محمد محمدي
بيترديد «تنگه ابوقريب» را بايد شگفتيساز سينماي ايران در سال آتي به شمار آورد؛ فيلمي كه در جشنواره سي و ششم فجر با دريافت هفت سيمرغ بلورين ثابت كرد هم ميتوان از منظر و نگاه هنرمندانه در رديف بهترينها جاي گرفت و هم راوي روايتي ناب و كمنظير از يك عمليات مهم و سرنوشت ساز در دوران هشت سال دفاع مقدس شد؛ روايتي كه شبيه آن در طول دوران دفاع مقدس كم رخ نداده و اين روزها تنها و تنها در آرشيو خاطرات با تنگنظري برخي و عدم پافشاري و حميت هنرمندان دغدغه مند مشمول بايگاني شدهاند.
يكي از نقاط مثبت و قابلتأمل «تنگه ابوقريب» عدم سطحينگري در تمام ابعاد آن است؛ اثري كه حرفهايش را در لايههاي آغازين و بهاصطلاح گلدرشت مطرح نكرده و به زيبايي تمام و البته حسابشده در طول فيلم به دور از زيادهگويي و شعارزدگي به مخاطبانش عرضه ميكند اما يگانگي و كمنظير بودن اين اثر را زماني ميتوان بهدرستي درك كرد كه در يك مقايسه ساده نسبت به ساير آثار سينماي ايران به اين نتيجه ميرسيم كه تا به امروز كمتر از انگشتان يك دست هم اثري در حد و توانايي «تنگه ابوقريب» ساخته نشده و اين ظرفيت استثنايي، بيهدف و سرگردان در طول سه دهه بهسادگي تمام رها شده بود. در اين مجال تنها به دو نكته عمده و مهم از نقاط و نكات مثبت فيلم اشاره ميكنم و انشاءالله مابقي مزيتها در موسم اكران عمومي به تفصيل بيان خواهد شد.
يكي از عمده رخدادهاي درست و مناسب در روند توليد «تنگه ابوقريب» سياست در خور تحسين و تمجيد سازمان سينمايي اوج بود كه براي ساخت چنين اثري با چنين مضموني از هنرمند و فيلمسازي دعوت به عمل ميآورد كه در سابقه كاري و هنرياش هيچ اثر جنگي يا مرتبط با دفاع مقدس وجود نداشته اما نتيجه كار و آنچه بر پرده سينما در جشنواره سيوششم ديده شد به ضرس قاطع خط بطلاني بر مرزبنديهاي مندرآوردي كه اين ژانر را محصور و محدود كرده بود كشيد؛ مرزبنديای كه مصرانه تأكيد داشت تنها هنرمنداني ميتوانند اثر هنري در ژانر دفاع مقدس توليد كنند كه آثاري از اين نوع و جنس را پيشتر و در پرونده كاري ساخته و توليد كرده باشند اما سازمان سينمايي اوج بهعنوان سرمايهگذار و توليدكننده فيلم بدون توجه به اين خطوط محدودكننده و با سپردن كار به يك گروه كاملاً حرفهاي، حساب پس داده و با علم و دانش اين خطكشيها را در سينماي ايران حذف كرده و فضا را براي حضور ساير هنرمندان علاقهمند در اين ژانر به ميزان قابلتوجهي وسعت بخشيد؛ سياستي كه نتيجه و محصول آن توليد اثري در تراز بينالمللي آنهم با جذب مخاطب بالا و معرفي تواناييهاي سينماي ايران در مقابل ساير كشورهاي مدعي خواهد شد و دقيقاً به اين دليل است كه بايد دستمريزاد گفت به مديران و مسئولان سازمان اوج كه با چنين درايتي نهتنها از كمرنگ شدن استراتژيكترين ژانر سينماي ايران جلوگيري به عمل آوردند بلكه با احياي آن و احياناً با حضور در عرصه بينالمللي آن را پر رنگتر از گذشته مطرح كردند.
اما ديگر نكته و نقطه قوت «تنگه ابوقريب» گروه بازيگران اين اثر است كه به زيبايي و درستترين حالت ممكن توسط بهرام توكلي كارگردان اثر چيدمان شدهاند؛ گروهي كه انصافاً تصور نبودشان و حضور هر عزيز هنرمند ديگري بهجاي آنان باورنكردني و قطعاً غيرقابلتصور ميشد اما كارگردان فيلم با چيدمان درست و مناسب چنان عمق و غنايي به اثر بخشيد كه گويي مخاطبان هيچكدام را جز در تنگه ابوقريب تا به امروز نديده و اين اولين بار است كه رخبهرخ قهرمانان ماندگار گردان عمار شدهاند اما در اين ميان با احترام بهتمامي هنرمندان و بازيگران فيلم، حضور جواد عزتي كاملاً درخشان، متفاوت و تحسينبرانگيز است؛ بازيگري كه در جشنواره سيوششم بحق ميتوانست يكي از برگزيدگان باشد اما عنوان غايب بزرگ مراسم اختتاميه سي و ششمين دوره از جشنواره فيلم فجر را به خود اختصاص داد؛ هنرمندي كه در همين جشنواره با فيلم لاتاري نيز شديداً خوش درخشيد و در آن اثر نيز همچون بازي در «تنگه ابوقريب» مورد بيمهري قرار گرفت تا جايي كه حتي از حداقل توجه يعني نامزدي! در بخش سيمرغ مكمل نيز بازماند اما آنچه مسلم است درخشش بيچونوچراي اين هنرمند است كه چه با نقش امدادگر در گردان عمار تنگه ابوقريب و چه با پسر شرور و غيرتي مآب لاتاري به همگان ثابت كرد كه حضورش در هر اثر نمايشي چه سينما و چه تئاتر يك حضور خاص، غيرتكراري و متفاوت خواهد بود؛ پديده بازيگري كه اين روزها با نقشآفرين شخصيت «مِل» در نمايش «زنداني خيابان دوم» به كارگرداني مهلقا باقري بُعد و وجههای ديگر از توانمندي خود را به مخاطبان اين هنر نشان داده و اغراق نخواهد بود اگر او را پديدهای براي فيلمها و تئاترها بناميم؛ هنرمندي كه به دور از حاشيه راهش را ميپيمايد و زماني كه بهسادگي مورد بيمهري در بزرگترين و مهمترين رويداد سينمايي كشور كه آرزوي هر هنرمندي است قرار ميگيرد به دور از هرگونه شلوغكاري سكوت پيشه كرده و با تمركز و تلاش بیشتر براي درخشان شدن ساير آثارش گام برميدارد، دقيقاً كاري كه هماكنون در نمايش «زنداني خيابان دوم» كرده است؛ اثري كه قطعاً هنرنمايي ديگري از جواد عزتي و ساير همكارانش را بر صحنه تئاتر به نمایش میگذارد. در مجموع «تنگه ابوقريب» فارغ از اتفاقات جشنواره سيوششم حقيقتاً شگفتي بيچونوچراي سينماي سال آينده به شمار خواهد رفت؛ فيلمي كه انصافاً محصول و نتيجه يك سياست درست و مطلوب از طرف مديران و سياستگذاران سازمان سينمايي اوج بوده و بيصبرانه منتظريم در سالهاي آينده نيز شاهد خلق اينگونه فيلمها از سوي آن سازمان باشيم.