در حالی كه نرخ باروري در بهترين حالت در كشور 1/9 و زير نرخ جانشيني است و تا 32 سال آينده متوسط سن /جامعه ما از پيرترين جوامع فعلي بالاتر خواهد بود، اظهارنظرهاي برخي از دانشگاهيان كشور بهگونهاي است كه انگار در قرن هجدهم ماندهاند. اساتيدي كه تحت تأثير نظريات مالتوس و نئومالتوسي معتقدند با افزايش جمعيت كمبود غذا به وجود خواهد آمد و اجازه ورود نظريات جديد و حتي تحقيقات با رفرنس نظريات جمعيتي جديد را نميدهد. اين در حالي است كه چنين نظريههايي مدتهاست اعتبار علمياش را از دست داده و تازهترين نظريههاي علمي جهاني جمعيت را عامل توسعه و اقتدار كشورها ميدانند. در اين ميان وزارت بهداشت هم بهعنوان متصدي امر سلامت جامعه و اجراكننده بخش اصلي سياستهاي جمعيتي همچنان طرفدار سياستهاي تحديد جمعيت است. اين را اخبار و گزارشات دريافتي از خانههاي بهداشتي نشان ميدهد كه در سطح كشور پراكندهاند.
چهار سال از ابلاغ سياستهاي كلي جمعيت توسط رهبر معظم انقلاب اسلامي ميگذرد؛ سالهايي كه چندان اتفاق مثبتي در سياستهاي جمعيتي كشور اتفاق نيفتاده است و نگرانيها بابت پير شدن سيماي جمعيت ايران همچنان وجود دارد. نكته جالب توجه اينكه بهرغم چالشهاي موجود در حوزه جمعيت و با وجود تأكيد كارشناسان و رهبرمعظم انقلاب بر مسئله جمعيت اين موضوع در برنامه ششم توسعه جايگاه ويژهاي ندارد. از سوي ديگر سياستهاي دولت و وزارت بهداشت در راستاي افزايش جمعيت نيست تا جايي كه روز گذشته به مناسبت 30 ارديبهشت يا روز ملي جمعيت جمعي از پزشكان در نامهاي به وزير بهداشت با اشاره به مشاهدات و گزارشهاي ميداني از پيگيري روال پيشين كاهش جمعيت در شهرها و روستاها از سوي وزارت بهداشت از دكتر قاضيزاده هاشمي خواستند تا سياستهاي تحديد جمعيت را متوقف كند.
بحران پيري در ايران
بازي با آمار و پنهانسازي واقعيتها يكي از چالشهايي است كه دامنگير سياستهاي جمعيتي كشور شده است، به گونهاي كه مطابق برخي آمارها آينده سيماي جمعيتي كشور چندان هم بد نيست. گروهي از چهرهها و كارشناسان دانشگاهي هم همچنان افزايش جمعيت را چالشي معرفي ميكنند كه ميتواند اقتصاد و تأمين غذا را با بحران مواجه كند. اين در حالي است كه آمار و ارقام و استدلالهاي برخي ديگر از كارشناسان از اوضاع بحراني جمعيت حكايت دارد؛ درست همان كارشناساني كه معتقدند رشد جمعيت عامل توسعه اقتصادي است نه فقر و گرسنگي.
دكتر مسعود عالمينيسي، جامعهشناس و عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي از جمله افرادي است كه معتقد است رشد جمعيت ميتواند منجر به رشد اقتصادي شود و پيري جمعيت براي كشوري همچون ايران در حوزههاي اقتصاد و توليد هم بحرانزاست. وي دراينباره توضيح ميدهد: پيري جمعيت در برخي كشورهاي اروپايي در حالي است كه وضعيت بيكاري و معيشت در اين كشورها بهتر از ايران است، اما اگر مشكل پيري هم به مشكلات ايران اضافه شود، چنان مشكلات در هم تنيدهاي به وجود خواهد آمد كه شايد قابل حل نباشد، بنابراين بايد از هماكنون به فكر سالمندي جمعيت آينده ايران باشيم.
8 ميليون جمعيت بالقوه
عالمي همچنين با اشاره به آمار 3 ميليون زوج نابارور در كشور ميافزايد: اگر مشكل ناباروري اين زوجها حل شود، يعني جمعيت 3 ميليوني به كشور اضافه خواهد شد. از سوي ديگر 11ميليون و 200 هزار دختر 15 تا 40 ساله و پسر 20 تا 44 ساله در سن ازدواج هستند، اما ازدواج نكردهاند كه اگر شرايط ازدواج براي آنها فراهم شود با توجه به تفاوت آمار تعداد زن و مرد، 5 ميليون كودك ميتواند به جمعيت كشور اضافه شود. اين جمعيت 8 ميليوني رقم قابلتوجهي است كه با اقدامات نهچندان پيچيده به دست ميآيد.
عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي با انتقاد از نگاه غيرعلمي برخي اساتيد ميگويد: اكنون فضايي در جامعه دانشگاهي ما در حوزه جمعيت حاكم است كه متأثر از نظريات مالتوس و نئومالتوسي است. مالتوس اواخر قرن هجدهم كتابي ارائه كرد و مدعي شد كه با افزايش جمعيت كمبود غذا به وجود خواهد آمد. اين نظريه بعدها عملاً رد شد و به صورت تجربي نشان داده شد كه هر چقدر جمعيت جهان افزايش پيدا كند، غذا هم بيشتر ميشود.
بنا به تأكيد وي تحليل مطالعات تجربي نشان ميدهد كه رابطه جمعيت و اقتصاد مثبت است و هيچ كشوري وجود ندارد كه با افزايش جمعيت خود درآمد سرانه ملياش كاهش يافته باشد. اين مثال شامل كشورهاي آفريقايي همچون مصر، سنگال و غنا هم ميشود و برآمده از آمار بانك جهاني است.
عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي با بيان اينكه بايد نظريات و تحقيقات جديد در حوزه جمعيت در دانشكدههاي علوم اجتماعي امكان ظهور و بروز داشته باشد، درباره ارتباط افزايش جمعيت با كاهش نرخ بيكاري ميگويد: با جوانسازي جمعيت نرخ بيكاري كاهش مييابد؛ نيروي كار جوان جابهجا شونده است و اين گردش نيروي كار شركتهايي را كه به دنبال نيروي انساني خوب هستند به رقابت واميدارد و باعث ميشود آنها فرصتهاي شغلي خود را افزايش دهند و به اين ترتيب فرآيند تطبيق شغلي افزايش مييابد و پس از آن نرخ بيكاري نيز كاهش خواهد يافت. البته اين مسئله به ساختارهاي شغلي يك كشور نيز مرتبط است.
17 هزار تومان كمك دولت به هر زوج نابارور
پدرام كاويان، كارشناس سياستگذاري حوزه زنان و خانواده با اشاره به رشد جمعيتي 1/2 درصدي كشور تأكيد ميكند: اين نرخ طي 20 سال آينده به صفر ميرسد و پس از تجربه صفر جمعيتي روند رشد جمعيت منفي خواهد شد و بين سالهاي 1420 تا 1430 كه به نرخ 95 ميليون نفر ميرسيم، ناگهان كاهش جمعيت را تجربه خواهيم كرد. اين در حالي است كه در سال 95 يك ميليارد تومان براي درمان ناباروري اختصاص داده شد كه اين ميزان براي هر زوج مساوي با 17 هزار تومان است.
بنا به تأكيد وي اصليترين مسئله در تغييرات جمعيت ساختار سني است؛ جمعيت جوان كنوني در سال 1430 شمسي به شرايطي ميرسد كه از 3/2 ايراني يك نفر بالاي 60 سال خواهد بود، يعني در برابر هر دو نفر در سن كار، يك نفر سالمند است. اين آمار هماكنون 14 به يك است و اين در حالي است كه نظام تأمين اجتماعي كشور غيربهينه بوده و با بحران صندوقهاي بازنشستگي روبهرو هستيم، بنابراين اين تغيير ساختار جمعيتي ما را به فرابحران ميكشاند.