اروپاییها ظاهراً از برجام بیرون نیامدهاند و تأکید کردهاند این توافق هستهای هنوز زنده است. این در حالی است که رویکرد آنها در قبال شرکتهای اروپایی دارای رابطه تجاری با ایران، با دست پیش کشیدن و با پا پس زدن است و نه تنها صحبتی از حمایت یا تشویق آنها برای ماندن در ایران نکردهاند بلکه گفتهاند که به خود شرکتها بستگی دارد که در این قضیه چه کنند. شرکتهای بزرگ هم لحنی مردد نشان میدهند و از همین الان مشخص است که اروپا امیدوار است هزینه به اصطلاح خودش زنده نگه داشتن برجام را از جیب ایران برگیرد و از همین رو، بزک کردن برجام سقط شده محور اصلی فعالیتهای اروپاییها در ماههای آینده است. بروکسل دیروز اعلام کرد: «اتحادیه اروپا با وجود خروج امریکا از توافق هستهای با ایران، همچنان به این توافق به صورت کامل پایبند است.» آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان هم اعلام کرد: «ما هر کاری که در حیطه قدرتمان باشد انجام میدهیم تا توافق هستهای با ایران حفظ شود.» همچنین هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان در گفتوگو با شبکه خبری ARD گفت: «در نهایت به نفع ایران است که با جهان از لحاظ اقتصادی ارتباط داشته باشد و بتواند برای کشورش رفاه ایجاد کند. »اکنون به شرکتهای آلمانی که در امریکا کار میکنند بستگی دارد که چطور همزمان با ایران هم همکاری داشته باشند. وزیر خارجه آلمان هم گفت: «ما میخواهیم مکانیسم کنترل بر توافق هستهای را افزایش دهیم به همین دلیل است که به توافق هستهای با ایران پایبند هستیم و تلاش میکنیم که در آینده هم در این زمینه اطمینان خاطر به دست آید.»
بوریس جانسون، وزیر خارجه انگلیس در توئیتر خود ضمن ابراز تأسف از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام، اعلام کرد: «بریتانیا قویاً به برجام پایبند است و با شرکای اروپایی و دیگر طرفها برای حفظ این توافق همکاری میکند.» با این حال وزارت خزانهداری انگلیس در بیانیهای تصریح کرده است: «اینکه شرکتهای انگلیس چه واکنشی به تحریمهای امریکا نشان بدهند یک مسئله تجاری و حقوقی مربوط به آن شرکت است.» ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه در بیانیهای ضمن ابراز تأسف از تصمیم ترامپ درباره برجام با بیان اینکه برجام هنوز نمرده است، گفته که حفظ توافق برای امنیت و ثبات منطقه ضروری است و اروپاییها به اجرای آن متعهد هستند. وی همچنین از تماس ماکرون با حسن روحانی، رئیسجمهور ایران و درخواست ماکرون از روحانی برای ماندن ایران در برجام خبر داد. با این حال از کاخ الیزه صحبتی درباره اینکه چطور میخواهد شرکتهایی چون پژو و ایرباس را به ماندن در ایران راضی کند، شنیده نشد. همین رویکرد اروپا که صرفاً ایران را به رعایت یکطرفه برجام بدون بهرهگیری از مواهب اندکش تشویق میکند، سرنخ را به شرکتهایی چون خودروسازی پژو- سیتروئن فرانسه، هواپیماسازی ایرباس اروپا و زیمنس آلمان داده است که دول متبوعشان حاضر به حمایت از آنها نخواهند شد و به همین جهت از همین الان عملاً از تعلیق در روابط تجاری البته تحت عنوان انتظار افکار عمومی سخن میگویند. این شرکتها اعلام کردهاند که در واکنش به اعلام دونالد ترامپ مبنی بر خروج این کشور از توافق هستهای برجام، تا زمان تصمیمگیری مستقل اتحادیه اروپا در خصوص پایبندی به برجام منتظر خواهند ماند و تمامی فعالیتهای آتی خود را با تصمیم کشورهای اروپایی مطابقت خواهند داد. شرکت خودروسازی پژو- سیتروئن (PSA) فرانسه با اینکه اظهار امیدواری کرده که اتحادیه اروپا موضع مستقل و متکی به خود را درباره پایبندی به برجام اتخاذ کند، در بیانیه خود افزوده است: «به هرحال، شرکت پژو نیز همانند بسیاری از شرکتهای تجاری فعال در ایران، باید از قوانین و مقررات بینالمللی و موضع اتحادیه اروپا در این خصوص پیروی کند.» رالف توماس، مدیر ارشد بخش اقتصادی شرکت زیمنس نیز در واکنش به خروج ترامپ از برجام اظهار کرده است که به دقت مواضع اتخاذ شده بینالمللی و اروپایی را بررسی کرده و مطابق آنها به پیش خواهد رفت. وی در پاسخ به سؤال خبرنگاران افزود: بدیهی است که ما نیز همانند سایر شرکتها، از قوانین جهانی بازرسی بر صادرات متابعت کرده و باید منتظر باشیم تا ببینیم اتحادیه اروپا در این خصوص چه تصمیمی خواهد گرفت. همزمان، شرکت هواپیماسازی ایرباس اروپا که دفتر اصلی آن در فرانسه مستقر است، اعلام کرده که نیاز به زمان بیشتری دارد تا در خصوص اثرات خروج امریکا از برجام تصمیمگیری کند.
واکنش غیر اروپاییها
به جز رژیم اشغالگر قدس و برخی کشورهای عربی به سردمداری آلسعود که از رویکرد ترامپ در قبال برجام اظهار خشنودی کردهاند، عموم اظهارات کشورهای جهان در مسیر محکوم کردن تصمیم ترامپ بوده است. دو عضو غیر اروپایی شورای امنیت یعنی روسیه و چین مخالفت خود را با اقدام دونالد ترامپ نشان دادند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه دیروز بر حمایت و پایبندی مسکو به توافق هستهای ایران تأکید کرد.
رئیسجمهور روسیه هم در نشست با اعضای شورای امنیت این کشور، خروج امریکا از توافق هستهای ایران را مایه نگرانی عمیق عنوان کرد.
بنا بر گزارش خبرگزاری اینترفکس، کرملین در بیانیهای آورده است: رئیسجمهور روسیه مسئله خروج امریکا از توافق هستهای ایران و حملات رژیم صهیونیستی به سوریه را در نشست با اعضای شورای امنیت روسیه به بحث و گفتوگو گذاشته است. از سوی دیگر وزارت خارجه چین با صدور بیانیهای بر پایبندی پکن به توافق هستهای ایران تأکید و از خروج امریکا ابراز تأسف کرد. همچنین وزارت خارجه هند در واکنش به خروج امریکا از برجام گفت: ایران حق استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای را دارد و جامعه بینالمللی نیز این حق را دارد که عدم دستیابی ایران به سلاح هستهای را تضمین کند. سخنگوی وزارت خارجه هند همچنین گفته همه طرفها باید به روشهای سازنده متعهد باشند و مسائل پیش آمده را با احترام به برجام حل و فصل کنند. «رجب طیب اردوغان» رئیسجمهور ترکیه هم با ابراز تأسف مجدد از تصمیم واشنگتن برای خروج از برجام، تأکید کرد امریکا بازنده این مسئله خواهد بود زیرا به توافقی که خود امضا کرده، پایبند نبوده است.
شکاف در میان اعراب
اما در جهان عرب صدای واحدی به گوش نمیرسد. سه کشور عربستان، امارات و بحرین بلافاصله از این اقدام رئیسجمهور امریکا در نقض تعهداتش در توافق برجام استقبال کردند و در بیانیههایی جداگانه از آن حمایت کردند. «عبداللطیف الزیانی» دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس با استقبال از تصمیم ترامپ گفت: «موضعی که رئیسجمهور امریکا اتخاذ کرد، شجاعانه و در چارچوب تمایل او برای عاری کردن منطقه خاورمیانه از سلاح اتمی و پاسخ به سیاستهای خصمانه ایران در منطقه بود که متکی بر سلطهجویی و توسعه نفوذ و دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر و حمایت از سازمانهای تروریستی و ادامه برنامه موشک بالستیک است.» وزارت امور خارجه مصر نیز ضمن متهم کردن ایران به دخالت در امور کشورهای عربی اعلام کرد که خروج امریکا از برجام را به دقت دنبال کرده و خواستار حضور کشورهای عربی در هر گفتوگویی در آینده درباره منطقه است. اما کویتیها و اردنیها مواضع محتاطانهای اتخاذ کردند و از نگرانیشان برای شروع رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه در اثر تصمیم ترامپ سخن گفتند.