مهدي ارجمند
شبكه‌هاي اجتماعي يك تحول انكارناپذير در ارتباطات هستند كه هيچ كس نمي‌تواند منكر خدمات و امتيازات اين شبكه‌ها در حوزه ارتباطات و اطلاع‌رساني شود. شبكه‌هايي كه مدت زيادي از ظهور آنها نمي‌گذرد در همين مدت كوتاه توانسته‌اند جاي خود را در زندگي افراد باز كنند. هر كدام از اين شبكه‌ها كارآيي خاص خود را دارند كه نحوه استفاده صحيح از آنها مي‌تواند نتايج خوبي را به دنبال داشته باشد. به عنوان مثال بسياري از اين شبكه‌ها در خدمت كسب و كار قرار گرفته‌اند و از برخي از آنها براي كارهاي خيرخواهانه استفاده مي‌شود. برخي از شبكه‌هاي اجتماعي در خدمت بيان مسائل ديني قرار گرفته‌اند و برخي ديگر نيز در حوزه سبك زندگي و اطلاع‌رساني در اين حوزه مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
با اين حال البته برخي از شبكه‌هاي اجتماعي نيز در خدمت اهداف غيرسالم درآمده و مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، به گونه‌اي كه برخي ترجيح مي‌دهند به خاطر مشكلات و خطرات اين شبكه‌ها از آنها به طور كلي استفاده نكنند يا استفاده خود و اعضاي خانواده از اين شبكه‌هاي اجتماعي را به حداقل برسانند.
احتياط در ميدان مين
هيچ كس منكر اين مسئله نيست كه شبكه‌هاي اجتماعي يك ابزار بسيار مناسب در اطلاع‌رساني و آموزش است و مي‌تواند در خدمت اهداف آموزشي و فرهنگ‌سازي قرار گيرد و مهم اين است كه چگونه بتوانيم از اين ابزار خوب اطلاع رساني استفاده كنيم؟
از اين رو كارشناسان اعتقاد دارند شبكه‌هاي اجتماعي اگر در خدمت اهداف سالم قرار گيرند به طور حتم نتايج بسيار مناسبي به دنبال خواهند داشت، اما اگر به طور غيرصحيح استفاده شوند نتايج و ضررهاي جبران‌ناپذيري به دنبال دارد. شايد براي همين است كه كارشناسان حوزه‌هاي اجتماعي، از شبكه‌هاي اجتماعي با عنوان ميادين مين ياد مي‌كنند كه حركت در اين ميادين بايد همراه با احتياط كامل باشد. بر همين اساس سن بندي و رعايت شرايط سني نيز در استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي يك اصل مهم است.
همه ما به ياد داريم زماني كه براي اولين بار سرويس پيام كوتاه (sms) از طريق گوشي‌هاي تلفن همراه فعال شد با انبوهي از پيامك‌هاي بي‌ارزش و حتي غير اخلاقي روبه رو بوديم و در بهترين حالت در گوشي‌هاي تلفن همراه شاهد رد و بدل شدن هزاران پيامك طنز و جوك بوديم، در حالي كه اين پيامك‌ها مي‌توانست از طنز يا هجو به پيامك‌هاي اخلاقي، آموزشي و... تبديل شود.
رفته رفته و به مرور زمان با پيشرفت تكنولوژي و ورود امكانات جديد شاهد اين بوديم كه اين پيامك‌هاي هجو و طنز جاي خود را به پيامك‌هاي مهم كاري داد و كم‌كم اين نوع از پيامك‌ها از سكه افتاد و جاي آنها را رفته‌رفته پيامك‌هاي مهم و ضروري گرفت و اين مشكل به مرور زمان رفع شد، چراكه ضمن فرهنگ سازي، مردم نيز كم‌كم با كاربردهاي مثبت اين فناوري ارتباطي آشنا شدند.
كاربردهاي متعدد شبكه‌هاي اجتماعي
با ورود شبكه‌هاي اجتماعي به فضاي مجازي اين نگراني وجود داشت كه اين شبكه‌ها در خدمت اهداف غيراخلاقي و ناسالم در آيند كه البته برخي از كاربران به دليل اينكه آموزش‌هاي لازم در استفاده از اين شبكه‌ها را نديده بودند و در اين خصوص فرهنگ‌سازي لازم صورت نگرفته بود فضاي شبكه‌هاي اجتماعي را در كوتاه مدت به تسخير رفتارهاي غيراخلاقي خود درآوردند، اما درست مانند موضوع پيامك‌هاي هجو در گوشي‌هاي تلفن همراه رفته‌رفته اين موضوع نيز به طور چشمگيري كاهش يافته است، به گونه‌اي كه اكثر شبكه‌هاي اجتماعي امروز در حوزه‌هاي مختلف و مفيد به كار گرفته مي‌شوند كه مي‌توانند گره از كار بسياري از افراد باز كنند.
به عنوان مثال برخي از شبكه‌هاي اجتماعي امروز حرف اول را در اطلاع رساني مي‌زنند حالا سواي اينكه در اين ميان برخي از آنها اخباري كه منتشر مي‌كنند از صحت و درستي برخوردار نيست اما شبكه‌هاي اجتماعي قوي نيز وجود دارد كه در حوزه اطلاع‌رساني و آگاهي بخشي نقش مهمي دارند و زودتر از خبرگزاري‌ها و شبكه‌هاي خبري و روزنامه‌ها به انعكاس اخبار ، رويدادها و اتفاقات مي‌پردازند كه در دنياي امروز با توجه به اهميت سرعت در اطلاع رساني، نقش آنها انكارناپذير است.
برخي از شبكه‌هاي اجتماعي نيز در خدمت كارهاي انسان دوستانه درآمده‌اند و گروه‌هايي تشكيل شده‌اند كه گره از كار افراد باز مي‌كنند. افراد با عضويت در اين گروه‌هاي اجتماعي به صورت داوطلبانه براي رفع مشكلات هموطنان اقدام مي‌كنند و با اعتمادسازي كه در اين شبكه‌ها به وجود آمده است شاهد اين هستيم كه گره از كار بسياري از افراد باز مي‌شود و از طريق شبكه‌هاي اجتماعي به افراد نيازمند و آبرومند كمك و مشكل آنها حل مي‌شود. برخي از شبكه‌هاي اجتماعي نيز در خدمت مسائل ديني قرار گرفته‌اند، به عنوان مثال گروه تلگرامي را مي‌شناسم كه هدفش آموزش مسائل ديني است و در اين گروه هرگونه چت يا پيام ديگري ممنوع است.
گروه هايي هم هستند كه در شبكه‌هاي اجتماعي در خدمت فرهنگ‌سازي درآمده‌اند و در اين گروه‌ها شاهد اين هستيم كه درباره مسائل مختلف اطلاع‌رساني و فرهنگ‌سازي مي‌شود. برخي از گروه‌ها نيز سرگرمي، برخي آموزشي، برخي اخبار و اطلاع‌رساني و برخي‌ها مستقيم در سبك زندگي فعاليت دارند.
استفاده نوجوانان با نظارت والدين
در هر حال آنچه مهم است اين است كه افراد چه گروه‌ها و كانال‌هايي را براي عضويت انتخاب و از كدام كانال‌ها در فضاي مجازي استفاده مي‌كنند.
كارشناسان بر اين اعتقاد هستند كه فرهنگ‌سازي، آموزش و اطلاع‌رساني در خصوص استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي مي‌تواند حضور اين شبكه‌ها را به عنوان يك ابزار مهم اطلاع‌رساني تقويت كند. در اين ميان توجه به شرط سني استفاده‌كنندگان از شبكه‌هاي اجتماعي يك اصل انكارناپذير است.
كارشناسان حوزه تعليم و تربيت اعتقاد دارند با توجه به گسترش شبكه‌هاي اجتماعي والدين بايد بيش از پيش مراقب رفتارهاي فرزندان خود باشند، چراكه همان‌گونه كه اشاره شد شبكه‌هاي اجتماعي در حقيقت مانند يك ميدان مين هستند كه حركت در اين ميدان حتماً بايد همراه با احتياط باشد تا خداي نكرده آسيبي ما را تهديد نكند. به اعتقاد كارشناسان تعليم و تربيت امروزه با وجود شبكه‌هاي اجتماعي نظارت والدين بر رفتار فرزندان كمي سخت‌تر شده است، چراكه شايد به ظاهر فرزند ما در منزل و كنار ما باشد، اما با در اختيار داشتن گوشي تلفن همراه و ورود به شبكه‌هاي اجتماعي ممكن است در دنياي ديگري سير كند كه متناسب با سبك زندگي ايراني - اسلامي نباشد، لذا آنچه اهميت دارد اين است كه در صورت فرهنگ‌سازي ، آموزش و نظارت هرچه بيشتر بر شبكه‌هاي اجتماعي به عنوان يك ابزار مهم اطلاع‌رساني، مي‌تواند در خدمت رفتارهاي انسان‌دوستانه و اهداف ارزشمند باشد.
فضاي مجازي كه مسئولان را وادار به كار مي‌كند
در خاتمه اين نوشتار بيان خاطره‌اي از دكتر حسن رحيم پور ازغدي نيز خالي از لطف نيست. او در سلسله برنامه‌هاي بدون توقف كه در دهه فجر امسال برگزار شد به بيان خاطره‌اي از يكي از مسئولان پرداخت كه فضاي مجازي او را وادار به انجام كاري عقب افتاده و رفع مشكلات مردم كرد.
او در بيان اين خاطره مي‌گويد: يكي از مديران قرار بود كاري را انجام دهد كه با انجام آن كار مشكل افرادي حل مي‌شد اما هر بار كه به او مي‌گفتم بهانه مي‌آورد كه نمي‌شود و فلان جاي كار اشكال دارد. خلاصه هر بار بهانه مي‌آورد كه امكانپذير نيست تا اينكه به لطف يكي از دوستان رسانه‌اي اين مشكل از طريق فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي پيگيري شد و ظرف كمتر از دو سه روز اين مشكل حل شد و كاري كه چندين ماه و شايد چند سال زمان برده بود كه رفع شود ظرف دو سه روز از سوي همان مدير مورد نظر حل شد و اين نشان مي‌دهد كه كارها قابل حل شدن است فقط بايد پيگيري شود كه در اين ميان استفاده از فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي به حل شدن اين مشكل كمك بيشتري كرد.
اين عضو شوراي انقلاب فرهنگي البته همانند بسياري از انديشمندان ديگر اعتقاد دارد فضاي مجازي هم محاسن دارد و هم معايب و در صورت استفاده صحيح از آن مي‌تواند به رفع مشكلات كمك كند و محاسن آن بيشتر است.
به عنوان مثال ايشان بالا بردن سطح آشنايي مردم براي حضور در فضاي مجازي را مستحبي در حد واجب توصيف و بيان مي‌كند:«حوزه بايد گروهي از علماي متخصص را تشكيل دهد و با آموزش خطرات فضاي مجازي به مردم به كمك آنها بيايد.»
وي كوتاه بودن مطالب، ادبيات تأثيرگذار و تفريح گونه فضاي مجازي را از مهم‌ترين دلايل جذابيت اين فضا عنوان كرده و مي‌گويد:«برخي از افراد كه سواد مقابله با اين فضا را ندارند در نهايت دچار غرق شدگي در فضاي مجازي شده و به انساني پوچ در جامعه تبديل مي‌شوند.» وي حلقه مفقوده فضاي مجازي را توليد محتوا دانسته و اظهار مي‌دارد:«بالا بردن سواد اسلامي نيز لازمه مقابله با اين رخداد بزرگ است كه بايد به‌زودي نهادينه شود.»
در هر حال آنچه مشخص است اين است كه ما به فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي به عنوان يك وسيله ارتباطي مهم نياز داريم، اما مهم‌تر از نياز به اين وسيله مهم ارتباطي فرهنگ‌سازي و چگونگي استفاده از اين وسيله مهم ارتباطي است. به طور حتم با فرهنگ‌سازي و آموزش مي‌توان از اين فضا به نحو احسن استفاده كرد.
