ساخت فيلم بيوگرافي در سينماي ايران مانند بسياري از ژانرهاي ديگر هيچ‌گاه از قوت زيادي برخوردار نبوده است. اين روزها اما از گوشه و كنار سينماي ايران گرايش هايي براي ساخت بيوگرافي خودنمايي مي‌كند. از جشنواره جهاني فجر هم خبر مي‌رسد كه فيلم بازسازي شده اميركبير اثر زنده ياد علي حاتمي كه مي‌تواند در اين ژانر دسته‌بندي شود نيز قرار است به نمايش دربيايد.
يكي از راه‌هاي خودباختگي و بي‌هويتي در نسل‌هاي يك ملت فاصله انداختن ميان افراد آن ملت با داشته‌هاي غني مشاهير و بزرگانش است. از دلایلي كه ژانر بيوگرافي در سينماي ايران هرگز جدي گرفته نشد مي‌تواند همين مسئله باشد چراكه با قوت گرفتن اين ژانر نسل جوان هر كشوري نسبت به بزرگانش شناخت بهتر و عميق تري پيدا كرده و شيوه زندگي ايشان مي‌تواند در الگوپذيري جوامع نقشي غيرقابل انكار داشته باشد.
مرثيه‌اي بر يك ژانر الهام‌بخش
بيوگرافي در سينما ژانر الهام بخشي است. اگر سينماي ايران در اين ژانر موفق عمل كرده بود چه بسا از نسل‌هاي موفق‌تر و جامعه با هويت تري برخوردار بوديم. هاليوود جزو مراكزي است كه درباره ژانر بيوگرافي آثار زيادي توليد كرده است اما از آنجا كه سهم عمده‌اي از سينماي ايران از سوي جشنواره‌هاي غربي تحت مديريت و هدايت غيرمستقيم است، اساساً ژانرهاي جدي مهجور و در حاشيه قرار مي‌گيرند و براي همين هم است كه در ايران با فقدان بسياري از ژانرها در سينما روبه‌رو هستيم و فيلمسازان از دوره جواني به سمت سينماي به اصطلاح اجتماعي به سبك رئاليستي گرايش داده مي‌شوند.
چه بسيار بزرگاني در تاريخ معاصر و كهن ايران‌زمين وجود دارند كه زندگاني آنها مي‌تواند دستمايه فيلم‌هاي سينمايي بزرگي قرار بگيرد و الهام‌بخش و راهگشاي نسل جوان باشد، البته معدود مواقعي هم بوده كه برخي فيلمسازان بزرگ كشورمان به اين ژانر ورود داشته‌اند.
«اميركبير» علي حاتمي
مرحوم «علي حاتمي» نيز نسبت به اين ژانر با گرايش تاريخي‌اش علاقه زيادي داشت و بسياري از آثارش به نوعي بيوگرافي محسوب مي‌شود. از جمله فيلم سينمايي «كمال الملك» يا «حاجي واشنگتن» از او در اين ژانر به يادگار مانده است. روز گذشته خبر رسيد كه فيلم «اميركبير» علي حاتمي كه پيش از انقلاب ساخته شده نيز قرار است در بخش فيلم‌هاي كلاسيك مرمت شده به نمايش دربيايد. از اميركبير همواره به عنوان يكي از بهترين رجال عصر معاصر ايران ياد مي‌شود؛ صدراعظمي كه در زمان قاجار تنها حدود سه سال در رأس دولت ايران قرار داشت و خدمات و تحولات زيادي را زمينه ساز شد. اوايل انقلاب سريالي درباره او ساخته شد كه از تلویزيون پخش و با استقبال خوبي هم روبه‌رو شد.
فيلم «اميركبير» در واقع نسخه سينمايي و مرمت شده سريال تلويزيوني «سلطان صاحبقران» ساخته علي حاتمي است كه بازيگران صاحبنامي در آن به ايفاي نقش پرداخته‌اند. اين اثر سينمايي روز گذشته در سينما فلسطين در برنامه‌اي كه با حضور زهرا خوشكام (حاتمي) يكي از بازيگران فيلم و همسر زنده‌ياد علي حاتمي و با معرفي فيلم توسط محسن آزرم منتقد سينمايي برگزار شد به نمايش درآمد. علي حاتمي سريال تلويزيوني «سلطان صاحبقران» را سال ۱۳۵۴ در 13 قسمت سياه و سفيد براي تلويزيون ايران ساخت و نخستين بار در نيمه آبان ۱۳۵۴ از شبكه دوم تلويزيون پخش شد. در اين مجموعه تلويزيوني جمشيد مشايخي، پرويز فني‌زاده، ناصر ملك‌مطيعي، زهرا خوشكام، ايرن زازيانس، سعيد نيك‌پور و رضا بابك بازي كرده‌اند. داستان اين فيلم از زماني كه مليجك، نور چشمي سلطان، ناصرالدين‌شاه قاجار را از خواب بيدار مي‌كند تا مهياي جشن‌ها و مراسم مربوط به 50 سالگي سلطنتش شود، آغاز می‌شود. اما ناصرالدين شاه به خاطر پيش بيني منجم‌باشي دربار كه پيشگويي كرده است پس از 50 سال سلطنت ممكن است عليه جان وي سوء قصدي صورت بگيرد، نگران است.
بهرام توكلي و زندگي تختي
از سويي ديگر خبر مي‌رسد سعيد ملكان و بهرام توكلي «زندگي جهان پهلوان تختي»را مقابل دوربين خواهند برد. نگارش فيلمنامه اين فيلم سينمايي به تازگي به اتمام رسيده و جهت دريافت پروانه ساخت به وزارت ارشاد ارائه شده است. عوامل پشت صحنه اين فيلم سينمايي انتخاب شده‌اند و گروه در حال حاضر مشغول بازبيني لوكيشن‌هاي فيلم هستند و طي روزهاي آینده نام بازيگران فيلم «جهان پهلوان تختي» اعلام خواهد شد. در سال ۷۳ علي حاتمي، فيلم «جهان پهلوان تختي» را شروع به ساخت كرد اما با شدت گرفتن سرطان حاتمي، اين پروژه به اتمام نرسيد و بهروز افخمي فيلمي كاملاً متفاوت با فيلمنامه حاتمي را با نام تختي ساخت كه به چگونگي مرگ تختي و جريانات پايان سال‌هاي زندگي‌اش اختصاص داشت. آخرين ساخته سينمايي بهرام توكلي «تنگه ابوقريب» است كه با استقبال منتقدان و علاقه‌مندان مواجه شده و به عنوان بهترين فيلم جشنواره فجر سال گذشته انتخاب شد.
«پورياي ولى» جعفري‌جوزاني
اما چندي پيش نيز خبر رسيد كه كتاب فيلمنامه «پورياي ولى» به قلم مسعود جعفري جوزاني و با پژوهشگري فتح‌الله جعفري جوزاني و دكتر عبدالكريم يونسي توسط نشر «آناپنا» منتشر شده است. اين فيلمنامه براى ساخت يك سريال در پنج فصل و ٥٢ قسمت ٥٠ دقيقه‌اى نوشته شده است. فتح‌الله جعفرى‌جوزانى و عبدالكريم يونسى پژوهشگران اين اثر ماندگار از بيش از ٣٠ كتاب ارزشمند از جمله جامع التواريخ خواجه رشيدالدين فضل‌الله همدانى، تاريخ جوينى و تاريخ ايران كمبريج استفاده كرده‌اند.
داستان زندگى اين پهلوان بزرگ، از سال ۵۹۷ خورشيدي آغاز مى‌شود كه كشور ايران مورد هجوم مغولان قرار گرفت. محمود خوارزمي پهلوان، شاعر، عارف قرن هشتم ميلادى، متخلص به قتالى و مشهور به «پورياى ولى» در چنين دورانى با ايجاد سازمان و تأسيس زورخانه موفق مى‌شود پيكارجويان و آزادى‌‌خواهان را گرد آورده و اقدام به آزادى ايران زمين كند. از شخصيت‌هاى ديگر تاريخى كه در «پورياي ولى» ديده شده‌اند مى‌توان به شيخ الرئيس سعدى، عبيد زاكانى، خواجه نصيرالدين طوسى، خواجه رشيدالدين فضل‌الله همدانى، پهلوان فيله همدانى و بسيارى ديگر اشاره كرد.
جعفري جوزاني در مورد ساخت سريال تلويزيوني «پورياي ولى» مي‌گويد: هفت هشت سال پيش، قرار بود اين سريال ساخته شود اما با اينكه قرارداد منعقد شد و كد اقتصادى هم دادند به علت تغيير مديريت سازمان اين اتفاق نيفتاد. در سال ۱۳۹۴ جعفري جوزاني درباره وضعيت اين سريال اعلام كرد: پروژه «پورياي ولي» در اولويت سازمان صدا و سيما نيست. ما هم به اين تصميم احترام مي‌گذاريم.«پورياي ولي» ديگر برايم مهم نيست چراكه من قرار بود سه سال پيش اين پروژه را بسازم.
بيوگرافي در سينما يك ژانر مهم محسوب مي‌شود. مشاهير هر كشور به تنهايي ظرفيت اين را دارند تا سوژه يك فيلم شوند و اساساً فراز و نشيب زندگي چهره‌هاي مهم هر كشور جذابيت‌هاي دراماتيك زيادي براي سينما دارد. هر چند زندگي هر انساني مي‌تواند به طور مستقل داراي نقاط جالبي باشد و اگر به لحاظ داستاني درست پرداخت شود قابليت‌هاي منحصر به فردي دارد. هرگاه سينماي ايران به اين ژانر و ژانرهاي مغفول مانده و مهم ديگر اهميت داد مي‌توان به شكوفايي واقعي سينما در كشور اميدوارتر شد.
