زهرا عبدي خان*
از ديرباز تاكنون ازدواج يكي از اساسي‌ترين و در عين حال مهمترين اتفاق در زندگي بشر بوده، اما تغيير در ملاك‌‌هاي انتخاب همسر و برخي از عوامل ديگر، مسائل و بحران‌‌هاي متعددي را بر سر راه ازدواج جوانان ايجاد كرده است كه عمده‌‌ترين آنها افزايش سن ازدواج و به دنبال آن مسائل و مشكلاتي است كه با آن روبه‌رو هستيم.
جوانان چرا ازدواج را به تأخير مي‌اندازند؟
عواملي از قبيل بالا رفتن سطح تحصيلات جوانان و تغيير طرز تلقي خانوادهها نسبت به پيشرفت فرزندان در زمينه تحصيلي و فراهم كردن هر گونه امكاناتي در اين زمينه- كه منوط به صرف وقت و هزينه بسيار و در نهايت وابستگي هر چه بيشتر جوانان، از نظر اقتصادي و اجتماعي به خانواده‌هايشان است- موجب عدم موفقيت فرزندان در كسب مهارت‌‌هايي در زمينه‌هاي مختلف زندگي شان شده و استقلال اجتماعي و اقتصادي آنها را با تأخير مواجه مي‌سازد و به همان نسبت در جامعه شاهد مشكلاتي از قبيل تأخير در ازدواج جوانان و گسترش آسيب‌هايي كه به دنبال آن گريبانگير جامعه ميشود، هستيم. امروزه موج جديدي از باورهاي نادرست در بين خانوادهها رواج يافته كه از آن جمله ضرورت دستيابي جوانان به تمام امكانات اقتصادي زندگي است.
شيوه‌هاي نادرست تربيت فرزند و عدم انعطاف‌‌پذيري جوانان و همين طور عدم كسب مهارتهاي لازم در آنها تا سنين بالاتر و ايجاد حس بي‌مسئوليتي در بين آنها و نگراني كه به دنبال آن در والدين به وجود مي‌‌آيد، نيز به عنوان يك عامل بازدارنده، عمل كرده و جوانان را از حركت در مسير اصلي و رسيدن به بلوغ اجتماعي باز مي‌دارد. در نتيجه ميتوان اين عامل را به عنوان يكي از عوامل مهم تأثيرگذار در افزايش سن ازدواج ذكر كرد.
از عوامل مهم ديگري كه امروزه نقش مهمي در زمينه ازدواج جوانان ايفا ميكند، عوامل اقتصادي و معيشتي است. از جمله آنها ميتوان به مواردي از قبيل هزينه‌هاي بالاي مراسم ازدواج، تهيه مسكن و خودرو شخصي، در نظر گرفتن مهريه‌هاي بالا و همچنين هزينه‌هاي سرسام‌آور تهيه جهيزيه و ساير تجملات در آغاز زندگي مشترك اشاره كرد.
از سوي ديگر عامل مهاجرت جوانان از روستا به شهر، جهت ادامه تحصيل، يا جست‌وجوي شغل و كسب درآمد و در نهايت عدم بازگشت آنها به موطن اصلي خود پس از فراغت از تحصيل و ازدواج در همان شهر ميتواند به عنوان يكي ديگر از عوامل تأثيرگذار در افزايش سن ازدواج جوانان علي الخصوص دختران در روستاها مدنظر قرار گيرد كه متأسفانه امروزه شاهد افزايش روزافزون آن هستيم.
با توجه به اينكه بسياري از جوانان، عمده زمان خود را در اين دوران صرف ادامه تحصيلات در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي مي‌كنند و به دنبال آن مشكلات اشتغال كه امروزه جزء اصلي‌‌ترين دغدغه جوانان به حساب مي‌‌آيد، ميتواند منجر به كاهش انگيزه در امر ازدواج جوانان شده و اين امر باعث ميشود تا آنها ديرتر وارد بازار كار شوند و استقلال مادي جوانان را با تأخير مواجه كرده و در نهايت ازدواج آنها را به تعويق خواهد انداخت.
با توجه به تغييراتي كه امروزه در زمينه فرهنگي و سطح فكري بسياري از افراد جامعه در زمينه ارتقاي سطح تحصيلات جوانان به وجود آمده، دختران نيز به دلايل گوناگون نسبت به گذشته گرايش بيشتري نسبت به بالا بردن سطح تحصيلات خود پيدا كرده‌‌اند. به رغم فوايد بسياري كه اين امر در زندگي انسان دارد، اما در برخي از موارد منجر به تأخير افتادن سن ازدواج در آنها ميشود. به گونه‌اي كه دخترها مقوله ازدواج را به بعد از پايان يافتن دوران تحصيل خود موكول مي‌كنند.
از دلايل عمده‌‌اي كه امروزه دختران گرايش بيشتري به تحصيلات عالي دارند مدرك‌گرايي، بيكاري و از همه مهم‌‌تر فراهم نبودن شرايط مناسب براي ازدواج كه اصلي‌‌ترين عامل محسوب شده و خود، چرخه معيوبي را در اين زمينه ايجاد كرده است، هستند. بر اين اساس ميتوان اين عامل را به عنوان يكي از عوامل تأثيرگذار ديگر در زمينه افزايش سن ازدواج جوانان مدنظر قرار داد. خلاصه‌‌اي از مهمترين عوامل مؤثر در زمينه سن ازدواج جوانان را مورد بررسي قرار داديم، در ادامه به بررسي برخي از مسائل و مشكلاتي خواهيم پرداخت كه به دنبال تأخير در ازدواج جوانان به وجود مي‌‌آيد.
عوارض و مشكلات تأخير در ازدواج
از جمله مشكلاتي كه معضل افزايش سن ازدواج در جوانان را ايجاد ميكند، مشكلات فيزيولوژيكي يا جسمي، عاطفي و رواني است. با توجه به اينكه بر اساس نظريه‌هاي روان شناختي سنين جواني با تغييرات جسمي و رواني متعددي روبه‌رو است و گرايش به ارضاي برخي از اين نيازها، شدت مي‌يابد توجه و سوق دادن آنها در مسير درست، ضروري است. يكي از نيازها و علاقه‌مندي‌هاي بشر ايجاد زندگي مشترك و استقلال فردي است. با وارد شدن فرد به مرحله بلوغ، سيستم فيزيولوژيكي بدن در اين دوران دچار تغييراتي شده و برخي از هورمون‌ها در اين مرحله از زندگي در اوج فعاليت خود هستند و با به تعويق افتادن اين مهم و سركوب احساسات و عواطف، شاهد مشكلات جسمي و رواني متعددي از قبيل افسردگي، وسواس، انواع اضطراب‌‌ها ، مشكلات شخصيتي ، هويتي و... خواهيم بود كه بعضاً ميتواند صدمات جبران ناپذيري چه از نظر جسمي و چه از نظر رواني به دنبال داشته باشد.
يكي ديگر از مشكلاتي كه تأخير در سن ازدواج جوانان ميتواند به دنبال داشته باشد، تأثيراتي است كه در روابط اجتماعي و مسائل فرهنگي به وجود خواهد آمد. افزايش سن ازدواج و تأخير در برآوردن برخي از نيازهاي جسمي و رواني، مشكلاتي را در پي دارد كه بر اين اساس شاهد ارضاي اين نيازها از راه‌هاي غيرمتعارف خواهيم بود كه متأسفانه امروزه برخي از آسيب‌‌ها و اختلالات جسمي، رواني، عاطفي و اخلاقي، از قبيل دوستي‌‌هاي نامتعارف ميان دخترها و پسرها با گسترش فضاي مجازي نيز به نوعي بيشتر به آن دامن زده ميشود.
عوامل تسهيل‌كننده
حالا كه دولت نمي‌تواند كاري براي ازدواج جوانان كند خانوادهها بايد آستين بالا بزنند و كاري كنند؛ چراكه خانواده از نهادهاي بسيار تأثيرگذار در زمينه ازدواج جوانان است. با در نظر گرفتن حمايت‌هاي متعددي كه اين نهاد ميتواند در جهت تسهيل و فراهم كردن شرايط ازدواج جوانان مهيا كند، پرداختن به برخي از اين موارد ضروري است. كمك و حمايت خانوادهها چه در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي و چه در زمينه تأمين امنيت رواني و اجتماعي جوانان و آموزش مهارتهاي زندگي لازم براي آغاز زندگي مشترك بسيار حائز اهميت است. تأمين بخشي از هزينه‌هاي زندگي جوانان، مدنظر قرار دادن برخي از موارد از قبيل در نظر گرفتن ميزان مهريه پايين، كاهش هزينه‌هاي مربوط به خريد جهيزيه ، حذف خريد كالاهاي غيرضروري و... همچنين تأمين حمايت‌هاي رواني، شامل ايجاد آمادگي‌هاي ذهني فرزندان و آموزش مسئوليت پذيري و مهارتهاي زندگي ميتواند به كاهش مسائل و مشكلات مربوط به ازدواج جوانان منجر شود. همچنين با توجه به اينكه مقوله فرهنگ‌سازي و اطلاع‌رساني يكي از وظايف رسانه‌هاست نوع عملكرد رسانه‌ها ميتواند نقش مهمي را در حل مسائل و مشكلات اجتماعي جوانان ايفا كند. بديهي است آموزش همگاني و پرداختن به مسائل و مشكلات جوانان و ارائه راهكارهاي مؤثر در اين زمينه از اهميت بالايي برخوردار است و ميتوان با استفاده از رسانه‌هاي موجود در جهت ارتقاي سطح فرهنگ جامعه در اين امر مهم گام برداشت. در خاتمه بايد گفت استفاده از كارشناسان مسائل اجتماعي و فرهنگي از قبيل جامعه‌‌شناسان، روانشناسان و مشاوران و لزوم مراجعه به مراكز مشاوره و كمك به حل مسائل شخصي و آموزش‌‌هاي كاربردي در برقراري روابط بين فردي مؤثر و به دنبال آن حل مسائل درون فردي و اجتماعي جوانان ميتواند در تسهيل مشكلات جوانان به ويژه در زمينه ازدواج آنها بسيار مؤثر باشد.
*روانشناس
