که در اعماق زمین قرار دارند و به آب فسیلی هم شهرت دارند. این آبها در قرون و اعصار در زیر زمین مدفون شده‌اند و ویژگی بارز آن‌ها این است که تجدید شونده هم نیستند. البته ممکن است شور یا لب شور باشند. کارشناسان محیط‌زیست معتقدند این آبها ممکن است در گذشته‌های دور در دریا یا دریاچه آب شیرین وجود داشته‌اند، اما بر اثر تحولات زمین شناسی، در زیر زمین محبوس شده‌اند.
در کنار این نوع از آب‌های ژرف، نوع دیگری نیز وجود دارد. آن هم اینکه تصور میشود، بارندگی‌های رخ داده در ارتفاعات از طریق گسل‌ها و سازند‌های سخت، مسافت‌های زیادی را طی می‌کنند و این دسته از آب‌های ژرف را به‌وجود می‌آورند. آب‌های گسلی که حالا در ژرف‌ترین نقاط کره زمین محبوس شده‌اند ممکن است حتی از یک کشور به کشور دیگر بروند.
برخی متخصصان حوزه ژئوفیزیک می‌گویند آب‌هایی هست که از ارتفاعات زاگرس، البرز و حتی هندوکش منشا می‌گیرد و از طریق گسل‌ها وارد خلیج فارس و دریای عمان میشود و چشمه‌های آب شیرین را در این دریا‌ها ایجاد می‌کند. حتی در گذشته هم ملوان‌ها از این آبها برداشت می‌کردند.
همه آبها باید مدیریت شوند
تیرماه سال ۹۵ بود که پیشنهاد طرح آب‌های ژرف توسط دهمرده نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی به معاون رئیس‌جمهور در کمیسیون آموزش و تحقیقات ارائه شد که بر اساس آن مطالعه آب‌های ژرف در سیستان مورد بررسی قرار گیرد.
در این راستا مکاتبات و جلساتی برگزار شد و برای سیستان در صفحه ۲۴۷ بودجه ۹۶ ردیفی تحت بودجه آب‌های ژرف اختصاص پیدا کرد و با موافقت سازمان برنامه و بودجه با رقم اولیه ۲۵ میلیارد تومان برای حفاری اولین چاه در ایران اختصاص یافت و حالا پس از ۲ سال لوله‌ها به آب رسیدند و سرزمین خشک ایران می‌تواند طعم گوارای آب را بچشد.
در همین رابطه حبیب‌الله دهمرده نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی در گفت: وگو با «جوان» ضمن ابراز خوشنودی از به ثمر رسیدن این پروژه می‌گوید: «این چاه که به عنوان اولین چاه آب ژرف کشور مطرح است با عمق بیش از ۲ هزار متر اولین چاه ژرف خاورمیانه هم به شمار می‌آید که در سیستان و بلوچستان ایجاد شده است.»
وی از ایجاد این حلقه چاه به عنوان اتفاقی تاریخی نام می‌برد که در نوع خود می‌تواند نقطه عطف و انقلابی در زندگی سخت و بی‌آب مردم سیستان و بلوچستان باشد. دهمرده تأکید می‌کند: «با لوله گذاری در چاه، آب وارد لوله‌های اصلی و پمپاژ شد و حالا باید تصمیم درستی برای مدیریت آن گرفته شود. چون نمی‌توانیم این آب را که با مشقت‌های زیادی به سطح زمین می‌رسد را مانند دیگر آبها هدر دهیم.»
آب‌های ژرف برای شرب و صنعت
سال گذشته وقتی وزیر نیرو از حفر نخستین چاه ژرف در ایران خبر داد، گفت: «مطالعه آب‌های ژرف مسئله جدیدی است و در کشور ما سابقه نداشته است. اکنون نتیجه مطالعات نشان می‌دهد که در اعماق ۱۰۰۰ متر تا ۲۰۰۰ متر منابع آب وجود دارد که با تکنولوژی مشابه حفر چاه‌های عمیق برای استخراج نفت، قابل برداشت است.»
حمید چیت‌چیان ادامه داد: «چاه‌های عمیق آب در ۲ دسته‌بندی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر قرار دارند. گونه اول از طریق گسل‌ها تغذیه میشود و در صورت عدم استفاده از آن، از طریق منافذ خارج شده و به دریای خزر و خلیج‌فارس می‌رود. در واقع اگر ما از این آبها به اندازه منطقی استفاده کنیم هیچ‌گونه آسیب زیست‌محیطی در پی‌نخواهد داشت.»
وی همچنین صراحتاً اعلام کرد که این منابع آب که از عمق حدود ۱۰۰۰ متری به زمین آورده خواهند شد، برای مصارف شرب و صنعتی بوده و برای کشاورزی مقرون‌به‌صرفه نیست. با این تفاسیر هفته گذشته بود که اولین چاه ژرف ایران در کم آب‌ترین نقطه کشور یعنی سیستان و بلوچستان به بهره‌برداری رسید و به گفته وزیر کشور، دبی آب حدود ۳۵ تا ۴۰ لیتر در ثانیه است که می‌تواند تا ۱۰۰ لیتر بر ثانیه هم افزایش یابد. این پروژه عظیم که صددرصد مراحل اجرای آن توسط متخصصان و مهندسان ایرانی انجام شده است در عمق ۲۲۵۰ متری به آب رسیده و حالا می‌تواند روزهای خوشی را برای ساکنان کویر ایران رقم بزند.
فقط آب‌های گسلی باید برداشت شد
در بحث برداشت یا عدم برداشت از آب‌های ژرف نظرات گوناگونی وجود دارد. برخی کارشناسان زمین شناسی معتقدند در مناطقی مانند خراسان‌جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان و یزد اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف وجود دارد، اما هم اکنون اطلاعات و دانش و تخصص مربوط به آب‌های ژرف و اینکه کدام مناطق کشور دارای آب ژرف هستند بسیار کم است.
در مورد آب‌های ژرف هم باید توجه شود که این آبها فقط برای شرب و صنعت مورد استفاده قرار گیرند. لازم به ذکر است تمام آب‌های ژرف قابلیت استفاده ندارد و بخشی از آن ممکن است به دلیل داشتن آلودگی‌هایی، چون شوری شدید یا حتی آلودگی‌های اتمی قابل استفاده نباشد که این امر با توجه به هزینه‌های بالای استحصال آب، نیازمند بررسی قبل از حفاری است.
در همین رابطه هدایت فهمی معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو می‌گوید: «از نظر من به عنوان یک کارشناس، آبی که به آن آب فسیلی می‌گوییم به هیچ وجه نباید استخراج شود. برداشت از آب‌های ژرف غیر تجدیدپذیر قطعاً نشست زمین را به همراه دارد. زیرا با برداشت این آبها فشار منفذی کم میشود و وقوع فرونشست زمین دیر یا زود رخ می‌دهد. بنابراین به هیچ وجه به صلاح نیست از این منابع برداشتی انجام شود. اما استخراج آب‌های گسلی تبعاتی ندارد زیرا نشست زمین را به همراه ندارد.»
سازمان حفاظت محیط زیست هم تاکنون با هرگونه اقدام درباره حفر چاه‌های بالای صد متر برای دستیابی به آب‌های ژرف مخالفت می‌کرد، اما اکنون معتقد است که اگر این چاه‌ها فقط برای تحقیقات باشد، منعی برای حفر نیست.
کاش بجای عکس چند مسئول با آن نگاه مسخره شان که اصلا بوی امید ندارد حداقل عکس آب جاه را میگذاشتید که بدانیم راست است . 
