زهرا چيذري
حتي اگر مجرم باشند باز هم زن هستند و همين زن بودن ايجاب مي‌كند تا كرامتشان حفظ شود. يكي از مصاديق اين حفظ كرامت هم اين است كه اگر بناست دستگير شده و مجازات شوند مأمور دستگيري آنها زن باشد. شايد اين اصلي‌ترين فلسفه‌اي است كه وجود نيروهاي پليس زن در كنار مردان را توجيه مي‌كند، به خصوص اينكه واقعيت جامعه نشان مي‌دهد آسيب‌هاي اجتماعي و اعتياد در ميان زنان جامعه رشد قابل ملاحظه‌اي داشته تا بدان جا كه برخي مسئولان حوزه زنان و خانواده از زنانه شدن اين آسيب‌ها سخن مي‌گويند. مجرمان زن اما خيلي وقت‌ها خودشان از جمله آسيب‌ديدگان اجتماعي هستند و براي مقابله با تكثير اين آسيب‌ها لازم است تا حتي مجرمان به چرخه جامعه بازگردند. همچنانكه كم نيستند افرادي كه در گذشته به واسطه شرايط تحميل شده يا جبر اجتماعي مجرم بوده‌اند و حالا به آغوش جامعه بازگشته‌اند. اين مسئله درباره زنان به واسطه نقش‌هاي ويژه‌اي همچون مادري و همسري و ذات و نهاد پاكي كه خدا به خاطر همين نقش‌ها در نهاد زنان به وديعه گذاشته بسيار پر رنگ‌تر و پراهميت‌تر است. در كشور ما هم از سال 82 بانوان به طور رسمي و از مسير تحصيلات دانشگاهي وارد نيروي انتظامي شدند و پليس زن شكل گرفت. مأموران پليس زن در كنار مأموران مرد انجام وظيفه مي‌كنند، اما تنها كلانتري مخصوص زنان در كشور در استان خراسان رضوي و شهر مشهد داير است. اين مسئله بهانه‌اي شد تا براي كند و كاوي درباره مأموريت و عملكرد پليس زن و نقش اين بخش از نيروهاي انتظامي در كنترل و كاهش آسيب‌هاي اجتماعي در حوزه زنان سراغ نسترن صالح‌نيا، مشاور امور بانوان فرماندهي انتظامي خراسان رضوي برويم و با وي به گفت‌وگو بنشينيم.
خانم صالح نيا، گويا تنها كلانتري بانوان در سطح كشور در شهر مشهد راه اندازي شده است. چه شد اين كلانتري راه‌اندازي شد و چرا شهر مشهد و استان خراسان رضوي براي فعاليت تنها كلانتري زنان انتخاب شده است؟
به صورت پايلوت و براي اولين بار حدود سال 80 بود كه سه استان به عنوان استان نمونه براي احداث كلانتري بانوان انتخاب شد كه يكي از اين استان‌ها، استان خراسان رضوي بود. استان خراسان رضوي هم تنها استاني بود كه توانست كلانتري بانوان را راه‌اندازي كند و فعاليت‌هاي خود را به صورت مستمر ادامه دهد. در خصوص دوام آوردن كلانتري بانوان در شهرستان مشهد هم بايد گفت كه يكي از دلايل آن به مذهبي بودن اين شهر و تعريف آن به عنوان پايتخت معنوي كشور باز مي‌گردد. ما به طور طبيعي شاهد حضور زائران با تراكم زياد در مشهد هستيم كه به تبع آن يكسري جرائم شايع هم اطراف حوزه ثامن ما بروز پيدا مي‌كند كه تا حدودي باعث مي‌شود نظارت بيشتري را در قالب نيروهاي نامحسوس بانوان همچون ايام پيك زيارتي داشته باشيم. حضور برخي باندهاي خانوادگي و گروهي كه اقدام به سرقت از زائران در اطراف حرم مي‌كنند لزوم فعاليت نامحسوس همكاران را نيز بيش از پيش ضروري مي‌كند. اين شرايط بي‌گمان مي‌طلبد ما هميشه يك اكيپ آماده خانم متخصص و در حوزه‌هاي مختلف داشته باشيم كه يكي از حوزه‌هاي مأموريتي آنها در مسئله سرقت است. همچنين بخشي از مأموريت‌ها در حوزه اتوبوسراني است، چراكه همانطور كه اطلاع داريد سرقت‌هاي زيادي نيز در اتوبوس انجام مي‌شود كه نيروهاي ما به صورت نامحسوس در اين حوزه فعال هستند. نیروهای ما اخيراً نيز موفق به شناسايي باند بزرگي در اين زمينه شده‌اند.
شناختي كه در عامه جامعه درباره پليس زن وجود دارد بسيار محدود است و شايد دريافتي است كه از برخي فيلم‌ها و سريال‌هاي تلويزيوني به دست آمده است. پليس بانوان در چه حوزه‌هايي فعاليت دارند؟
ما در حوزه‌هايي همچون مقابله با موادمخدر و استعمال آن، برخورد با گروه‌هايي همچون فالگير‌ها و در حوزه‌هاي امنيتي نيز شاهد حضور اثربخش همكاران زن هستيم.
يك كلانتري از دواير مختلفي همچون امنيتي، سرقت و فوريت‌هاي پليسي تشكيل شده كه ما تلاش كرديم با استقرار پليس بانوان مسائل مربوط به زنان را متناسب با اين دواير پوشش دهيم، البته همكاران خانم ما در بخش‌هاي ديگر به صورت پراكنده مشغول فعاليت و پيگيري مأموريت‌هاي خود نيز هستند، در مسائلي همچون جلب‌ها، تجمعات غيرقانوني و اعتراضات. اين مأموريت‌ها بي‌شك مي‌طلبد يك اكيپ آماده به كار داشته باشيم كه در قالب‌هاي مشخص وارد عمل شوند. در مجموع مي‌توانم بگويم كه كلانتري بانوان اين امكان را به ما مي‌دهد به صورت متمركز و در اسرع وقت با بهره‌گيري از بانوان ورزيده وارد حوز‌هاي مأموريتي شويم.
در حوزه كلان‌تر و در سطح كشور چطور؟پليس زنان در چه حوزه‌هاي ديگري حضور مؤثر دارد؟
همكاران ما در بخش‌ها و حوزه‌هاي مختلفي به ايفاي مأموريت مي‌پردازند كه متأسفانه كمتر شناخته شده‌اند و غالباً مأموريت‌هاي آنها در حوزه حجاب و عفاف تصوير شده است. بخشي از همكاران ما در بخش پليس اطلاعات فعال هستند. برخي در پليس گذرنامه هستند. بخشي هم در گيت‌هاي فرودگاهي كه مهم است. به‌هرحال درست است كه بخشي از مأموريت اين دوستان ما در قالب بازرسي است اما در چهره زني و كنترل گذرنامه‌ها به دليل برخي از مهمانان خارجي كه با فرهنگ خاصي به سفر مي‌آيند و تنها كنترل گذرنامه از سوي خانم‌ها را درخواست مي‌كنند، كنترل گذرنامه‌هاي بانوان آنها از طريق همكاران ما انجام مي‌شود.
در حوزه پليس راهور هم همكاران خانم به انجام مأموريت‌هاي خود مي‌پردازند به ويژه در بخش آزمون‌هاي بانوان كه مي‌دانيد حساسيت‌هايي نيز دارد. در حوزه پليس فتا هم همكاران ما با پرونده‌هايي سر و كار دارند كه پرونده‌هاي خاصي بوده و نيروهاي زبده در اين زمينه فعالند. در حوزه مشاوره نيز بايد بگويم كه در سطح كلانتري‌ها خانم‌هاي مشاور ما نيز حضور دارند و ضمن ارائه خدمات به خانواده‌ها تلاش مي‌كنند تا بسياري از مراجعات در همان كلانتري‌ها خاتمه يابد و منجر به حضور در دادگاه‌ها نشود.
علاوه بر اينكه بايد بگويم زنان پليس در سطح گسترده و در بخش‌هاي ديگر نيز همپاي آقايان حضور دارند و به ايفاي مأموريت مي‌پردازند.
برخي اينگونه مطرح مي‌كنند كه پليس با روحيه نظامي آميخته است و از اين رو با روحيه زنان سازگار نيست. نظر شما در اين زمينه چيست؟
همكاران ما تلاش مي‌كنند كه ميان وظايف خود و شرايط خود تفكيك قائل شوند و به ايفاي مسئوليت‌هايشان بپردازند كه قطعاً بسيار هم مشكل است. گرچه شايد بتوان گفت اين سختي كار براي برخي از همكاران ما كه در بازداشتگاه مشغولند بيشتر باشد. به هرحال ما اين مسائل و شرايط را پذيرفته‌ايم و تلاش مي‌كنيم اين شرايط را تا حدممكن تلطيف كنيم، البته اين را هم بگويم كه برخي درخواست‌هاي پيش از موعد براي بازنشستگي زنان هم در اين چارچوب قابل بررسي است.
به نظر شما اين شغل براي نقش‌هاي نهادي‌اي همچون مادري و همسرداري تعارضي ايجاد نمي‌كند؟
اين مسئله بيشتر به خود افراد باز مي‌گردد. به لحاظ فردي اين موضوع شايد براي كساني مسائلي ايجاد كرده باشد اما غالباً همكاران ما نه، اين تفكيك را تلاش كرده‌اند كه به رغم سختي‌هايش انجام دهند. مي‌دانيد كه در كار ما حتي آماده‌باش‌هايي نيز وجود دارد و حتي بايد در كف خيابان نيز حضور داشت اما مي‌بينيم كه به رغم همه اين مشكلات همكاران ما به خوبي از پس مأموريت‌هايشان بر مي‌آيند. علاوه بر اينكه كساني كه به نوعي عضو خانواده همكاران ما هستند با شرايط كاري آنها آشنا بوده و در اين زمينه همكاري‌هاي لازم را نيز داشته‌اند.
به لحاظ آماري آيا مي‌توان گفت پليس‌هاي خانم بيشتر با پليس‌هاي آقا و همكارانشان ازدواج كرده‌اند يا خير؟
به صورت دقيق آماري در اختيار ندارم، اما مي‌توانم بگويم كه بيشتر ازدواج‌هاي آنها از اقشار مختلف بوده است و شايد حدود 20 درصد با همكاران خودشان ازدواج كرده‌اند.
نحوه مأموريت و شيفت بندي پليس بانوان چگونه است؟
خانم هايي كه در كلانتري بانوان و گيت‌هاي پروازي و راه آهن هستند به صورت شيفتي خدمت مي‌كنند، اما طبق دستورالعملي كه طي سال‌هاي اخير صادر شده- قبلاً نيروهاي خانم 12 ساعت مشغول كار بودند و 24 ساعت استراحت- به دليل شرايط خانم‌ها آنها 12 ساعت در حال خدمت هستند و 36 استراحت. مابقي خانم‌ها نيز كه در بخش‌هاي مختلف كار مي‌كنند به صورت اداري از ساعت 7 الي 14 مشغول كار هستند، البته اين مسئله غير از آماده‌باش‌هاي مرسوم و خاص نيز است.
همچنين پليس بانوان جزو مشاغل سخت محسوب و با20 سال خدمت بازنشسته مي‌شوند، البته طرح‌هاي جديدي هم آمده كه همكاران ما با شرايط خاص نيز مي‌توانند 15 ساله بازنشسته شوند.
برخي از خانم‌ها ممكن است كه مجرم باشند، اما به نظر مي‌رسد حفظ كرامت بانوان ايجاب مي‌كند پليس زن در اين بخش فعال شود و در ارتباطات ميان فردي مأموريت خود را دنبال كند. شايد هم بايد فعاليت‌ها به گونه‌اي باشد كه بر اساس تخصص‌هاي لازم برخوردهايي صورت گيرد كه به اصلاح جرم آسيب‌ديدگان پرداخته شود. نظر شما در اين زمينه چيست؟
بله، دقيقاً. ما در كلانتري بانوان، مشاوره نيز داريم. اينطور نيست كه يك خانم به عنوان متهم و مجرم به كلانتري آورده شود و ما تنها به تشكيل پرونده و طي كردن روند اداري كفايت كنيم. ما بحث مشاوره را هم داريم كه علاوه بر اينكه از عموم مردم استقبال مي‌كنند براي مشاوره به متهمان نيز خدماتي ارائه مي‌كنند. به طور مثال در موضوع دختران فراري كه با آن مواجه هستيم ما به عنوان واسط با سازمان بهزيستي عمل مي‌كنيم. ما در اين زمينه فقط به چهره زني و هدايت اين دختران به سمت بهزيستي قناعت نمي‌كنيم. ما تلاش مي‌كنيم اينها را به سمت خانواده‌هايشان برگردانيم و اصلاً نيازي نباشد كه اين دختران به سازمان بهزيستي معرفي و آنجا ماندگار شوند، چراكه معتقديم اين شيوه و روش در كاهش آسيب‌هاي اجتماعي مؤثرتر خواهد بود.
يكي از دستگاه‌هاي مسئول در حوزه حجاب و عفاف نيروي انتظامي است. در اين حوزه نقش پليس بانوان چيست؟
ما در شهر مقدس مشهد به عنوان يكي از دستگاه‌هاي اجرايي در حوزه حجاب و عفاف فعال هستيم و به ايفاي مأموريت‌هاي خود مي‌پردازيم. همانگونه كه مي‌دانيد، به هرحال اطراف حرم رضوي يكسري ملاحظات است كه نيازمند حضور اكيپ‌هاي آماده دائمي و مستقر بانوان است كه ما هم به صورت مستقر در فلكه آب در دو نوبت صبح و عصر اكيپ‌هايي را داريم.
با توجه به بحث آسيب‌هاي اجتماعي كه مورد تأكيد مسئولان كشور نيز است، ما شاهد زنانه شدن آسيب‌هاي اجتماعي هستيم. با توجه به اين مسئله فكر مي‌كنيد حضور پليس زن تا چه حد مي‌تواند به كاهش آسيب‌هاي اجتماعي كمك كند؟
قطعاً خيلي. ما الان بيشتر شاهد آسيب‌هاي اجتماعي حوزه زنان در حاشيه شهر مشهد هستيم. اطلاع داريد كه حدود يك ميليون و200 هزار نفر از جمعيت 3ميليوني مشهد در حاشيه شهر زندگي مي‌كنند كه اين به تبع خود آسيب‌هاي اجتماعي را نيز به همراه دارد كه عمدتاً خانم‌ها و زنان سرپرست خانواده را درگير خود و جرائمي نيز مي‌كند. ما براي اين حوزه تلاش كرديم كه مشاورانمان در مدارس و مساجد حضور يابند و ضمن آگاهي دادن زمينه‌هاي پيشگيري از جرائم را دنبال كنيم. ما تلاش كرده‌ايم از اين مسير ورود پيدا كرده و پليس نرم افزاري را سرلوحه كار خود قرار دهيم.
خانم صالح‌نيا شما با كف جامعه در ارتباط بوده و هستيد و آسيب‌هاي اجتماعي حوزه بانوان را از نزديك لمس كرده و آسيب‌ديدگان اين حوزه را مشاهده و درك كرده‌ايد. به نظر شما چگونه مي‌شود با آسيب‌ديدگان اجتماعي ارتباط برقرار كرد و طي يك فرايند ضمن جداسازي آنها از چرخه جرم وارد فرايند جرم‌زدايي آنها نيز شد؟
در عمده پرونده‌هايي كه همكاران ما با آنها روبه‌رو بوده‌اند به اين نتيجه رسيده‌اند كه عمده جرائمي كه اتفاق مي‌افتد به دليل نداشتن آگاهي است، يعني اينكه مجرمان هيچ شناختي نسبت به جرائم نداشته‌اند و حتي برخي بر اساس ديدگاه‌هاي سنتي‌اي كه در برخي از خانواده‌ها وجود داشته روش‌هايي مرسوم بوده است. اين نداشتن آگاهي باعث شده كه خانواده به طور طبيعي به سمت جرائم سوق داده شود. ما در اين زمينه تلاش مي‌كنيم با آموزش‌هاي لازم و دادن آگاهي‌هاي مورد نياز، شناخت اساسي در اين زمينه را به‌وجود آوریم و مانع از سوق يافتن خانواده‌ها به اعمال برخي رفتارهايي كه منجر به جرم مي‌شود، شويم.
