رامونا غلامرضايي
يكي از بنيانهاي انقلاب اسلامي ايران موضوع استقلال و خودكفايي است. اين موضوع كه مباني ديني دارد از جمله محوريترين مباحث مورد توجه امام خميني(ره) بود. استقلال و خودكفايي مدنظر امام، عرصهاي فراگير داشته و صرفاً استقلال اقتصادي را در بر نميگيرد. ايشان نگاهي جامع به اين موضوع دارند و استقلال را در ابعاد فكري و فرهنگي، سياسي و اقتصادي ضروري ميدانند. نوشته حاضر مروري بر نگاه اسلام، حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبري به اين موضوع است.
استقلال جامعه اسلامي از منظر قرآن
خداوند در سوره نساء آيه 139 ميفرمايد:«الَّذينَ يَتَّخِذُونَ الْكافِرينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنينَ أَ يَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ» (همانها كه كافران را به جاي مؤمنان دوست خود انتخاب ميكنند، آيا عزت و آبرو را نزد آنان ميجويند با اينكه همه عزتها نزد خداست؟)
بدين نحو قرآن كريم كساني را كه عزت را از كفار طلب ميكنند مورد سرزنش قرار داده و راه دستيابي به عزت را نه در ايجاد ارتباط با كشورهاي بيگانه، بلكه در ارتباط با عزيز مطلق كه همانا خداوند قادر متعال است ميداند.
در نوشتههاي استاد شهيد مطهري ميخوانيم:« در قرآن كريم ايجاد رابطه با غيرمسلمانان به شرط اينكه از در جنگ با مسلمين درنيايند و فكر نابودي دين و ايمان آنها را نداشته باشند مجاز شمرده شده است. براساس آموزههاي اسلامي مسلمانان در مواجهه با غير مسلمانان، همواره بايد بدانند كه با اعضاي يك پيكره بيگانه مواجهاند و معناي اينكه نبايد ولاغير مسلمان را داشته باشند اين است كه مسلمان نبايد عملاً عضو پيكر جامعه غير مسلمان قرار گيرد. همه اينها ايجاب ميكند كه روابط مسلمان با غير مسلمان محتاطانه باشد.»
پيامبر گرامي اسلام نيز به هيچ وجه به تسلط غيرمسلمانان بر مسلمانان در هيچ كدام از تمام ابعاد اعم از عرصههاي سياسي، نظامي، اقتصادي، علمي و فن شناختي، فرهنگي و... رضايت نميدادند و عزت مسلمانان را در بينيازي از كفار و سرخم نكردن مقابل آنان ميدانستند.
ايشان ميفرمايند:« الاسلام يعلوا ولا يعلي عليه»(اسلام هميشه بر ديگر مكاتب و ملل برتري دارد و هيچ چيزي بر اسلام برتري ندارد .)
اين قاعده، راه هرگونه نفوذ و سلطه كفار بر جوامع اسلامي در حوزههاي مختلف سياسي، نظامي، اقتصادي و فرهنگي را مسدود مينمايد و عدم وابستگي اقتصادي و جلوگيري از نفوذ فرهنگي را مورد نظر قرار ميدهد. بنابراين وظيفه مسلمانان جلوگيري از سلطه بيگانگان بر مقدرات و سرنوشت سياسي و اجتماعي خود و تلاش در جهت حفظ استقلال سياسي و ازميان برداشتن زمينههاي وابستگي است.
درانديشه اقتصاد اسلامي يكي از مهمترين عوامل تحقق عزت براي مسلمين، استغنا و تأمين نيازهاي اساسي آنان معرفي شده است. بر اساس آموزههاي اسلامي افراد بايد تلاش كنند كه بينياز از ديگران شوند و دولت اسلامي نيز در جهت تأمين نيازهاي اساسي آنها اقدام كند.
آنچه تحت عنوان عدم وابستگي در انديشههاي امام خميني (ره) آمده است و آنچه امروزه تحت عنوان اقتصاد مقاومتي در نگاه مقام معظم رهبري تبيين ميشود، دقيق برآيند رويكرد اسلام به استقلال جامعه اسلامي است.
عدم وابستگي در تمامي عرصهها
بخش عمدهاي از بيانات حضرت امام (ره) پيرامون عدم وابستگي است. مخالفت با وابستگي، بخش مهمي از پايه انديشه سياسي امام(ره) را تشكيل ميدهد؛ بازگشت به اصالت و شخصيت اسلامي خويش (مخالفت با وابستگي فرهنگي)، سياست «نه شرقي، نه غربي» (مخالفت با وابستگي سياسي)، توسعه متكي به خود و تلاش براي خودكفايي (مخالفت با وابستگي اقتصادي) سه گانه انديشههاي حضرت امام در باره خودكفايي و عدم وابستگي است.
به اعتقاد امام(ره) وابستگي، حالتي فراگير در جامعه است كه از شخصيت و روحيات فرد و طرز فكر و عدم اعتماد به نفس او، آغاز شده و كمكم به ساختار و روابط، رفتار و اخلاق جامعه انتقال مييابد؛ سپس سطح فرهنگ، انديشه، سياست و اقتصاد را هم تحت تأثير قرار ميدهد.
ايشان معتقدند:« انقلاب نميتواند به اهداف خود برسد مگر اينكه در رفتار، افكار و سخنان انسان تحولي اساسي و پايدار ايجاد كند.»
به اعتقاد حضرت امام:«اولين شرط تحقق استقلال، استقلال فكري و عقلي است.» راهبرد روشن مقام معظم رهبري اين است:«ما بايد ايران را به كشوري مستقل از نظر سياسي، نظامي، فرهنگي و اقتصادي تبديل كنيم.»
مردم راه مصرف كالاهاي خارجي را ببندند
با عنايت به فرمايشات رهبري، توجه جدي به بحث اقتصاد مقاومتي به عنوان مهمترين راهحل مقابله عملي با تحريمهاي دشمنان عليه كشور ضروري است. ايشان اقتصاد مقاومتي را مجموعهاي از راهكارها ميدانند كه استقلال و خودكفايي جامعه را تأمين ميكند.
ايشان چندين سال است كه راهبردهايي روشن در خصوص اقتصاد ارائه ميدهند و امسال نيز در ادامه رهنمودهاي قبلي شان سال حمايت از كالاي ايراني نامگذاري شده است. موضوع حمايت از كالاي ايراني و عدم خريد كالاي خارجي نيز پيش از اين بارها از سوي رهبري مطرح شده است.
رهبر معظم انقلاب بيستم اسفند 1394 در ديدار رئيس و اعضاي مجلس خبرگان رهبري فرمودند:« مسئله اقتصاد مهم است؛ اقتصاد مقاومتي مهم است. البته اقتصاد مقاومتي الزاماتي دارد. مردمي كردن اقتصاد، جزو الزامات اقتصاد مقاومتي است. اين سياستهاي اصل ۴۴ كه اعلام شد، ميتواند يك تحول به وجود بياورد و اين كار بايد انجام بگيرد. البته كارهايي انجام گرفته و تلاشهاي بيشتري بايد بشود. بخش خصوصي را بايد توانمند كرد؛ هم به فعاليت اقتصادي تشويق بشوند، هم سيستم بانكي كشور، دستگاههاي دولتي كشور و دستگاههايي كه ميتوانند كمك كنند - مثل قوه مقننه و قوه قضائيه - كمك كنند كه مردم وارد ميدان اقتصاد شوند. كاهش وابستگي به نفت يكي ديگر از الزامات اقتصاد مقاومتي است. اين وابستگي، ميراث شوم صد ساله ماست. ما اگر بتوانيم از همين فرصت كه امروز وجود دارد، استفاده كنيم و تلاش كنيم نفت را با فعاليتهاي اقتصادي درآمدزاي ديگري جايگزين كنيم، بزرگترين حركت مهم را در زمينه اقتصاد انجام دادهايم. امروز صنايع دانشبنيان از جمله كارهايي است كه ميتواند اين خلأ را تا ميزان زيادي پر كند. ظرفيتهاي گوناگوني در كشور وجود دارد كه ميتواند اين خلأ را پر كند. همت را بر اين بگماريم؛ برويم به سمت اينكه هرچه ممكن است، وابستگي خودمان را كم كنيم. مسئله مديريت مصرف، يكي از اركان اقتصاد مقاومتي است؛ يعني مصرف متعادل و پرهيز از اسراف و تبذير. هم دستگاههاي دولتي، هم دستگاههاي غير دولتي و هم آحاد مردم و خانوادهها بايد به اين مسئله توجه كنند كه اين واقعاً جهاد است. امروز پرهيز از اسراف و ملاحظه تعادل در مصرف، بلاشك در مقابل دشمن يك حركت جهادي است؛ انسان ميتواند ادعا كند كه اين اجر جهاد فيسبيلاللّه را دارد. يك بُعد ديگرِ اين مسئله تعادل در مصرف و مديريت مصرف اين است كه ما از توليد داخلي استفاده كنيم؛ اين را همه دستگاههاي دولتي توجه داشته باشند - دستگاههاي حاكميتي، مربوط به قواي سهگانه - سعي كنند هيچ توليد غير ايراني را مصرف نكنند؛ همت را بر اين بگمارند. آحاد مردم هم مصرف توليد داخلي را بر مصرف كالاهايي با ماركهاي معروف خارجي - كه بعضي فقط براي نام و نشان، براي پز دادن، براي خودنمايي كردن، در زمينههاي مختلف دنبال ماركهاي خارجي ميروند - ترجيح بدهند. خود مردم راه مصرف كالاهاي خارجي را ببندند.»