آنها که از حداقل امکانات رفاقی هم محرومند، با تسلط فقر و انعکاس آن بر رفتارشان، کمکم گوشهگیری از جریانات شهری را انتخاب میکنند. در کنار این مسائل عدم توجه و بیاعتنایی سازمانهای مسئول نیز بر مشکلات آنها دامن میزند؛ معضلی که خیلی زود بیکاری، فقر، طلاق، اعتیاد و ... را گسترش میدهد. مسائلی که رفع آنها نیازمند همت جهادی، روحیه انقلابی و اعتبار کافی است و سپاه اراک با ورود به آن و اجرای طرح کرامت سعی در رفع تمام مشکلات دارد.
امروزه رابطه تنگاتنگی میان آسیبها و مشکلات اجتماعی با حاشیهنشینی و مهاجرت وجود دارد. مناطق و محلههای حاشیهنشین بهرغم داشتن تفاوتهای متعدد، در برخی خصوصیات از جمله فقر، رفتارهای پرخطر و آسیبهای اجتماعی گسترده، وضعیت مشابهی دارند. رشد نامتعادل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، موجب نابرابریها و عدم توازن جغرافیایی شهر و روستا میشود و در پی آن گروههای متعدد روستاییان به شهرها مهاجرت میکنند و نهتنها جذب فعالیتهای اقتصادی مولد شهری نمیشوند، بلکه در جامعه و فرهنگ شهری نیز ادغام نشده و به جداییگزینی مکانی و ایجاد سکونتگاههای غیررسمی منجر میشود. در محلات حاشیهنشین نرخ جرائم و بزهکاری به علت تراکم بالای جمعیت، فقر فزاینده، شکستگی ساختارها، ایجاد گسستهای اجتماعی، افزایش مییابد. در واقع حاشیهنشینی معضل کلانشهرها است که در حاشیه شهر اراک هم رخ داده است. از مهمترین مشخصههای حاشیهنشینی میتوان به واحدهای مسکونی رو به ویرانی، فرسوده و با تجهیزات ناقص، تسلط فرهنگ فقر و انعکاس آن در رفتار مردم، گوشهگیری مردم از جریانات شهری و عدم توجه و بیاعتنایی سازمانهای مسئول به نیازهای محله اشاره کرد.
برنامههای سپاه برای رفع معضلات
در واقع حاشیهنشینی که یکی از چالشهای اصلی در مسیر رشد و توسعه پایدار است به دلایلی، چون تداوم رشد جمعیت شهری، تداوم رشد سکونتگاههای غیررسمی و مهاجرت زاده میشود. محمدرضا رضایی فرمانده سپاه ناحیه اراک در گفتوگو با «جوان» میگوید: «سال گذشته اجرای طرحی با عنوان طرح کرامت در راستای کاهش و مقابله با آسیبهای اجتماعی در مناطق حاشیهنشین توسط بسیج و تحت عنوان قرارگاه جوادالائمه در پنج منطقه اراک آغاز شد.» این محلهها شامل کوی امام علی، کوی ولیعصر، کوی قنات ناصری، کوی سجادیه و شهدای صفری است.
فرمانده سپاه ناحیه اراک توضیح میدهد: «تحقق این طرح در شش گام پیشبینی شده است. بهطوری که گام اول شناسایی و تکمیل بانک اطلاعاتی است از این حیث که اطلاعاتی در خصوص تهدیدات و آسیبهای پیش رو در آن مناطق چیست و تطابق با ظرفیتهای موجود ما که اگر نیاز هست ظرفیتمان را توسعه دهیم.» وی ادامه میدهد: «گام دوم بسترسازی است. با توجه به اینکه ٢٣ دستگاه متولی امر هستند و هرکدام وظایفی بر عهده دارند جلساتی در فرمانداری با حضور دستگاهها برگزارشده است که در این راستا ١٠٠مربی در کارگاههای آموزشی ما آموزشهای لازم را فراگرفتهاند.»
رضایی بیان میکند: «گام سوم تبلیغات، آگاهسازی، فضاسازی و برانگیختگی است که در این زمینه با استفاده از کلاسها و کارگاههای توجیهی برای خانوادهها و اقشار در معرض آسیب محلات برگزار شده و از اساتید و مربیانی که در امور روانشناسی خانواده تخصص دارند استفاده میشود تا در موضوعاتی نظیر اعتیاد، طلاق و فضای مجازی کار شود.»
وی با اشاره به تشکیل شورای اسلامی در این محلهها میافزاید: «با همراهی معتمدین و متنفذین محلات یک شورای اسلامی محل تشکیل شده تا با جمعآوری اطلاعات و هماهنگی با کمیته امداد از برخی موازیکاریها جلوگیری شود. گام چهارم از این طرح هم برخورد قاطع و پاکسازی با افرادی که به دنبال آلوده کردن جوانان هستند و خود انگیزه ترک ندارند و همچنین قاچاقچیان موادمخدر که تحویل مراجع قضایی میشوند، است.»
رضایی به اجرای طرح شهید رهنمون توسط بسیج جامعه پزشکی اشاره میکند و میگوید: «در این طرح یک تیم پزشکی به افراد بیمار خدمات پزشکی ارائه میدهند. همچنین یک قرارداد با کمپهای ترک اعتیاد منعقد شده تا افرادی که انگیزه ترک دارند ولی توان مالی لازم را ندارند به این مکانها مراجعه نمایند.»
۳۵ محله بازسازی و نوسازی میشود
همچنین برای افرادی هم که بعد از ترک موادمخدر بیکار هستند با همکاری بسیج سازندگی در بحث پرداخت وام و ایجاد یک فعالیت در حوزه اقتصاد مقاومتی مثل پرورش قارچ، زنبور عسل و... برنامههای متعددی وجود دارد. فرمانده سپاه ناحیه اراک میگوید: «قرار است با همکاریهای بهعملآمده با شهرداری و اداره کل راه و شهرسازی و سهم قرارگاه خاتمالانبیاء سرای محله در این مناطق احداث شود. این محلهها فاقد سالنهای ورزشی هستند و شهرداری این قول را داده تا جاهایی که ما پاکسازی کنیم فضایهای ورزشی را گسترش دهد.» وی میافزاید: «در این مناطق آسیبهای اجتماعی طی سالهای متوالی متراکم شده و در واقع طلاق در اعتیاد و اعتیاد در بیکاری بهصورت لایههای درهمپیچیدهاند که رفع این معضلات نیازمند همت جهادی و روحیه انقلابی و اعتبار کافی است.»
همچنین مدیرکل راه و شهرسازی نیز در خصوص اجرای طرح بازآفرینی در این مناطق میگوید: «بهمنظور توسعه همهجانبه در عرصههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی و در راستای ارتقای کیفیت زندگی در محدودهها و محلات هدف و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی در سطح کشور تفاهمنامهای بین وزارت راه و شهرسازی و وزارت کشور با عنوان سند ملی راهبردی احیا، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی جاهای فرسوده و ناکارآمد شهری تنظیم شده است. در همین راستا مقرر است ۳۵ محله در سطح شهرهای استان مرکزی طی یک برنامه پنجساله نوسازی و مقاومسازی شود که امید است با همکاری و همیاری ۲۲ دستگاه عضو بتوانیم به برنامه مورد نظر تا سال ۱۴۰۰ دست یابیم.»
شارقی میافزاید: «تاکنون دو شهر بزرگ استان طرح سکونتگاه غیررسمی مصوب دارد که بر این اساس در شهر اراک ۴۵۴ هکتار سکونتگاههای غیررسمی با ۲۳ درصد جمعیت شهر و ۷ درصد مساحت آن و در شهر ساوه ۲۵۸ هکتار با جمعیت ۱۹ درصد شهر و ۵/۱۲ درصد مساحت شهر شناسایی شده است.»