سميه حيدري
كار و تلاش براي كسب روزي حلال از ديدگاه اسلام همرديف جهاد و مبارزه با دشمن است. رسول اكرم(ص) كار و كوشش را همانند جهاد در راه خدا، مقدس دانسته و كارگر را به مجاهد في سبيل‌الله تشبيه مي‌نمايد. اسلام كار مفيد و سازنده را در چار‌چوب معيارهاي ارزشي و اعتقادي خود عبادت تلقي نموده و كار و كوشش را عامل رشد و تعالي انسان مي‌داند. از منظر آموزه‌هاي اسلامي ارضاي نيازهاي جسماني كه از طريق پول در مقابل انجام «كار» حاصل مي‌شود، تنها علت لازم و كافي براي كاركردن نيست و ارضاي نيازهاي معنوي، رواني و اجتماعي نيز از تعيين‌كننده‌هاي مهم در اشتغال و نوع آن به شمار مي‌روند. از نظر اسلام همه مسلمانان بايد به كار و حرفه‌اي بپردازند. انساني كه كار نمي‌كند و تنها به عبادت و پرستش خداوند بسنده مي‌كند، دعايش از سوي خداوند پذيرفته نيست. از امام صادق (ع) روايت است كه آن حضرت از علي بن‌العزيز پرسيد: عمربن مسلم چه كار مي‌كند؟ گفت: فدايت شوم! كسب و كار را رها كرده به عبادت روي آورده است. فرمود: واي، مگر نمي‌داند دعاي بدون كار و كوشش پذيرفته نمي‌شود. بي‌شك اگر در جامعه‌اي بر اساس آموزه‌هاي ديني عمل شود و كار ارزش يابد و به عنوان مايه رستگاري و وسيله تقرب به پروردگار به آن نگريسته شود، فرهنگ كار تقويت خواهد شد و البته برآيند چنين انديشه‌اي؛ ابتكار، خلاقيت ، رشد و توسعه به معناي عام خواهد بود. برخي از علل و عواملي را كه موجب «كار كردن» مي‌شوند مي‌توان به شرح زير برشمرد: ۱- كاركردن وسيله‌اي براي صرف انرژي در راه مطلوب است. انسان انرژي خود را بايد به طريق مطلوبي به مصرف برساند تا بدان وسيله تعادل فيزيولوژيكي خود را حفظ نمايد. ۲- كار كردن وسيله‌اي براي ايجاد روابط اجتماعي با ديگران است. 3- از طريق كار فرد خود را جزئي از جامعه محسوب مي‌دارد، در عين حال خدمات يا كالاهايي را توليد مي‌نمايد و نقش خود را در سازندگي جامعه به نحو احسن ايفا مي‌كند. ۴- از طريق كار كردن انسان از طريق مقايسه خود با ديگران به ارزشيابي توانايي‌ها و مهارت‌ها و نيز كشف محدوديت‌هاي خود اقدام مي‌نمايد. بر اثر چنين مقايسه و ارزشيابي‌هايي فرد درصدد توسعه و گسترش مهارت‌هاي شغلي و حرفه‌اي خود بر مي‌آيد. ۵- كار كردن، نشانه‌اي از بلوغ و بزرگسالي است. در جوامع صنعتي كه نوجوانان درصددند هرچه زودتر از خانواده جدا شده و زندگي مستقل خود را آغاز كنند معمولاً نوجوانان ولو به طور غيرقانوني از نظر سن اشتغال، به انجام كاري نيمه وقت اقدام مي‌نمايند.
به اين ترتيب متوجه مي‌شويم كه كار كردن داراي ابعاد فردي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي متعددي است و كار خوب منتج به محصول و كالاي خوب و مطلوب مي‌شود. مقام معظم رهبري با نامگذاري امسال با محوريت حمايت از كالاي ايراني، در واقع بر اهميت كار و تلاش نيز تأكيد كرده‌اند. در واقع تا زماني كه فرهنگ كار و تلاش در جامعه نهادينه نشود و در واقع تا زماني كه حمايت از كار ايراني نداشته باشيم، حمايت از كالاي ايراني نيز نخواهيم داشت. پس تمام هم و غم مسئولان بايد معطوف به اشتغالزايي آن هم از نوع مولد باشد.
در اين زمينه از مراكز آموزشي و رسانه‌ها انتظار مي‌رود به تبيين فرهنگ كار و تلاش از منظر آموزه‌هاي اسلامي بپردازند. در واقع الان زماني است كه بار ديگر بايد الگوهاي ديني كار و تلاش همچون اميرالمؤمنين حضرت علي(ع) به جوانان معرفي شوند. همان امام همامي كه در اوج سادگي زندگي مي‌كردند و قوت اندكي مي‌خوردند ولي يك دم از كار و تلاش كشاورزي براي آباداني زمين دست بر نمي‌داشتند. ايشان هيچ گاه از كار و تلاش در مسير احيا و آبادانى جامعه دريغ نكرد و مزارع و باغهاى متعددى را احيا و آباد نمود و در مدت خلافت خويش نيز از كار غافل نشد. پيشوايان معصوم(ع) علاوه بر اينكه خود در عرصه توليد و تلاش‌هاي اقتصادي پيشگام بودند، از توليدكنندگان و كشاورزان حمايت مي‌كردند و به آسيب ديدگان و ورشكستگان و قرض داراني كه زندگي اقتصادي آنها به دليل مشكلات طبيعي مختل شده بود، كمكهاي فراواني مي‌كردند. امام علي(ع) به توليدكنندگان و كشاورزان عنايت ويژهاي داشت و امام صادق(ع) در اين باره ميفرمايند: اميرمؤمنان هميشه به عمال و كارمندانشان سفارش كشاورزان را مينمود.
الگوي مورد نظر اسلام در مباحث اقتصادي، انساني است كه براي دهها نفر توليد كند، اما خودش به اندازه حداقل‌هاي لازم براي يك نفر مصرف مي‌كند. در واقع انسان مولد ارزشمند‌ترين مخلوق پروردگار است. امروز نيز لازم است زمينه‌سازي ذهني و فرهنگي براي اقشار مختلف جامعه در خصوص حركت‌هاي جهادي و تغيير الگوهاي مصرف برداشته شود و به جاي انسان مصرف‌گرا، انسان توليدكننده را به عنوان انسان مطلوب مورد نظر اسلام معرفي كنيم. حالا وقت آن است تا بار ديگر به كارگر ايراني و اسلامي عزت و هويت دوباره بدهيم و دست او را ببوسيم و بگوييم:«خدا قوت كارگر ايراني».
* كارشناس ارشد علوم قرآن و حديث
