کیفیت زندگی در زندان‌های ایران به ویژه برای زنان به شدت پایین و غیرقابل تحمل است. تعداد زیاد زندانیان در زندان‌ها با گنجایش ناکافی باعث شده که سطح بهداشت و درمان نیز به شدت پایین بیاید. در ایران زندان زنان با مشکلات زیادی ازجمله محرومیت و تبعیض هم مواجه‌اند. ساختار بهداشتی و درمانی ناقص در زندان‌ها کاملاً مردانه طراحی شده و زنان زندانی نمی‌توانند حتی از همان امکانات اندک زندان نیز استفاده کنند.
در برخی از زندان‌ها اجازه حضور کودکان در کنار مادرانشان داده نمی‌شود و در برخی دیگر از زندان‌ها نیز کودکانی که در زندان هستند، از دیگر زندانیان جدا نمی‌شوند. سیستم بهداشتی و درمانی بند زنان باید متناسب با نیازهای زنان بازسازی شود تا کودکانی که در کنار مادر زندانی خود زندگی می‌کنند، از دیگر زندانیان تفکیک شوند و بالاخره اینکه تعداد زندانیان در زندان‌ها متناسب با ظرفیت استاندارد این زندان‌ها باشد و چنانچه زندانیان بیشتری وجود دارند، از احکام جایگزین زندان استفاده شود تا تراکم زندانیان کاهش یابد.
سال‌هاست که کودکانی که نه جرمی مرتکب شده‌اند و نه اساساً در سن و سالی هستند که جرمی مرتکب شوند، روانه حبس می‌شوند، در حال حاضر نزدیک به 600 کودک در کشورمان بدون انجام هیچ جرمی بیگناه، در زندان‌های کشور نفس می‌کشند و بزرگ می‌شوند.
حبس مادری
سال‌هاست ، ساکنانی خردسال که لقب «کودک زندانی» را به خود اختصاص داده‌اند؛ در زندان‌های کشور روزگار می‌گذرانند. کودکانی که فرزند مادران «زندانی» هستند، ولی به نوعی خودشان زندانی شده‌اند. کودکانی که مادرشان مجرم و محبوس هستند و به دلیل بی‌سرپرست ماندن و سن کم، همراه مادر در زندان سکونت دارند. کودکانی که اگر به هفت سال برسند، تحویل بهزیستی داده خواهند شد و به صف محصلین خواهند پیوست اما تا آن سن چاره‌ای ندارند جز اینکه در زندان و در کنار مادرشان زندگی کنند.
گفته می‌شود از هر هفت زن زندانی متأهل، تنها یکی چاره‌ای جز بردن فرزندش به زندان ندارد. آماری کلی که براساس آن می‌توان نتیجه گرفت، حدود 600 کودک زندانی در زندان‌های نقاط مختلف کشورمان سکونت دارند؛ کودکانی که بی‌شک در معرض آسیب‌های فراوانی قرار دارند و آینده‌شان تحت‌الشعاع گذشته مادرشان است. وضعیتی غیرقابل قبول که رفع آن از مدت‌ها پیش در دستور کار قرار گرفته، ولی هیچ تغییری نکرده، شرایطی که راه‌های مختلفی برای دگرگون کردنش آزموده شده است، ازجمله ساخت مهدهای کودک در زندان‌ها. ایده‌ای که اکنون نیز در دستور کار برخی مسوولان قرار دارد و در برخی شهرها در دست اجراست.
زندان خردسالان
مهدهایی که نه در بیرون زندان‌ها و به دور از فضای حبس بلکه در گوشه‌ای از زندان بنا شده‌اند تنها حکم زندان خردسالان را دارند نه مهدهای کودک. آقای علی معتمدی، آسیب‌شناس درباره آثار حضور این کودکان در زندان می‌گوید: «این فضاها برای نگهداری و پرورش کودکان مناسب نیست زیرا بخش مهمی از شخصیت فرد در دوران کودکی شکل می‌گیرد و از این روی، قرار گرفتن کودکان در زندان آسیب‌های روحی و روانی زیادی را متوجه آنها کرده و آینده آنها را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.» او ادامه می‌دهد: «با این وجود چاره دیگری نیست، نمی‌شود این کودکان را از مادرانشان جدا کرد و به نظر می‌رسد راهکار بهتری هم وجود دارد و آن هم استفاده از پابندهای الکترونیکی است که چندی پیش هم برخی از مسوولان درباره آن اظهارنظر کرده بودند، البته این موضوع در قانون آیین دادرسی کیفری هم آمده، ولی اجرایی نشده است.»
معتمدی اضافه می‌کند: «استفاده از دستبند و پابندهای الکترونیکی می‌تواند به کمک مادران زندانی بیاید تا در منزل، محله یا هر محدوده خاص دیگری که محبوس هستند، دوران محکومیت خود را بگذرانند. این روش می‌تواند به فرزندان این مادران این فرصت را بدهد که در جایی غیر از زندان بزرگ شوند.»
آیین نمایه!
طبق تبصره ماده یک آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها، محکومان و متهمان زن می‌توانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام به همراه داشته باشند و مدیران زندان‌ها می‌توانند نسبت به تفکیک اطفال دو تا 6 سال در محل مجزا (مهدکودک) اقدام یا نسبت به انتقال این کودکان به بهزیستی مبادرت کنند. به‌رغم آیین‌نامه سازمان زندان‌ها مبنی بر مجاز بودن کودکان در زندان تا دو سالگی، بسیاری از کودکان زندان تا 6 سالگی به همراه مادران خود در زندان می‌مانند و طی این سال‌ها از حداقل حقوق خود نیز محروم می‌شوند. تا جایی که برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که این کودکان هیچ تصوری از خیابان و محیط خارج از زندان ندارند.
این آسیب‌شناس در پاسخ به اینکه گاهی ممکن است این کودکان تا هفت سالگی هم رنگ خارج از زندان را نبینند و این اتفاق چه آسیب‌هایی به آنها وارد می‌کند، می‌گوید: «کودکانی که در محیطی مانند زندان رشد می‌کنند، در محیطی که اطرافیان آنها بنابر هر دلیلی در حبس به سر می‌برند، الگوهای مناسبی برای آنها نمی‌سازد. این بدین معناست که کودکانی که درون زندان رشد می‌کنند تصاویری از الگوهای اشتباه را می‌سازند که می‌توانند در آینده‌شان تأثیرگذار باشد.»
او تأکید می‌کند: «این کودکان در شرایطی بزرگ می‌شوند که جز جامعه کوچک خلافکار، چیز دیگری نمی‌بیند و این موضوع خود می‌تواند ناخودآگاه این کودکان را به سمت بزهکاری سوق دهد و مسلماً آینده روشنی در انتظار این کودکان نخواهد بود.» زندان محل مناسبی برای رشد و پرورش کودکان نیست و این موضوع را همه می‌دانند اما سال‌هاست که مسوولان قرار است برای رفع این وضعیت کاری کنند ولی انگار هنوز زمان این اتفاق فرا نرسیده است. به نظر می‌رسد آن زمانی که مسوولان بخواهند دست به‌کار شوند خیلی دیر شده باشد.
