نمايشهاي راديويي سهبعدي عنوان گونه جديدي از نمايشهاي راديويي است كه قرار است از اين به بعد از طريق راديو و اپليكيشن «ايران صدا» در اختيار مخاطبان صداي جمهوري اسلامي قرار گيرد.
نمايشهاي راديويي از جمله محبوبترين برنامههاي راديو هستند كه قدمت توليد آنها به سالهاي ابتدايي تولد راديو باز ميگردد؛ نمايشهايي كه اين بار قرار است با استفاده از يكي از جديدترين فناوريهاي حوزه صدا، به صورت سهبعدي در اختيار علاقهمندان به راديو قرار گيرد.
براي نخستين بار در ايران و شايد در آسيا، نمايش راديويي با صداي سهبعدي براساس زندگي عزت شاهي از مبارزان دوران انقلاب اسلامي در حال ساخت است. اين نمايش كه «ساكن طبقه وسط» نام دارد شامل بخشي از زندگي عزت شاهي در پيش از انقلاب و شكنجه وي در ساواك ميشود؛ جايي كه مخاطب راديو صرفاً با داشتن يك هدفون ساده كه صداي استريو داشته باشد، ميتواند با بستن چشمهاي خود، به دهه 50 برود؛ جايي كه عزت شاهي در حال شكنجه شدن است و مخاطب گويا در ميان جلسه اعترافگيري و شكنجه، جايي قرار ميگيرد كه عزت شاهي نشسته است.
«ساكن طبقه وسط» اين روزها در محل كميته مشترك ضد خرابكاري كه به موزه عبرت تبديل شده، در حال ضبط است. شهراد بانكي، بهرام سرورينژاد، محمدرضا شريفيمقدم، طوفان مهرداديان و سينا نيكوكار بازيگران اين نمايش راديويي هستند و صدابرداري آن بر عهده بهمن اردلان است.
نمايش«ساكن طبقه وسط» به همت معاونت صدا و دفتر چند رسانهاي و فضاي مجازي معاونت صداي رسانه ملي در حال توليد است.
مهدي شاملو مدير چندرسانهاي و فضاي مجازي معاونت صدا به «جوان» ميگويد: اين نمايش تا پيش از پايان سال جاري تكميل شده و در وبسايت و اپليكيشن «ايران صدا» به نشاني IRANSEDA. IR ارائه خواهد شد.
شاملو درباره توليد نمايشهاي سهبعدي ميگويد: هزينه توليد اين نوع از نمايش تفاوت چنداني با نمايشهاي عادي راديويي ندارد اما از تكنيك خاصي پيروي ميكند كه نيازمند آموزش به بازيگران است.
وي تأكيد كرد: در فضاي مجازي معاونت صدا در حال تهيه اولين كتاب صوتي سهبعدي بر اساس كتاب عزت شاهي هستيم كه كتاب بعد از تكميل در «ايران صدا» منتشر خواهد شد.
مدير چند رسانهاي فضاي مجازي معاونت صدا، گفت: براي آنكه مخاطب راديو با فرايند ساخت نمايش سهبعدي آشنا شود، همزمان با انتشار اين نمايش، مستندی از فرايند توليد آن تهيه و منتشر ميشود.
در قرن نوزدهم پيش از آنكه راديو اختراع شود، وسيلهاي به نام «تئاتروفون» ساخته شد. اين وسيله به نوعي شبكه تلفني شباهت داشت و صداي نمايشهاي زنده را از طريق گوشي (هدفون) براي مخاطب پخش ميكرد. اين نوع پخش نمايش اولين گام در توليد نمايشهاي راديويي بود، زماني كه هنوز راديويي در كار نبود!
تكنولوژي هر روز پيشرفت ميكرد و فناوري پخش استريو به وجود آمد. مخترعان اين سيستم پخش صدا معتقد بودند همان طور كه انسان از دو گوشش براي شنيدن استفاده ميكند، بايد از دو كانال صدا، اصوات به گوش انسان برسد، اما استريو نتوانست همه آنچه گوشها ميشنوند را مشابهسازي كند اما باز هم تكنولوژي به پيش رفت.
در دهه 1970 اتفاق مهمي رخ ميدهد، اولين نمونههاي تجاري از يك صداسازي سهبعدي توليد شد. نمونه بسيار مشهور از اين گامهاي اوليه «آرايشگر» بود. در آن فايل صوتي مخاطب در نقش يك مشتري آرايشگاه ظاهر ميشود كه يك آرايشگر شروع به اصلاح سر وي ميكند و مخاطب كه با گوشي (هدفون) اين صدا را ميشنود دقيقاً حس ميكند كه در يك آرايشگاه است و صداي قيچي و ماشين اصلاح را روي سر خودش ميشنود. با آنكه تكنولوژي صداي سهبعدي نزديك به 50 سال سابقه دارد اما توليد نمايشهاي راديويي بر اساس اين فناوري، بسيار متأخر و به بعد از سال 2هزار باز ميگردد.
هم اكنون دو نمونه تجاري از ميكروفنهاي ضبط صداي سهبعدي در دنيا وجود دارد كه بهترين آن 8هزار دلار قيمت دارد، اما اين ميكروفن بدون اينكه در اختيار معاونت صدای رسانه ملي قرار بگيرد، توسط متخصصان راديو طراحي و ساخته شده است كه حتي ميتوان از آن به عنوان اختراع نيز ياد كرد؛ اقدامي كه ميشود آن را نوعي جهاد علمي در صداوسيما دانست.
خانم هدي فلاح، تهيه كننده راديو ايران صدا و كارگردان اولين نمايش سهبعدي راديويي در ايران كه مسئوليت پروژه ساخت دستگاه ميكروفن سهبعدي راديو را به عهده داشته است به «جوان» ميگويد: تنها راديو تلويزيونهاي كشورهاي بريتانيا، فنلاند، سوئد و امريكا هستند كه در آنها روي نمايش سهبعدي كار شده است.
فلاح ميگويد: در نمايشهاي عادي راديويي، بازيگران در يك جا ثابت هستند و تحرك ندارند، در عوض در نمايش راديويي سهبعدي، بازيگران دائم در حال حركت هستند و شخصيت اصلي نمايش كه مخاطب راديو است در مركز نمايش قرار ميگيرد.
اين تهيه كننده ميافزايد: حالتي كه در نمايش سهبعدي در راديو به وجود ميآيد، شبيه فيلمبرداري به شيوه POV است كه امروزه در گيمها بسيار پرطرفدار است زيرا همه دوست دارند خودشان را جاي قهرمان بگذارند و همه چيز را از ديد خودشان ببينند. براي همين به تقليد از بازيهاي رايانهاي ميبينيم كه فيلمهای سينماييای ساخته ميشوند كه در آن خط داستاني بسيار لاغر است اما صحنهها به نحوي طراحي ميشود كه بيننده را درگير خود كند.
نوشتن نمايشنامه براي نمايشهاي سهبعدي
به نظر كارگردان اولين نمايش سهبعدي راديويي، فعلاً سختترين كار براي توليد يك نمايش سهبعدي، نوشتن نمايشنامه آن است؛ موضوعي که به مرور حل ميشود و در مقابل بايد كاري كرد كه مخاطب بيش از گذشته با نمايش درگير شود و در صورت توسعه فناوري حتي از شنونده صرف خارج شود و به نوعي در نمايش نقش آفرين باشد.
كارگردان«ساكن طبقه وسط» ميگويد: بخشي از تفاوت توليد نمايش سهبعدي براي راديو با نمايشهاي معمول، اين است كه ميتوانيم در نمايش سهبعدي از فضا و بازخوردهاي صداي محيطي نيز استفاده كنيم، به همين دليل براي ساخت نمايش «ساكن طبقه وسط» به موزه عبرت رفتيم.