محمدرضا سوري
از آنجا كه ميزان مصرف برنج در كشور سال به سال رو به افزايش است لذا اين مهم مي طلبد تا براي حل اين مشكل چاره انديشي شود. اين درحالي است كه كمبود بارشها وكاهش ذخيره هاي زير زميني به شدت بر ميزان توليد برنج در استانهاي مختلف كشور از جمله گيلان ومازندران تاثير منفي گذاشته است ، لذا اين موضوع مي طلبد تا با كاشت محصولي كه بالاترين بهره را دارد، جبران كاستي شود .
موضوعي كه سبب شدتا مدیر جهاد کشاورزی رشت اعلام كند:«پیش بینی می‌شود، امسال در 20هزار هکتار از شالیزارهای این شهرستان راتون محصولي كه پر بار تر وكم هزينه تر از برنج معمولي است در شاليزارهاي شمال كشت شود.»
******
شابج یا راتون محصولی است کم رنج که از باقیمانده خوشه های برنج به دست می آید و دارای مزیت های فراوانی است، این زراعت یکی از راه های افزایش محصول است که سبب ارتقای درآمد کشاورزان و استفاده بهینه از منابع می شود.
برنج در ایران به لحاظ نقشی که در الگوی مصرفی و تامین غذای مورد نیاز جامعه به عهده دارد از اهمیت خاصی برخوردار است، استان های مازندران و گیلان در مجموع 75 درصد از سطح زیر کشت و تولید شلتوک را به خود اختصاص داده و مهمترین مناطق کشت برنج به شمار می آیند.
مدیر جهاد کشاورزی رشت دراين خصوص مي گويد:« با توجه به محدودیت زمین و آب برای افزایش سطح زیر کشت، راه علمی تامین مواد غذایی بیشتر برای تغذیه جمعیت کشور استفاده از روش های مختلف از جمله راتون است.»
گودرز كمال پورمي افزايد:« كشت راتون یکی از راه های افزایش محصول است که علاوه بر افزایش محصول، ارتقای درآمد کشاورزان، استفاده بهینه از منابع را نیز در بر دارد.»
پرورش راتون می تواند به عنوان جانشین مهمی در بسیاری از اکوسیستم های زراعی مطرح شود واز طرف دیگر شابج یک روش اقتصادی برای استفاده از زمین است.
راتون دارای مزیت های همچون هزینه های تولید پایین و طول دوره رویش کمتر است.
تولید به روش راتون در برنج یک مسئله قابل توجه است زیرا احتیاج به آماده سازی مجدد بستر بذر و کشت دوباره و شروع محصول از حالت پذیری را حذف می کند.
بدون شک تولید به روش راتون یک گام به سمت تولید چند ساله را ارائه و همینطور کشت موفق راتون به مقدار زیادی هزینه های کل واحد تولید را کاهش می دهد به دلیل اینکه هزینه های تولید برنج در طول سه دهه تا چهار دهه گذشته در حال افزایش است.
همچنين " کیفیت مطلوب پخت" از ویژگی های مثبت راتون برنج است، کیفیت پخت و خوراک برنج راتون در مناطق شمالی کشور بهتر از کیفیت پخت محصول اصلی است چرا که دمای محیط در تظاهر ژن اصلی کنترل کننده آمیلوز برنج و ژن کنترل کننده عطر و طعم تاثیر محسوسی دارد.
14 استان درگير كاشت برنج
هم اكنون ، حداقل در ۱۴ استان کشور ثبت شده که برنج ایرانی به صورت کم و زیاد کاشته می شود؛ اما نوع آن و مقدار آن متفاوت می باشد .
اين درحالي است كه استان های گیلان ، مازندران و گلستان ، تولید ۷۰ درصد برنج ایران را در دست دارند وبه عبارتي نبض برنج ایران، در دست این سه استان بزرگ سرسبز است.
پس از اين يه منطقه ، استان های اصفهان، خوزستان و فارس ، بیشترین کشت برنج در این استان ها انجام می شود. برنج عنبربو در استان خوزستان ، برنج لنجان در اصفهان و برنج چمپای قصردشتی در فارس، از مهم ترین این برنج ها هستند.
پس از اين مناطق ،کهگیلویه و بویراحمد،دارای دو منطقه گرمسیری و سردسیری است که برنج چمپا در هر دو منطقه آن کاشته می شود.
چهارمحال و بختیاری هم در رتبه يعدي قرار دارد،برنج های کوهرنگ و چمپای محلی ، از برنج های محبوب کشاورزان این استان است.
ايلم هم ازجمله مناطقي است كه داراي شالي كاري است بیشتر برنج گرده و برنج شمشیری می کارند؛ ولی نیم نگاهی هم به کاشت برنج عنبربو دارند.
پس از آن بايد از قزوين نام برد،عمده برنج این استان در الموت شرقی و غربی و رجایی شهر به دست می آید. انتخاب اول کشاورزان این استان، برنج هاشمی و برنج علی کاظمی است.
لرستان نيز در اين رابطه حرفهاي بسياري براي گفتن دارد،هم اكنون ،
حجم بیشتر برنج تولیدی لرستانی ها در سال های اخیر ، برنج هاشمی بوده است و از آن فراوان استقبال کرده اند.
شهرستان طارم از شهرستان های استان زنجان می باشد که هم نام با برنج طارم می باشد؛ اما بیشترین مقدار تولید برنج ، در خود شهر زنجان انجام می شود. برنج هاشمی و برنج علی کاظمی از برنج های تولیدی این استان است. در شهرستان ماه نشان نیز برنج تولید می شود.
با وجود اينكه استان سیستان و بلوچستان از مناطق گرم وخشك كشور به شمار مي رود ، اما اين موضوع مانع نشده تا اين منطقه درزمينه برخي از توليدات نتواند حرفي براي گفتن داشته باشد .
نیک شهر، بزرگترین شهر تولید کننده برنج در سیستان و بلوچستان است ؛ در رتبه دوم تولید برنج در این استان نیز شهر سرباز قرار دارد. بیشترین نوع برنجی که در این استان کاشته می شود برنج های پرمحصول است .
اين درحالي است كه كردستان با توليد برنج گرده و شمشیری ،
اردبیل و آذربایجان شرقی با برنج صدری در چند نوع مختلف وعلی کاظمی نیز جزو گزینه های اول کاشت کشاورزان برنج کار این استان است.
خراسان شمالی نيز از جمله استانهايي است كه درآن برنج كشت مي شود
منطقه اصلی تولید برنج در این استان، بجنورد می باشد ؛ اما کشاورزان در برخی مناطق دیگر نیز به کشت برنج روی آورده اند.
كاشت راتون براي جبران كاهش كشت برنج
سرانجام كاهش بارندگي وادامه خشكسالي ها در برخي از استانهاي كشور موجب شد تا وزارت نيرو با همكاري جهاد كشاورزي استانهايي كه از لحاظ ذخاير آبي دچار مشكل وبحران شديد هستند را از كاشت برنج منع كنند.
وزیر نیرو در اين خصوص مي گويد:« كاهش شديد بارندگي در برخي از استانهاي كشور موجب شد تا دولت تصمیم بگيرد کشت برنج در غیر از استان‌های شمالی ممنوع شود و این مسئله سیاستی است که یک وزارتخانه براساس شرایط اقلیمی و علمی گرفته است.
رضا اردکانیان مي افزايد:« زمانی که آب وجود ندارد طبیعتا خود کشاورزان نیز متوجه موضوع می‌شوند،لذا اين مهم سبب مي شود تا جلوي كشت هاي پرمصرف آبي گرفته شودبه همين دليل كشت برنج به غير ازاستانهاي شمالي درساير مناطق ممنوع است.»
هر ساله برخی از شالیکاران پس از برداشت برنج راتون پرورش می‌دهند که انجام این کار منجر به افزایش تولید برنج سفید و افزایش درآمد خانوارهای شالیکاران می‌شود.
از آنجا كه راتون برنجی است که برای تولید آن کشاورزان رنج کمتری را متحمل می‌شوند و بسیار با کیفیت‌تر از برنج اولیه است، لذا اين مهم سبب شده تا كاشت اين نوع از برنج در استانهاي شمالي رايج باشد.
مدیر جهاد کشاورزی رشت در تاييد اين موضوع مي گويد:« شهرستان رشت بزرگترین شهرستان برنج‌خیز کشور است ، اما از آنجا كه شاليكاران نياز به برنج بيشتري دارند لذا اين مهم موجب شده تا كاشت برنج راتون دراستانهاي شمالي خصوصا رشت در دستور كار قراربگيرد.»
شهرستان رشت 62 هزار و 400 هکتار اراضی شالیزاری دارد، كه سال گذشته در 17هزار هکتار از شالیزارهای رشت پرورش راتون انجام شد.
اين درحالي است كه پیش بینی می‌شود، امسال در 20هزار هکتار از شالیزارهای این شهرستان راتون پرورش یابد.
گودرز کمال‌پور مي افزايد:«لذا اين مهم علاوه بر افزايش توليد برنج كه فعلا دراستانهاي شمالي كشت مي شود در جبران كمبود برنج توليدي درساير مناطق كشور مي تواند تاثير خوبي داشته باشد.»
