در دوران مدرن، شهرها در تضادی آشکار با نظم طبیعت ساخته می‌شوند به‌طوری که یان مک هارگ، معمار برجسته آمریکایی معتقد است تکنولوژی مدرن با کاربست شتاب‌آلود و بدون تفکر، یافته‌های علمی و امکانات فنی در حال زشت‌کردن چهره زمین و خاصیت سکنی‌پذیری آن است در حالی که در گذشته احترام به طبیعت و برخورد مسالمت‌آمیز با آن در تار و پود بناها، آثار معماری و هنر شهرسازی گذشتگان جاری و ساری بوده است. امروزه و در ادامه همین روند موضوع توجه به معماری بومی که برگرفته از مشخصات جغرافیایی یک منطقه است و معماری هم‌ساز با طبیعت که از هدررفت انرژی و تولید گازهای گلخانه‌ای جلوگیری می‌کند، بیش از پیش مطرح شده است.
در کشور ما سازگاری و همنوایی با طبیعت از دیرباز در معماری و شهرسازی وجود داشته که شاهد آن سبک‌های خانه‌سازی متنوع در اقلیم‌های متفاوت کشور است. البته امروزه این همخوانی دستخوش تغییر شده و سبک‌های معماری مدرن و پسامدرن که معمولا الزامات اکولوژیک اجتماعی و فرهنگی را نادیده می‌گیرند به‌عنوان الگوی غالب معماری و شهرسازی برگزیده شده‌اند و شکل ساختمان‌ها، نماها و مصالح به سمت یکسان‌شدن و یکنواخت‌شدن پیش می‌روند. تخریب بافت‌های قدیمی و بااصالت و دارای ارزش تاریخی و نوسازی آنها به سبک‌های مدرن در کشور ما نه‌تنها هویت شهرها را خدشه‌دار کرده بلکه آثار و تبعات اقتصادی و اجتماعی نیز به‌همراه داشته است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای جهان اجازه تخریب بافت‌های قدیمی و ساخت‌وساز مدرن و متفاوت از هویت آن شهر داده نمی‌شود. یکی از بدیهی‌ترین تبعات بی‌توجهی به معماری بومی و متناسب با اقلیم در کشور ما، مصرف و اتلاف انرژی است. متاسفانه مصرف انرژی در کشور ما بسیار بالاست به‌نحوی که سالانه معادل 270 میلیون تن نفت خام انرژی مصرف می‌کنیم، اما در کشوری مانند ترکیه که تقریبا هم‌اندازه ایران جمعیت دارد، نصف این مقدار انرژی مصرف می‌شود. ایران تقریبا یک‌درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود اما دو درصد انرژی جهان را مصرف می‌کند و در زمینه مصرف انرژی بین 10 کشور اول دنیا قرار دارد. در کشور ما بیشترین مصرف و هدررفت انرژی مربوط به بخش خانگی است؛ به بیان دقیق‌تر بیش از 40 درصد مصرف انرژی در بخش خانگی است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که هدررفت انرژی در ساختمان‌های موجود در شهرهای کشور بیش از پنج‌برابر استاندارد جهانی است و چنانچه طراحی و معماری ساختمان با ملاحظات بومی، اقلیمی و زیست‌محیطی انجام گیرد، 70 درصد کاهش مصرف انرژی خواهیم داشت. بی‌توجهی به معماری بومی علاوه‌بر آثار فوق‌الذکر موجب نادیده‌گرفتن مصالح ساختمانی بومی شده و آنها را به قهقرا برده و بسیاری از کسب‌وکارهای خرد را در این زمینه به تعطیلی کشانده است و به‌جای مصالح بومی تجدیدپذیر مانند خاک که با کمترین انرژی تولید شده و بلافاصله به طبیعت بازمی‌گردد، از مصالح فرآوری‌شده و شیمیایی استفاده می‌شود که هم انرژی زیادی مصرف می‌کند و هم ضایعات و زباله‌های فراوان دارد که به آسانی جذب طبیعت نمی‌شود و مخرب محیط‌زیست است. اینک که در سال حمایت از کالای ایرانی قرار داریم باید توجه داشته باشیم که معماری بومی که برگرفته از جغرافیای خاص ایران و متکی بر فرهنگ اصیل اسلامی- ایرانی است نیز یک کالا و سرمایه ایرانی به‌شمار می‌رود و چنانچه مورد حمایت قرار گیرد، ارزش اقتصادی تولید می‌کند و بی‌توجهی به آن مصداق نادیده‌گرفتن کالا و سرمایه ایرانی است.
*دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران و مدرس دانشگاه تهران
