محمدرضا سوري
شهرستان دزفول در شمال خوزستان با سابقه چند هزار ساله و بافت تاریخی با بناهایی چون خانه های قدیمی ، مساجد ، ساباط ، حمام و دیگر آثار منحصر بفرد از جمله شهرهای تاریخی ایران به شمار می رود که بسیاری از آثار و بناهای تاریخی آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
درحالي كه اين بافتها از ارزش مادي ومعنوي بسياري بهره مي برند، اما برخي بي توجهيها به خفظ آنها ازجمله فرسودگي سيسستم فاضلاب ونفوذ آن به داخل اين بافت سبب شده تا هرلحظه خطر فروپاشيدن آن برود.
موضوعي كه موجب شد تا رئیس اداره میراث فرهنگی دزفول، اين مهم را مهمترین تهدید برای بافت تاریخی این شهر برشمرده و خواستار اهتمام مسئولان نسبت به حفظ و احیای این بافت ها شود.
******
محدوده ۲۴۰ هکتاری بافت تاریخی دزفول، بیش از ۱۱۳ اثر ثبت شده ملی شده است كه این آثار شامل مساجد، حمامها، خانهها وگذرهای تاریخی هستند که قرنها هویت اصیل معماری سنتی و ایرانی را در خود جای داده اند. به خاطر داشتن هویت معماری مخصوص به شهر دزفول، از آن به عنوان موزه ی آجری ایران یاد می شود. علاوه بر آن بافت تاریخی فصل مشترک و نوستالژیک بسیاری هیئت های مذهبی و فرهنگی در شهر است.از این روست که می توان از سه ظرفیت آن بهره گرفت.
يكي از كارشناسان ميراث فرهنگي دراين خصوص مي گويد:«اول ويژگي اين بافت تاريخي ظرفیت فرهنگی است، وجود حسینه ها، مساجد تاریخی، هیئت های مذهبی و ارتباطات قوی همسایگی در آن نشان از سرزندگی و حیات اجتماعی خاص شهر دزفول در گذشته بوده که می تواند الگو و سرمایه ای برای تعاملات در محلات جدید شهر باشد.»
محمد آذر كيش مي افزايد:«دومين ويژگي ظرفیت معماری این بافت است که با توجه به روند پر شتاب جهانی شدن و از بین رفتن هویت ساختمان های شهرها، می تواند الگویی برای استفاده در نمای ساخت و سازهای جدید در شهر باشد. با همه ی پیشرفت ها در مصالح، آرامشی که در طرح نماهای سنتی ساختمان ها به انسان دست می دهد، گواه این مدعاست، گسترش فضاهای رستوران ها و قهوه خانه های سنتی نشان از انطباق فطرت ایرانیان با کالبد و معماری سنتی است، که چنین حس و هویتی در بافت تاریخی دزفول، سرشار است.»
وي ادامه مي دهد:«سومین ويژگي این بافت ارزشمند، ظرفیت گردشگری است. بناهایی ساده که با شکوه خاصی با نقوش آجری زینت داده شده اند دل هر بیننده و صاحب ذوقی را می رباید. استقبال گردشگرانی که تاکنون از این بافت دیدن نموده اند بهترین گواه فرصت های گردشگری و اقتصادی است. فرصتی عظیم که سایر شهرهای تاریخی نظیر یزد، کرمان،قزوین و برخی دیگر به خوبی از آن بهره گرفته اند.»
به گفته وي ،با این همه فرصت با شهر دزفول در دهه های اخیر، سال هاست، نسل جدید با این میراث با ارزش ارتباط چندانی ندارند. از این رو بایستی با قوت بیشتردر احیای بافت تاریخی دزفول که هویت فرهنگی، دینی و تاریخی این شهر است فعالیت کنیم و نگذاریم این منطقه مهم تاریخی برای نسل های جدید به فراموشی سپرده شود. یکی از مزیت هایی که این بافت دارد این است که برخلاف بسیاری بافت های تاریخی که خالی از سکنه شده اند، همچنان زندگی و حیات در آن جاری است. با این همه راه اندازی رستوران های سنتی ، کارگاه ها و موزه ها، می تواند رونق و حیات بیشتری به آن دهد.
اين درحالي است كه با وجود تلاش هایی که در سال های اخیر توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری دزفول و اداره میراث فرهنگی شهرستان صورت گرفته اما با توجه به وسعت و گستردگی آثار این بافت، ارتقای زندگی با حفظ میراثفرهنگی در بافت قدیم دزفول نیازمند نگاهی ملی و فرامنطقهای است.
لطمه فرسودگي سيستم فاضلاب به بافت تاریخی دزفول
از آنجا كه بافت تاريخي شهر دزفول به شدت فرسوده وآسيب پذير بوده لذا نفوذ هرگونه آب وپساب مي توان موجب خرابي اين نوع ار بافتها دراين منطقه شود كه نمونه بارز آن شکستگی خطوط شبکه آب تصفیه و آب خام در مسیر اجرای طرح در بازار خراطان دزفول وآسيب رساندن به اين بافت درچند سال قبل بود.كه بارها تكرار شد.
رئیس اداره میراث فرهنگی دزفول، با اشاره به اينكه فرسودگی سيستم فاضلاب مهمترین تهدید برای بافت تاریخی این شهر است مي گويد:« سال گذشته با هزینه و نظارت اداره میراث فرهنگی دزفول این خانه توسط سازمان نوسازی شهرداری مرمت شد اما متأسفانه در روزهای گذشته سهلانگاری چند فرد بیخانمان که شیر آب این خانه بدون سکنه را باز گذاشته بودند موجب پرشدن شوادان خانه و تخریب صددرصدی آن شده است.»
حجت اله آریایی نیا با اساره به اينكه در پنج سال گذشته بدون سکنه بوده است،مي افزايد:« طبق نظر کارشناسان، مرمت خانه تاریخی فیروزی که پارسال انجام شده یکی از اصولیترین مرمتها بوده ولی در منطقه مذکور نشست زمین سابقه داشته و از قبل مشکلساز شده است. علاوه بر تخریب کامل خانه فیروزی سه یا چهار خانه اطراف آن نیز تخریب شده و یا دچار خسارت شدهاند.»
وي با ابراز تأسف از این حادثه، به انتقاد از عدم تحقق وعدههای مسئولان میراث فرهنگی در خصوص توجه به بافت قدیم دزفول پرداخته وادامه مي دهد:« همواره به شکلهای مختلف مشکلات میراث فرهنگی دزفول را به گوش مسئولان استان و کشور رساندهایم. واقعیت این است که به دلیل نبود امکانات و بودجه ما در اداره دزفول فقط میتوانیم یکسری اقدامات بازدارنده انجام دهیم.»
رئیس اداره میراث فرهنگی دزفول مي گويد:« به جرات میتوان گفت فرسودگی سیستم فاضلاب، دفع ناقص فاضلاب، بد اجرا شدن سیستم فاضلاب و عدم آگاهی ساکنان بافت نسبت به نگهداری، بزرگترین آسیب و تهدید بافت محسوب میشود. عمده خانههای موجود در بافت دارای لولههای فاضلاب قدیمی و فلزی هستند؛ بنابراین از اداره آبفا، فرمانداری و شهرداری انتظار داریم بهصورت جدی در این قضیه ورود کنند تا از تکرار حوادث احتمالی و به خطر افتادن جان ساکنان بافت جلوگیری شود.»
آریایی نیا با اشاره به برگزاری جلسه ستاد مدیریت بحران و یک جلسه فنی در مرکز استان با موضوع بافت تاریخی دزفول و حادثه اخیر مي افزايد:« با توجه به خطر نشست زمین که برای خانههای اطراف خانه تخریب شده فیروزی پیشبینی میشود؛ مقرر شد کمیتهای متشکل از ریاست اداره میراث فرهنگی، هلالاحمر، رئیس مسکن و شهرسازی و معاونت عمرانی فرمانداری تشکیل و برای ساکنان خانههای در خطر ریزش بافت قدیم چارهاندیشی فوری شود.»
وی با انتقاد از عدم چارهاندیشی اصولی برای بافت تاریخی از سوی مسئولان کشوری ادامه مي دهد:« در کنگره بینالمللی جندیشاپور، به طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور که از قضا فرزند دزفول است پیشنهاد خرید سالانه چند خانه تاریخی را ارائه دادیم که با موافقت لفظی وی مواجه شدیم اما تاکنون یکی از وعدهها نیز عملی نشده است.»
آریایی با بیان اینکه دزفول از نظر امکانات میراث فرهنگی در وضعیت بسیار بد به سر میبرد، مي گويد:« این در حالی است که همین شهر از نظر پتانسیلهای گردشگری چه در حوزه تاریخ و چه طبیعی در رده بسیار بالایی قرار دارد که در صورت توجه و اهتمام به این ظرفیتها میتوان شاهد شکوفایی اقتصاد گردشگری در منطقه باشیم.»
به گفته وي با تاييد ثبت ملي خانههای تاریخی قلقچی و سهرابی به زودي اين اتفاق خواهد افتاد.
در حدود ۲۷۰ هکتار بافت قدیم دزفول بناهای تاریخی ارزشمندی شناسایی شده که تاکنون بیش از یکصد اثر ثبت و ثبت ملی حدود ۲۰۰ اثر دیگر نیز ضروری است.
شهردار دزفول نیز با بیان اینکه بافت قدیم دزفول با 200 هکتار وسعت و حضور در مرکز شهر تلفیقی از بافت قدیم و فرسوده است، مي گويد:« این بافت دارای 28 محله، 12 هزار واحد مسکونی و تجاری و دارای 120 اثر ثبت ملی است که این نشان دهنده قدمت و اهمیت بافت کهن دزفول استكه دراين ميان بسیاری از مساجد، گذرها و خانه های تاریخی این بافت نیازمند بازسازی و علاج بخشی فوری هستند.»
محمدرضا کرمی نژاد به انجام 12 پروژه محرک سازی در بخش های مختلف بافت تاریخی در سال گذشته اشاره کرده ومي افزايد:« اکنون نیز طرح جامع مطالعات راهبردی بافت قدیم در 3 سطح انجام پذیرفته که 1 سطح آن تا کنون تصویب شده است. وی با بیان اینکه در گذشته به بافت قدیم دزفول توجه ویژه ای نشده و تخریب های زیادی در آن صورت گرفته است، تصریح کرد: اکنون اما توجه ها بیشتر شده و ما سعی می کنیم این بافت تاریخی را که در کشور نظیر آن پیدا نمی شود را احیا کنیم.»