در سال‌های اخیر توزیع سالن‌های سینمایی در تهران تغییر یافته است و سینماهای مرکز شهر متروکه شده‌اند. حدود ۲۰ سینما که مالکیت اکثر آنها برای بخش‌های مختلف دولتی است یک ظرفیت مهم تجاری و فرهنگی را بر باد داده‌اند. استان از خرید چند لامپ خانه در خیابان لاله‌زار شروع شد. تماشای مغازه‌ها اصولا کاری است لذت بخش؛ حتی اگر خریدی نداشته باشیم! حال اگر برای خرید آمده باشیم جدی‌تر و موشکافانه‌تر رصد می‌کنیم. حدود ساعت 10 صبح بود که از متروی امام خمینی(ره) پیاده شدیم و از ضلع جنوبی غربی میدان به ضلع شمال شرقی که همان خیابان لاله‌زار است رفتیم و از همان پایین شروع به دیدن مغازه‌ها کردیم. من که برای خرید لامپ آمده بودم اما ساختمان‌های متروکه بیشتر نظرم را جلب کرده بود. چند ساختمان سینمای متروکه در خیابان لاله‌زار بود که هر یک کرکره‌ای کهنه داشت و دستفروشی جلوی آن بساط کرده بود؛ لاله‌زار روزگاری شاید یکی از مهم‌ترین خیابان‌های فرهنگی تهران بود که مملو بود از سالن سینما، تئاتر و کافه! این خرید یک‌روزه باعث شد انگیزه‌ای پیدا کنم تا این گزارش را از وضعیت توزیع سینما در سطح شهر و دسترسی عموم مردم به آن داشته باشم.
سینما، هنری مقرون به‌صرفه برای خانوارها
اقتصاد خانوار می‌گوید استفاده از انواع هنر برای همه مردم مقدور نیست و جامعه برای بهره‌مندی از هنر باید انتخاب کند. برای یک خانواده چهار نفره در جامعه ما که حقوق 60 درصد از افرادش زیر یک میلیون و500 هزار تومان است از بین انواع هنر شاید «سینما» مقرون به صرفه‌تر باشد. بلیت «تئاتر» میانگین 40هزار تومان است و برای یک خانواده چهار نفره چیزی حدود 160هزار تومان یعنی بیش از یک‌دهم حقوق ماهانه خرج بر می‌دارد. این عدد در مورد «کنسرت موسیقی» به مراتب بالاتر است. در این میان و البته پیش از «افزایش قیمت بلیت» سینما می‌توانست گزینه معقول‌تری برای خانوار ایرانی باشد تا بتواند از یک هنر استفاده کند اما قیمت بلیت یک طرف ماجراست. طرف دیگر ماجرا امکان دستیابی به سینماست که برای طبقات پایین جامعه این امکان به سمت صفر میل می‌کند. وضعیت فروش سینما در سال‌های متمادی نیز گواه بر این است که با روندی کاهشی مواجه بوده است، بخشی از این را می‌توان ناشی از پایین آمدن درصد مخاطبان جنوب شهری دانست.
سینماهای تازه‌تاسیس شمال شهری
در طول سال‌های اخیر تعدادی سالن سینمایی جدید و مدرن در تهران ساخته شده است اما نگاه به نقشه تهران نشان می‌دهد که عمده این سالن‌ها در مناطق شمال شهر واقع شده‌اند و دسترسی مخاطبان جنوب شهری به آن مقدور نیست. پردیس سینمایی کوروش، مگامال، آزادی، ملت، باغ کتاب، شهرک، ارگ، زندگی، اریکه ایرانیان و... اینها همه پردیس‌های تازه‌تاسیسی هستند که در شمال شهر قرار دارند و دسترسی به آنها محدود است، فارغ از اینکه در بخشی از این سینماها به‌واسطه وجود فست‌فودها و فروشگاه‌های تجاری، جاذبه‌های هزینه‌زای غیرفرهنگی نیز وجود دارد که بردن یک خانواده جنوب شهری را باحس محرومیت بیشتری مواجه می‌سازد و طبیعتا ورود آنها را به این مکان‌ها غیرممکن می‌کند. این را البته باید در کنار شهرستان‌ها نیز دید؛ چراکه به همان مقیاسی که تفاوت امکانات بین شمال و جنوب شهر و پایتخت عمیق است بین شهرستان و پایتخت نیز فاصله وجود دارد؛ بلکه عمیق‌تر! چه آنکه در بخش زیادی از شهرستان‌های کشور اساسا چیزی به‌عنوان سینما وجود ندارد!
سالن‌هایی که جای تماشاچی محل تردد موش و گربه‌اند!
اینها اما در شرایطی است که ما تعداد بسیاری سالن سینما داریم که متروکه در کناری افتاده‌اند و عمدتا هم در جنوب شهر واقع هستند، سالن‌هایی که حالا تنها محل تردد حیوانات است. بازسازی این سالن‌ها می‌تواند به جهت «افزایش عرضه» هم باعث پایین آمدن قیمت بلیت‌ها شود و هم به دلیل محدوده جغرافیایی بیشتر به جنوب شهری‌های محروم خدمات‌رسانی کند. ساختمان‌هایی که به دلایل قانونی باید مختص سینما باشند و نمی‌توانند تغییر کاربری دهند اما بی‌توجهی دستگاه‌های مربوطه باعث شده است بلااستفاده بمانند.
خیابان لاله‌زار یکی از بارزترین خیابان‌ها در این خصوص است. سینما «نادر» یا همان «رویال» سابق که در سال 1312 ساخته شد، مدت‌هاست که متروکه است، یک دوره زمانی به بازپخش فیلم‌ها روی آورد اما آن‌گونه نیز دوام نیاورد و تعطیل شد. کمی آن طرف‌تر در خیابان لاله‌زار سینما رودکی قرار دارد که اگر امروز فعال بود دهه ششم از حیات خود را می‌گذراند، سینمایی که با پخش اثر پرافتخار «بن‌هور» ویلیام وایلر افتتاح شد.
اما تجاری شدن خیابان لاله‌زار و تغییر محیط آن سینمادارانش را ناچار به تعطیلی کرد. در خیابان لاله‌زار، کوچه اتحاد «سینما مرجان» جزء سینماهای زیرزمینی و متروکه به حساب می‌آید.
بالاتر که می‌آیید تقاطع منوچهری و لاله‌زار یک سینمای تعطیل شده دیگر را می‌بینید. سینما «کریستال» که سوم خرداد ۱۳۲۴ تاسیس شد و ازجمله سینماهای فوق‌العاده زمان خود بود که دارای دو سالن سینما بود و بیش 650 نفر ظرفیت داشت. در خیابان لاله‌زار البته باز هم سینمای متروکه هست. سینما «مترو» در کوچه ملی خیابان لاله‌زار است. در لاله‌زار سینمای معروف دیگری نیز وجود داشت که به خاطر هم‌نامی‌اش با سینما «رکس» آبادان شهرت بیشتری از باقی سینماها داشت. مالکیت این سینما بعد از انقلاب به بنیاد مستضعفان رسید و پس از آن به حوزه هنری انتقال یافت اما این سینما نیز نهایتا در پایان سال ۱۳۷۲ تعطیل شد. یکی از با ظرفیت‌ترین سینماهای لاله‌زار که تعطیل شده است، «سینما ایران» است؛ سینمایی با ظرفیت 1000 نفر در خیابان لاله‌زار پایین‌تر از کوچه برلن که متاسفانه آن هم تعطیل شده است.
چند خیابان آن طرف‌تر از لاله‌زار در تقاطع سعدی و جمهوری که به چهارراه مخبرالدوله معروف است ساختمان متروکه سینما «ادئون» قرار دارد. سینمایی که سال 40 افتتاح و در سال ۱۳۷۱ تعطیل شد. قرار بود این سینما جزء میراث فرهنگی باشد و کاربردی شود اما بی‌توجهی مسئولان به آن باعث شد سال 87 آتش بگیرد و از بین برود. اگر به سمت خیابان ولیعصر(عج) بروید هم چند سالن متروکه دیگر می‌بینید. معروف‌ترین آنها شاید «رادیوسیتی» باشد. سینمایی مجلل و بزرگ که در زمان خود بهترین سینمای کشور لقب گرفته بود. این سینما سال 1337 تاسیس شده بود و سال 57 آتش گرفت و تعطیل شد. حالا 40 سال است که هرکس از چهارراه طالقانی به سمت میدان ولیعصر می‌رود با این ساختمان بزرگ متروکه مواجه می‌شود.
کمی پایین‌تر البته سینما «قیام» است. از سینماهای وابسته به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی که با تغییر کاربری تجاری، به فروش گذاشته شد. اخیرا هم گاهی برای اجرای تئاترهای موزیکال و مبتذل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در خیابان ولیعصر و تقاطع خیابان جمهوری هم سینمایی دیگر به نام «آسیا» هست که آن هم ازجمله سینماهای با ظرفیت بالای تهران بوده که حالا متروکه است. این سینما بیش از 950 نفر را در خود جای می‌داد. در همان اطراف سینما «شهرقشنگ» نیز وجود داشت که به دلیل تغییر بافت این منطقه بی‌رونق شد و اعلام کردند که در ردیف سینماهای زیان‌ده قرار گرفته است. در نتیجه این سینما هم در سال ۱۳۸۷ تعطیل شد.
سینما «ستاره» یا «برلیان» هم در خیابان جمهوری جنب باغ سفارت ترکیه بود و بعد از کودتای 28 مرداد 1332 به «برلیان» تغییر نام داد.
این سینما 240 صندلی ظرفیت داشت که پس از 54 سال فعالیت بهمن ماه 1382 تعطیل شد. کمی پایین‌تر اگر برویم در خیابان فردوسی نرسیده به چهارراه استانبول ساختمان متروکه سینما «هما» را هم می‌بینیم که آن هم ظرفیت 1200 نفره داشته است و سال‌هاست که تعطیل است. کمی عقب‌تر در خیابان جمهوری؛ بین فلسطین و ابوریحان، سینمای بزرگ دیگری نیز وجود دارد که امروز متروکه است، سینما «نیاگارا» که بعدها نام آن «جمهوری» شد با ظرفیت 900 صندلی که اتفاقا دارای سالن سینمای تابستانی نیز بود اما از سال 85 که آتش گرفت تاکنون متروکه مانده است.
وقتی پایین‌تر می‌رویم باز هم با سینماهای متروکه دیگری مواجه هستیم. در میدان مولوی سینما «تمدن» است که با توجه به امکانات فرهنگی محدود در منطقه 12 می‌توانست محیطی برای بهره‌مندی ساکنان جنوب شهر باشد اما متروکه باقی‌ماند و سینما «تیسفون» در خیابان قزوین و سینما «سایه» در خیابان هفده‌شهریور؛ محیط‌هایی با متراژ بالا که زیرنظر مجموعه‌های مختلف وجود دارند و می‌توانند کارکردهای فرهنگی بالایی داشته باشند اما در حال حاضر متروکه هستند. در غرب تهران ما ساختمان متروکه سینما «المپیا» را داریم، سینمایی با ظرفیت 750 نفر در خیابان آذربایجان بین خیابان‌های رودکی(سلسبیل) و نواب؛ این سینما یک‌بار در سال48 دچار آتش‌سوزی شد و از سال 1389 تعطیل شد. سلسبیل سینمای دیگری هم با ظرفیت 600 نفر داشته که به‌عنوان سینما «خرم» معروف بوده است. این سینما هم امروز متروکه است، در حالی که این منطقه به دلیل تراکم بالای جمعیت به‌عنوان نقطه قرمز جمعیتی شناخته می‌شود. این تعطیلی سینماها البته محدود به جنوب تهران نیست. اگرچه بخش زیادی از آن در جنوب تهران است اما سینما «گلریز» یوسف‌آباد ازجمله معدود سینماهای متروک شمال شهر شناخته می‌شود.
بخش زیادی از این سینماها که البته شماری از آنها را نام بردیم و تعدادشان بسیار بیشتر از این است تحت نظر نهادهای مختلف ازجمله «بنیاد مستضعفان»، «حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی» و «وزارت فرهنگ و ارشاد» است که می‌توانند با هزینه‌ای معقول برای استفاده عموم، آنها را به کار بیندازند در حالی که این ساختمان‌ها از ارزش مالی بالایی برخوردار بوده و بی‌استفاده بودن‌شان بی‌شک ضرر‌های مالی بالایی دارد.
منبع: فرهيختگان
چقدر سینما وجود داشته ..... 
