محمدرضا سوري
فراواني آب در كنارحاصلخيزي زمين ازجمله موارد مثبتي است كه سبب شده تا كشاورزي دراستان مازندران از رونق خوبي برخوردار باشد .با اين حال بااين حال نبود صنايع تبديلي در كنار خام فروشي ازجمله دلايلي است كه سبب شده تا بهره وران كشاورزي از درآمد اندك وزيانهايي كه براثر فروش نرفتن وتخريب محصولات خود به شدت گله مند باشند.موضوعي كه موجب شد تا استاد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان اعلام كند: «علاقه کشاورزان به خام‌فروشی و عرضه فصلی محصولات خود به بازار نشان از نبود اطلاع و ناآگاهی آنان به مزایای صنایع تبدیلی دارد که حضور پررنگ بخش ترویج در این حوزه را طلب می‌کند .»
******
مازندران با تولید سالانه بیش از 6 میلیون تن محصولات کشاورزی، رتبه نخست تولید بسیاری از این محصولات را در کشور دارد.
آمارهاي جهاد كشاورزي نشان مي دهد،میزان تولید محصولات کشاورزی دراين استان ، سال 57 حدود یک میلیون تن بود که این رقم در سال 95 به 6 میلیون و 300 هزار تن رسید.
به طوري كه در حال حاضر مازندران در تولید شلتوک، مرکبات، کیوی، گل و گیاه زینتی، جوجه یک روزه، گوشت سفید، شبدر، گوشت ماهیان خاویاری پرورشی، تولید ماهیان پرورشی و خاویار ماهیان پرورشی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی مازندران دراين خصوص مي گويد:« در 9 ماهه نخست سال گذشته ، 146 هزار تن انواع محصولات کشاورزی به ارزش 240 میلیون دلار از گمرکات استان به بازارهای هدف صادر شد كه در مقایسه با مدت مشابه سال95 ، از لحاظ وزنی 6.8 درصد و از لحاظ ارزشی 6.85 درصد رشد داشته است.»
دلاور حيدر پور مي افزايد:« صادرات سایر محصولات کشاورزی نیز با رشدی معادل 98.17 درصد از لحاظ وزنی به 21هزار و 664 تن به ارزش 297 میلیون دلار و گل و گیاه با رشدی معادل 75/22درصد از لحاظ وزنی به 912 تن به ارزش 2 هزار و 734 دلار رسیده است و جایگاه مازندران را از نظر کمی و کیفی به جایگاه ویژه‌ای در تنوع تولید و صادرات محصولات کشاورزی در کشور رسانده است.»
وي با اشاره به كشورهايي كه اين توليدات به آنها صادر شد ادامه مي دهد:« ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان، افغانستان، عراق و فدراسیون روسیه را از مهم‌ترین کشورهايي بودند كه اين توليدات به آنها صادر شد.»
مشكلات ريزودرشت سد راه حداكثر بازدهي
با توجه به تمامي اين مزايايي كه اين صنعت براي مازني ها دارد ، اما برخي مشكلات ريز ودرشت دراين زمينه موجب شده تا بهره برداران نتوانند سود واقعي را نصيب خود كنند.
هم اكنون ، بذرهاي نامرغوب ، استفاده از انواع سموم وكودهاي شيميايي الگوی کشت نامناسب و بی‌توجهی به مراحل کاشت تا برداشت از جمله دلايلي است كه موجب شده تا با وجود رونق بسيار شاورزي وباغداري درمازندران ، اما حداقل عايدي نصيب توليد كنندگان شود.
يكي از اساتيد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان دراين رابطه مي گويد:« نبود آگاهی نسبت به آمایش سرزمین و مدیریت بازار از سوی مسئولان و مشکلات کوددهی، سمپاشی، الگوی کشت نامناسب و بی‌توجهی به مراحل کاشت تا برداشت از سوی کشاورزان هر سال آسیب‌های متفاوت و متعددی را عاید باغبانی کرده است.»
دكتر سيد جواد موسوی‌زاده با بیان وجود مشکلات بذرسنتي درباغبانی به‌ویژه محصولات جالیزی وسبزی مي افزايد:« بذر بومی مورد استفاده کشاورزان از سلامت کافی برخوردار نبوده و در ادامه دچار مشکلات بیماری و آفتی می‌شوند که در نتیجه نیاز به استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها از نخستین مراحل کاشت تأثیرات مخربی بر محصول تولیدی خواهد داشت.»
وي ادامه مي دهند:« به‌علت مشکلات حال حاضر کشور در معضل واردات و ارز، کمبود بذرهای مرغوب بر روی عملکرد مزارع و گلخانه‌ها تأثیرات منفی برجا گذاشته و از کیفیت بازار میوه تاحدودی کاسته شده است.»
به گفته وي اين موضوع در مورد نهال هاي توليدي نيز صدق مي كند چرا كه در کشور، تولیدکننده نهال مرغوب و شناسنامه‌دار وجود ندارد و از آنجا که نهال برای ثمردهی به چندسال زمان نیاز دارد، نمی‌توان کیفیت آن را از ابتدا تضمین کرده و به کشاورز اطمینان داد.
مكانيزه وعلمي نبودن حلقه مفقوده كشاورزي وباغباني
درحالي كه استفاده از روش هاي سنتي وابزارهاي قديمي در كشاورزي وباغباني امروزه دنيا منسوخ شده است ، اما هنوز مي توان اين مسائل را در ميانكشاورزان وباغداران به وفورديد موضوعي كه به شدت بر كيفيت وكميت محصولات توليدي وافزايش هزينه ها به شدت تاثير منفي گذاشته است.
استاد دانشكده باغباني گلستان با بیان این‌که بیشتر باغات استان مازندران کوچک و خرد بوده و امکان استفاده از ماشین‌آلات برای بهره‌وری بیشتر در آن میسر نیست، مي گويد:« با توجه به هزینه زیاد استفاده از امکانات مدرن و ماشین‌آلات کشاورزی برای باغبانی و از طرف دیگر وجود کم زمین‌های هکتاری بزرگ در استان، مکانیزاسیون رونق نداشته و نسبت به زراعت استفاده به مراتب کمتری دارد.»
موسوي زاده با اشاره به این‌که روش‌های سنتی مستلزم هزینه‌های جانبی متعدد است، مي افزايد: «هزینه‌های زیاد دستمزد کارگران در باغبانی که نیاز به کارگر کارآزموده دارد، به شکل عمومی بالا است بعلاوه در فصول برداشت نیز شمار آنان کاهش یافته و هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.»
ضعف در مديريت توزيع
يكي از مشكلاتي كه همواره گريبانگير كشاورزان وباغداران كشور بوده وهست عرضه تمامي توليدات در يك از برهه از زمان است كه عملا قيمت توليدات را به شدت كاهش داده وسبب از بين رفتن بسياري از توليدات بر اثر عرضه زيد ونداشتن مشتري مي شود.
استاد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان با اشاره به این‌که در فصول برداشت همه محصول باغداران راهی بازارها می‌شود، آن را تصمیمی نادرست از سوی باغداران و متولیان امر دانسته ومي گويد:« عرضه زیاد محصول در بازار قیمت‌ها را شکسته و با برهم زدن نظم بازار نه تنها سود کافی عاید باغدار نکرده، بلکه به از میان رفتن مقادیر مازاد محصول در بازار منجر می‌شود.»
موسوی‌زاده اتفاقات سال‌های اخیر در خصوص دور ریختن بسیاری از محصولات باغی و جالیزی را پیامد تصمیمات نادرست و غیراصولی بر مدیریت فروش محصول را مي داند ومي افزايد: «نیاز به ذخیره‌سازی و انبارداری و استفاده از ظرفیت صادرات می‌تواند در این زمینه راهگشا بوده که این موارد مستلزم ورود تعاونی‌های فعال و قوی و پیگیری دولت در تنظیم بازار است.»
این محقق و پژوهشگر با بیان این‌که بسیاری از محصولات باغی ایران در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و دریای خزر طرفداربسياري دارد ادامه مي دهد:« توجه ویژه به مبحث صادرات راه حلی بر مشکلات بازار آشفته میوه و سبزی است، اما مشکلات گمرک و ارز سبب شده فعالان این عرصه دلسرد شده و تمایلی به آن نشان ندهند.»
هر محصول در محل مناسب توليد شود
يكي از مشكلاتي كه درحال حاضر بيشتر كشاورزان وباغداران را با مشكل مواجه ساخته است بي توجهي به استفاده از محصول متناسب با منطقه و سازگار با محیط است .
اين درحالي است كه استفاده از محصول متناسب با منطقه و سازگار با محیط ، در کنار مدیریت باغبانی می‌تواند مقدار تولید را بالا برده و موجب رونق بیشتر باغبانی شود.
از طرفي وجود درختان میوه مرکبات در دشت و جلگه، برداشت دیرهنگام با هدف ارائه محصول با قیمت بالاتر و بي توچهي به هرس درختان میوه از جمله دلايلي است که باعث سرمازدگی مرکبات شده موضوعي كه به شدت لزوم آموزش به کشاورزان در این موارد را مي طلبد.
اين درحالي است كه بیش از 60 درصد باغداران مازندران به شکل سنتی مشغول به فعالیت هستند ودر حقيقت ميراث دار پدران خود هستند.
اين موضوع موجب شده تا كارشناسان ضرورت ورود متولیان و فارغ‌التحصیلان این حوزه برای گسترش فرهنگ کشاورزی مدرن و به‌ویژه مروجین بخش جهاد کشاورزی برای اطلاع‌رسانی به باغداران با ایجاد پیوند میان دانشگاه و جهاد کشاورزی کمک بزرگی به افزایش آگاهی باغداران و در نتیجه افزایش بهره‌وری را مهمترين اقدام دراين زمينه بدانند.
ازکود و سموم شیمیایی تا نداشتن بيمه وسرمايه
يكي از معضلاتي كه كشاورزي وباغداري كشور از آن رنج مي برد
استفاده از انواع كود وسموم شيميايي ،بي توجهي به بيمه محصولات براي جبران خسارتهاي وارده ونداشتن سرمايه براي مدرن سازي كشاورزي از جمله ايجاد گلخانه وسيستم هاي نوين آبياري است .
پژوهشگر و استاد دانشگاه باغباني گرگان با تاييد اين موارد مي گويد:« اکثرباغداران آشنایی نسبت به کود و سموم، مواد شیمیایی موجود در آنها، نحوه استفاده و زمان مصرف ندارند که این نبود شناخت مشکلات متعدد دیگر را در ادامه مراحل داشت و برداشت متوجه کشاورز می‌کند.»
موسوی‌زاده مي افزايد:« از آنجا كه پوشش‌های بیمه گزینه‌های متعدد، مبهم و متفاوتی دارند، لذا اين موارد در كنار وجود تبصره و ماده‌های متعدد باعث گمراهی و عدم اطمینان کشاورز و بیمه‌شونده می‌شود.»
اين درحالي است كه پرداخت‌هایی که از سوی بیمه‌ها صورت گرفته به هیچ عنوان تأمین‌کننده خسارت باغدار نبوده و همین امر موجب دلسردی کشاورزان شده است.
چرا كه قوانین بیمه‌ای را پیچیده و فاقد ضمانت اجرایی هستند و بسیاری از کشاورزان از روی اجبار برای دریافت تسهیلات تن به پوشش‌های بیمه‌ای می‌دهند، وبايد قوانین بیمه در خصوص تولید به ویژه کشاورزی و باغداری باید مورد اصلاح جدی قرار گیرد.
