شاهد توحيدي
اثر تاريخي- پژوهشي زندگينامه سياسي و اجتماعي آيتالله العظمي سيد محمدتقي خوانساري نگاشته جناب شكرالله اسدي مبرهن، ازجمله آثار نوانتشار مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران است. نويسنده اثر در ديباچه خويش بر آن، انگيزههاي نگارش آن را بدين شرح توضيح داده است:
«روحانيت و مرجعيت شيعه نهادي برخاسته از متن مردم و تكيه زده بر مباني ديني است كه پاسداري از مرزهاي اعتقادي و نيز عزت مسلمين و سرزمينهاي اسلامي و دفاع از مظلومين را بر خود فرض ميداند. از اين رو در تاريخ سراسر پرماجراي روحانيت شيعه، درگيري با استبداد حاكمان و نيز تعديات بيگانگان و كفار جلوه ويژهاي دارد كه البته شامل عرصههاي فرهنگي، سياسي، اعتقادي، نظامي و اقتصادي در كنار نشر معارف ديني در بين تودههاي مردم است. از اين حيث روحانيت شيعه پوياترين نهادي است كه با تكيه بر ظرفيتهاي ديني در جبهههاي متعدد و گستردهاي مبارزه ميكند. لذا شناخت اين نهاد ميتواند ما را در استفاده بهينه از ظرفيت بزرگ و مؤثر در پاسداري از مرزهاي سياسي و اعتقادي ياري كند. اين شناخت همچنين ميتواند موجب مستحكمتر شدن مؤلفههاي هويتساز در شكل دادن به شخصيت نسل جوان جامعه ما شود. اثري كه اكنون به همت مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران تقديم علاقهمندان بهويژه نسل جوان ايران اسلامي ميشود گام كوچكي در راستاي معرفي چهرهاي درخشان از سلسله جليله مرجعيت شيعه است؛ شخصيتي كه پس از باليدن در مكتب تشيع در هنگامهاي كه استعمار قصد نابودي بينالنهرين و الحاق آن به هند بريتانيا را داشت به دليل دستاندازي به يك كشور اسلامي و طمع به سرزميني كه ناموس شيعه (عتبات عاليات) در آن قرار داشت به جهاد با دشمن سفاك برخاست و ضمن جهاد چهار سال اسارت در اردوگاههاي دشمن را نيز به جان خريد و تا مرز شهادت پيش رفت. سپس با آزادي از زندان انگليسيها و در دوره سياه ديكتاتوري رضاخاني به تقويت حوزه در كنار آيتاللهالعظمي حائري يزدي پرداخت تا ظرفيت مبارزه با استبداد و استعمار را بالا ببرد. در عين حال به مقابله با كشف حجاب و سياست ضد فرهنگي پهلوي پرداخت. در سالهاي اشغال ايران توسط متفقين و خشكسالي آن سالها نماز باران خالصانه آيتالله خوانساري كه منجر به نزول باران رحمت الهي بر اين سرزمين شد، قدرت نهايي معنوياي بود كه جايگاه مرجعيت شيعه را به رخ اشغالگران و عوامل داخلي آنها كشيد. حضور مؤثر اين عالم بزرگ شيعه در مبارزات ملي شدن نفت در ايران نشان داد كه ذرهاي از استعمارستيزي اين عالم ديني بهرغم گذر زمان و چشيدن طعم اسارت در اردوگاه انگليسيها كاسته نشده است. آيتالله خوانساري شخصيت جامعي داشت. شجاعت، ديانت، علم، صداقت، وفاداري، استقامت و پايداري، عبادت و تقوا از وجوه شخصيتي ايشان بود.
يكي از بزرگترين مشخصههاي زندگي آيتالله خوانساري در تاريخ اقامه نماز استسقا (نماز باران) توسط ايشان است. اقامه فريضه نماز باران توسط آيتالله خوانساري براي مسلمين موجب افتخار و مباهات شد و همه در برابر عظمت اسلام سر تعظيم و تكريم فرود آوردند. نماز باران در اوضاع ويژه حضور نيروهاي متفقين مجتمع از نيروهاي انگليسي، روسي و امريكايي در قم نگاهها را به يكباره متوجه عالمي روحاني و شخصيتي رباني از پيشوايان مذهبي شيعه در حوزه علميه قم كرد؛ واقعهاي عظيم و حادثهاي مهم در مقطعي از تاريخ ايران. اكنون در گرماگرم بيداري اسلامي در كشورهاي اسلامي بررسي حيات پربار عالماني نظير آيتاللهالعظمي خوانساري كه عمر خود را در جهاد علمي، سياسي و فرهنگي در راه اعتلاي اسلام، تشيع و صيانت از سرزمينهاي اسلامي بهويژه ايران اسلامي صرف كردند ضمن آشنا ساختن نسل جوان ايراني و مسلمانان با چنين ذخاير ارزشمندي روشنگر راه ما در مسير مبارزه با استكبار و ريشهكن كردن آن از سرزمينهاي اسلامي است. به اميد چنان روزي و فرا رسيدن فرج نهايي در سايه ظهور منجي موعود.»